نمـك بخوريم يا نخوريـــم
متخصصان تغذیه معتقدند كه نمك برای سلامت انسان ضروری‌است و لازم است هر روز از این ماده استفاده نماییم. از سوی دیگر مدتی است برخی از متخصصین تغذیه بطور مكرر در رسانه‌ها تأكید می‌كنند كه مصرف نمك را كاهش دهید. این تناقض ما را سرگردان كرده بطوریكه نمی‌دانیم باید در تهیه و همراه غذا نمك مصرف بكنیم یا نه.
یكی از نكات مهمی كه لازم است هموطنان عزیزمان به آن توجه نمایند آن است كه به مطالب مندرج یا گفته شده توسط متخصصین در رسانه‌ها، به خوبی و بطور كامل توجه نمایند و هیچ مطلبی را بطور نیمه كاره و ناكامل به ذهن نسپارند. نظر تغذیه‌دانان بر آن است كه مصرف نمك برای انسان ضروری است و در حفظ سلامت شخص نقش مهمی ایفا می‌كند. ولی اینكه چه مقدار نمك در برنامه غذایی روزانه مصرف شود مطلب مهمی است كه اكثر افراد به آن توجه ندارند.
متأسفانه در كشور ما مقدار نمك مورد استفاده خانواده‌ها خیلی بیشتر از مقادیر توصیه شده توسط مجامع علمی است كه برای سلامت افراد مفید نیست و همانگونه كه در شماره قبل مجله گفته شد موجب افزایش فشار خون و اختلالات قلبی عروقی، نرمی و پوكی استخوان، تجمع آب در بدن و بروز ادم (ورم) می‌شود.
آیا كاهش استفاده از نمك به هنگام تهیه غذا و كاهش مصرف نمك بر سر سفره غذا و نیز همراه مواد غذایی، ما را دچار عوارض ناشی از كمبود نمك نمی‌كند؟
خیر، مصرف نمك همراه با غذا به هیچ‌وجه مفید نیست زیرا تقریباً تمام مواد خوراكی به مقادیر كم و بیش حاوی سدیم (از تركیبات مهم نمك) هستند، یعنی بدون اینكه به مواد غذایی نمك اضافه كنیم خود به خود دارای این ملح یعنی سدیم می‌باشند. مثلاً شیر، ماست، پنیر، گوشت، مرغ، ماهی و بسیاری دیگر از مواد خوراكی، بدون افزودن نمك و بطور طبیعی حاوی سدیم می‌باشند. البته سبزیجات و میوه‌ها، نسبت به سایر مواد غذایی سدیم كمتری دارند.
موضوع دیگری كه باید مورد توجه قرار گیرد آن است كه هر چه نسبت پتاسیم به سدیم در غذا بیشتر باشد تأثیر مهم‌تری در سلامت قلب و عروق بعهده دارد. پتاسیم مانند سدیم یك ماده معدنی است كه برخلاف سدیم موجب پیشگیری از اختلالات قلبی - عروقی و كمك به سلامت قلب می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌ها از منابع بسیار خوب محسوب می‌شوند، برعكس مواد حیوانی كه حاوی سدیم بالا هستند.
بنابراین اگر در برنامه غذایی روزانه خود، مصرف سبزی، سالاد و میوه را افزایش و استفاده از نمك را كاهش دهیم، می‌توانیم به سلامت قلب و عروق خود كمك نماییم.
من عادت به مصرف نمك زیاد همراه غذا دارم، بعبارت دیگر غذای مصرفی من باید كمی شور باشد، با توجه به اینكه متخصصین تغذیه معتقدند كه مصرف نمك زیاد مفید نیست، من چگونه می‌توانم با این عادت مبارزه كنم؟
مهم‌ترین گام در این باره تغییر باور خود در مورد مصرف نمك است. شما باید به این باور برسید كه مصرف غذاهای شور و پر نمك واقعاً برای سلامت انسان مفید نیست و لازم است هر چه زودتر، یعنی قبل از ابتلا به عوارض مختلف ناشی از آن، مقدار نمك مصرفی خود را كاهش دهید. گام دیگر آن است كه قبول كنید تمایل زیاد شما به مصرف نمك، صرفا بعلت عادت است نه نیاز بدن‌تان به این ملح، ضمنا همانگونه كه این عادت نادرست را از خانواده و محیط زندگی خود كسب كرده‌اید به همان ترتیب نیز می‌توانید آن را تغییر دهید و اصلاح نمایید. هیچ عادتی نیست كه غیرقابل تغییر باشد. فقط به آگاهی صحیح و اراده قوی نسبت به اصلاح آن، نیاز دارد.
مسلما برای اصلاح این عادت، در ابتدا، غذاهای كم‌نمك بنظرتان بسیار بی‌مزه جلوه می‌كند و ممكن است حتی تا مدت كوتاهی قدری كم اشتها شوید ولی بعدا به آن عادت خواهید كرد. بهتر است برای خوش‌طعم‌تر كردن غذاهای خود، به جای نمك به آنها مقداری ادویه، مثلا زردچوبه كه برای سلامت مفید است و یا دارچین، زنجفیل، آب لیموترش و امثال آن اضافه نمایید.
