ارگوژنیک یا ارگولیتیک ؟!!
یکی از مهمترین مشخصات ورزش حرفه‌ای امروز، رکوردزنی سالیانه در آن است. چنین شرایطی بدون استفاده از دانش روز دنیا در عرصه‌های مختلف از تجهیزات ورزشی و پوشش ورزشکاران تا علوم تمرین و تربیت بدنی غیر ممکن است.
فراموش نباید کرد که برای موفقیت یک ورزش‌کار، برخورداری از استعداد ژنتیکی و برنامه تمرینی یک اصل ضروری بوده و پس از آن حمایت‌های روان‌شناختی و پیروی از یک برنامه غذایی ورزشی می‌تواند دستیابی به موفقیت در فعالیت‌ها و رقابت‌های ورزشی را ممکن و قابل دستیابی کند.
امروزه با بهره گرفتن از علوم مختلف، تلاش می‌شود تا روش‌هایی با ابزارهایی بهینه برای ارتقای عملکرد ورزشکاران ابداع کرد که این ابزارها یا روش‌ها را با نام کمک کارافزا یا ارگوژن‌ها می‌‌شناسند. کمک کارافزا ترکیبات یا روش‌های مورد استفاده توسط ورزشکاران برای افزایش عملکرد و کسب موفقیت است که شامل روش‌های تغذیه‌ای، روان‌شناختی، فیزیولوژیک، داروشناسی و یا بیومکانیکی می‌باشد. در جدول زیر خلاصه‌ای از روش‌ها و شرح مختصری پیرامون آن‌ها ارائه شده است.
جدول یک: انواع کمک کارافزاهای مورد استفاده در ورزش
نوع کمک کارافزا توصیف نمونه‌ها
کمک کارافزای تغذیه‌ای هر گونه مکمل، فرآورده غذایی یا تغییرات و اصلاحات در رژیم غذایی که به افزایش و ارتقای عملکرد ورزشکاران منجر می‌شود. بارگیری کربوهیدرات، کراتین فسفات، مکمل‌های آمینواسیدی، ویتامین‌ها، نوشیدنی‌های کربوهیدراته، ژل‌های ورزشی، غذای مایع
کمک کارافزای فیزیولوژیک هر روش یا ترکیبی که می‌تواند به ارتقای عملکرد سیستم‌های مختلف بدن (قلبی-عروقی و یا عضلانی) کمک نموده و از این طریق افزایش عملکرد ورزشکاران را موجب شود. بی‌کربنات‌ها، انواع تمرینات فیزیکی (استقامتی، قدرتی یا پلی‌متریک)، دوپینگ خون از طریق تزریق، تمرینات Warm Up
کمک کارافزای روان‌شناختی هر روش دارویی یا درمانی که موجب تغییرات وضعیت ذهنی فرد و افزایش عملکرد وی از این طریق می‌شود. تصور و تجسم، جلسه نشست و مشاوره با روانشناس ورزشی، استفاده از هیپنوتیزم، مکالمات نیروبخش، روش‌های آرامش‌بخش
کمک کارافزای بیومکانیک هر توصیه، تجهیزات و وسایلی که استفاده از آن‌ها طی تمرینات یا رقابت‌ها به افزایش و ارتقای عملکرد منجر می‌شود. کمربندهای وزنه‌برداری، لفاف‌ها و نوارهای زانو، راکت‌های تنیس بزرگتر از حد معمول و در مجموع لباس‌ها یا وسایل ورزشی با طراحی ویژه
کمک کارافزای دارویی هر ترکیب یا گروه ترکیبات دارویی یا هورمونی که برای افزایش و ارتقای عملکرد و توان ورزش‌کار مورد استفاده قرار می‌گیرد. هورمون‌ها (هورمون رشد، اریتروپوئیتین، هورمون‌های آنابولیک)، آمفتامین‌ها، کافئین (به صورت مکمل)، بتابلوکرها، اِفِدرین.
ارگوژنیک‌ها در مقابل ارگولیتیک‌ها
مواد کارافزا یا ارگوژن ترکیباتی هستند که توسط ورزشکاران برای افزایش کارآیی و عملکرد جسمی یا ذهنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به تازگی واژه‌ای دیگر به نام ارگولیتیک ابراز گردیده است.
ارگولیتیک‌ها در واقع شامل روش‌ها یا ترکیباتی هستند که پیروی از آن‌ها منجر به آسیب یا کاهش میزان عملکرد ذهنی و جسمی فرد می‌شود.
نمونه‌هایی از روش‌ها یا ترکیبات ارگولیتیک عبارتند از:
استعمال دخانیات و قلیان،
مصرف نوشیدنی‌های الکلی،
مصرف زیاد و در شرایط نامناسب نوشیدنی‌های انرژی‌زا،
رژیم‌های غذایی بسیار کم کالری.
استعمال دخانیات و قلیان به اختلال در اکسیژن‌رسانی به بافت‌های فعال منجر شده و از طرف دیگر با اتلاف مواد مغذی ارزشمندی نظیر ویتامین C، تاثیر منفی بر عملکرد ورزشکاران خواهد داشت.
مصرف الکل علاوه بر تاثیرات سمی بر کبد و کلیه، اتلاف مواد مغذی متعددی نظیر ویتامین‌های گروه B و منیزیم را موجب می‌شود که کمبود آن‌ها می‌تواند موجب اختلال عملکرد ورزشکاران شود.
نوشیدنی‌های انرژی‌زای موجود در بازار اغلب بیش از ده درصد کربوهیدرات داشته و با این میزان کربوهیدرات در حین تمرین قابل توصیه نبوده و در فاصله زمانی دو ساعت قبل از ورزش، مصرف آن‌ها به میزان بیش از 150-100 سی‌سی قابل توصیه نمی‌باشد. علاوه بر آن برخی ترکیبات محرک موجود در این نوشیدنی‌ها ممکن است بر عملکرد ورزشی زیان‌بار باشد.
رژیم‌های غذایی با محتوای انرژی ناکافی، با دریافت ناکافی مواد مغذی همراه بوده و توان تامین نیازهای غذایی ورزشکاران را نداشته و بازسازی ذخایر انرژی و مواد مغذی بدن ورزشکاران را مختل خواهد کرد. اغلب ورزشکاران پس از یک دوره پیروی از این قبیل رژیم‌های غذایی، گزارشاتی مبنی بر خستگی زودرس حین ورزش، خواب ناآرام، احساس خستگی مزمن در طول روز و کاهش رکوردهای ورزشی را بیان می‌کنند.
جمع‌بندی
فراموش نباید کرد تاثیر مثبت هر کدام از روش‌های ارگوژن در یک ورزش‌کار، دلیلی بر عمومیت بخشیدن و توصیه آن روش برای سایر افراد نخواهد بود.
در واقع یک تکنیک یا ترکیب ممکن است در یک ورزش‌کار نقش ارگوژنی داشته و برای فردی دیگر در رشته ورزشی دیگر، نقش ارگولیتیکی داشته باشد. می‌بایست هر فرد بر اساس شرایط جسمی و تمرینی، برای پیروی یا استفاده از این روش‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد.
در مقالات قبلی بسیاری از روش‌ها و ترکیبات مرسوم در بخش ارگوژن‌های تغذیه‌ای توصیف شده است. در مقالات بعدی تلاش خواهد شد به تدریج و به مرور روش‌ها و ترکیبات نوین و نوظهور در عرصه ارگوژن‌های تغذیه‌ای را توصیف نماییم.
امید است این توضیحات، در افزایش آگاهی ورزشکاران و مربیان به عنوان اسطوره‌های ورزشی کشور موثر باشد.