به چه علت در بعضی جوامع از جمله كشور ما، افراد تمایل بیشتری به مصرف نمك دارند و همراه غذای روزانه خود مقدار زیای نمك مصرف می‌كنند؟
یكی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در پیروی از الگوی غذایی، آگاهی شخص نسبت به تغذیه می‌باشد. در بسیاری از جوامع، افراد اطلاعات صحیح و كافی در مورد خواص یا مضرات مواد غذایی مختلف ندارند و یا آگاهی آنان اشتباه و نامناسب است، مثلاً در رسانه‌ای می‌خوانند و یا از زبان فردی غیرمتخصص می‌شنوند كه فلان ماده غذایی در رفع فلان اختلال مؤثر است و یا مصرف برخی از مواد خوراكی موجب بروز بعضی بیماری‌ها می‌شود. این قبیل اطلاعات نه تنها صحیح و مفید نیست، بلكه می‌تواند بسیار زیان‌آور و مشكل‌آفرین باشد و گاه لطماتی جبران‌ناپذیر به سلامت انسان وارد سازد.
در مورد نمك هم مانند سایر مواد غذایی، گاه نظراتی خلاف واقع، توسط برخی افراد غیرمتخصص بیان می‌شود كه افراد را به اشتباه انداخته و موجب مصرف زیاده از حد و بی‌رویه نمك می‌شود كه این امر اختلالات مهمی را در بر دارد. ندانستن مضرات مصرف نمك زیاد، از پیامدهای این اطلاعات غلط است. بعنوان مثال بعضی افراد به محض احساس خستگی، تصور می‌كنند بعلت كمبود مصرف نمك دچار این عارضه شده‌اند و مقداری نمك به همراه مواد غذایی میل می‌كنند، در حالیكه این مشكل را باید در عوامل دیگری جستجو نمود.
الگوی غذایی معمول امروزی كه عبارت است از مصرف مكرر فست‌فودها و میان‌وعده‌های آماده فراوری شده، به علت آنكه این مواد حاوی نمك زیاد هستند، مصرف كنندگان را به طعم شور عادت می‌دهند و موجب می‌شوند كه شخص دیگر نتواند غذاها و میان وعده‌های كم نمك و حتی با نمك متعادل را تحمل كند و این قبیل غذاها و مواد خوراكی به نظرش بی‌مزه و نامناسب جلوه می‌نماید.
غذاهای طبخ شده در رستوران‌ها نیز اكثرا حاوی مقدار زیادی نمك هستند، بنابراین افرادی كه مكررا در رستوران‌ها غذا می‌خورند به مصرف غذاهای پر نمك و شور عادت می‌كنند.
پسری 18 ساله‌ام كه در سال آخر دبیرستان تحصیل می‌كنم، اكثر اوقاتم به درس خواندن می‌گذرد، بنابراین زندگی تقریباً كم‌تحركی دارم. البته هفته‌ای یكی دو روز پیاده‌روی نسبتاً مختصری یعنی حدوداً روزی نیمساعت تا 40 دقیقه دارم. مادرم معتقد است كه در تابستان و در هوای گرم، همچنین به هنگام فعالیت‌های جسمی لازم است نمك بیشتری مصرف شود، یعنی غذا در این شرایط لازم است تا حدودی شورتر از مواقع عادی باشد، لطفا مرا راهنمایی بفرمایید.
این موضوع كه در تابستان یعنی هنگامی كه تعریق زیاد می‌شود مقداری سدیم از طریق تعریق از بدن دفع می‌گردد صحیح است،
ولی چند نكته را در این باره لازم است بخاطر بسپاریم:
- در ایام تابستان و فصل گرما، بخصوص در شهرها و جوامع پر جمعیت، افراد تقریباً تمام وقت خود را در مكان‌هایی كه با دارا بودن كولر هوای خنك دارند می‌گذرانند، حتی به هنگام رفت و آمد هم در ماشین، هوای خنك كولر، مانع عرق كردن افراد می‌شود.
- امروزه بعلت شرایط خاص زندگی، فعالیت‌های جسمی بسیار كاهش یافته و افراد عمدتاً زندگی كم‌تحرك و بدون فعالیت جسمی دارند، بنابراین عمل تعریق حتی در تابستان و گرمای هوا نیز كمتر انجام می‌شود.
- با وجود آنكه بعلت تعریق، مقداری سدیم از بدن دفع می‌شود اما لازم است توجه داشته باشیم كه غدد مترشحه عرق، در صورت تعریق زیاد، خود را با این وضعیت تطبیق داده و مقدار سدیم خارج شده از طریق تعریق را كاهش می‌دهد، بنابراین حتی چنانچه در تابستان فعالیت جسمی نیز كاهش پیدا نكند و شخص تحرك جسمی متعادل داشته باشد و نیز اگر تمام اوقات فرد در زیر كولر و در هوای خنك سپری نشود، در اثر تعریق (چنانچه مداومت پیدا كند) سدیم كمتری دفع خواهد شد.
البته در شرایطی كه تعریق خیلی زیاد باشد، یعنی در هوای خیلی گرم و در اثر تحرك شدید جسمی، نیاز به مصرف نمك مقداری افزایش می‌یابد، این بدان معنا نیست كه شخص غذای خیلی پر نمك و شور استفاده كند، بلكه باید مقدار نمك مصرفیش را كمی افزایش دهد كه در شرایط زندگی امروز در فصل تابستان نیز نیاز به این كار نیست.
