نقش تغذيه تكميلي در سلامتي معلولان
در پاره‌اي موارد ملاحظه ميشود افراد جامعه، معلولين را به چشم موجوداتي ضعيف مي‌نگرند. مبناي اين داوري‌ها؛ تصور عمومي از اين قشر است. اين نگرش احساس معلول را جريحه‌دار مي‌كند به طوري كه؛ تمام تلاش او معطوف به دور شدن از اين واقعيت ميشود و در نهايت اعتماد به نفس خود را از دست مي‌دهد.
با شناخت زمينه‌هاي توسعه، نگرش مثبت و واقع‌گرايانه افراد جامعه نسبت به معلولين در رسيدگي به مشكلات بهداشتي آنان، قطعا مي‌توان جهت بهبود، سلامتي و تسهيل زندگي آنان گام‌هاي اساسي برداشت.
نظر به ضرورت بررسي مشكلات معلولان؛ (خاصه از جنبه بهداشت و درمان)، در اين شماره نقش تغذيه بر سلامت جسم، سلامت اعصاب و روان افراد داراي محدوديت، (به منزله گروه‌هاي خاصي از جامعه)، شرح داده ميشود.
مشكلات فيزيكي حين صرف غذا
خوردن و نوشيدن هنگامي كه بيمار تحت درمان بوده و به پشت خوابيده است مشكل مي‌باشد. بدين ترتيب غذا بايد به نحوي تهيه گردد كه با وضعيت فرد سازگار باشد. براي مثال غذاهاي آبكي ممكن است روي بيمار ريخته شود. ناتواني و ضعف عضلات بين‌دنده‌اي، وابستگي تنفس به ديافراگم را افزايش مي‌دهد. وعده‌هاي غذايي حجيم و نفاخ و تجمع گاز و يبوست، مي‌تواند منجر به تنگي نفس شود پس بايد از آن‌ها اجتناب كرد. به خصوص اين موضوع در افرادي كه در اثر اصابت گلوله يا تركش به قفسه صدري، بخشي از ريه آن‌ها جمع شده و ظرفيت تنفسي آن‌ها كاهش يافته، جدي‌تر مي‌باشد.
از سوي ديگر تضعيف بازتاب سرفه (كاهش قدرت سرفه زدن) به دليل فلج عضلات بين دنده‌اي و يا ديافراگم باعث ميشود كه اجسام خارجي و ترشحات داخل حبابچه‌هاي ريوي به خارج رانده نشوند و در نتيجه خطر عفونت‌هاي ريوي نيز بالا رود. از اين رو رعايت موارد ذيل ضروري است.
1- عدم مصرف دخانيات
2- عدم مصرف خوراكي‌هاي ذره‌دار همچون آجيل كه امكان دارد ذراتي از آن‌ها به راه‌هاي هوايي وارد شده و با سرفه قابل خارج شدن نباشند.
3- هنگام غذاخوردن از صحبت كردن، خنديدن، عصبي شدن و حركات سريع خودداري شود.
انجام فيزيوتراپي و ورزش‌هاي عضلات قفسه سينه در بهبودي وضعيت تنفس و تقويت قدرت سرفه به خصوص در افراد «كوادري‌پلژيك» حائز اهميت است.
مهم‌ترين مشكلات آسيب‌ديدگان نخاعي
- مشكلات تغذيه‌اي و رژيم غذايي
- عدم استقلال در تامين مواد غذايي
- مشكلات رواني – احساسي مانند افسردگي
- اختلالات گوارشي به خصوص يبوست مزمن
- زخم بستر
- بيماري‌هاي كليوي و مجاري ادراري
- عفونت‌هاي مجاري ادراري
- نارسايي كليوي
- سنگ‌هاي مجاري ادراري و كليه‌ها
- عفونت‌هاي ريوي
- پوكي استخوان Osteoprosis
- كمبود ويتامين C
- تعادل ازته منفي و كم‌خوني
- تعريق مفرط
- چاقي
- بيماري‌هاي قلبي و سكته
- ديابت
- سرطان
- آپنه (اختلال تنفسي در خواب)
- مشكلات پوستي
اهداف تغذيه‌اي
1- تامين انرژي، پروتيين و مايعات كافي براي بدن
2- پيشگيري از كاهش يا افزايش بيش از اندازه وزن
3- پيشگيري از يبوست بوسيله افزايش فيبر غذايي و مايعات در رژيم غذايي
4- پيشگيري از افزايش قند خون
سنگ‌های کلیه و مجاری ادرار
ترکیب سنگ‌ها:
- اگزالات کلسیم
- فسفات کلسیم
- سنگ‌های اوراتی و سیستئینی
(یون مثبت اصلی 90 درصد از سنگ‌ها کلسیم می‌باشد)
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های اگزالاتی
- مصرف آب فراوان (به میزان 15-10 لیوان در روز)
- عدم مصرف ریواس و اسفناج
- مصرف میزان کم موادی مانند: چای، کاکائو، بادام، فلفل، انگور، آجیل، پیاز، گوجه‌فرنگی، شکلات و...
- مصرف آب میوه‌ها به خصوص آب پرتقال
- مصرف فراوان مواد غذایی سرشار از ویتامین B6 و اسید فولیک
توصیه‌های غذایی در پیشگیری و یا دفع سنگ‌های فسفات کلسیمی
- کاهش میزان فسفر و کلسیم رژیم
حدود 10 درصد مردان و 3 درصد زنان بزرگ‌سال مبتلا به سنگ کلیه هستند. سنگ‌های کلیوی زمانی تشکیل می‌شوند که غلظت ترکیبات ادرار به سطحی برسد که کریستالی شدن امکان‌پذیر شود. آن‌ها به طور معمول متشکل از نمک‌های کلسیم، اسید اوریک، سیستین یا استراویت (نمک سه تایی آمونیوم، منیزیم و فسفات) هستند. اگرچه تظاهرات بالینی آن‌ها مشابه است، اما پاتوژنز و درمان متفاوتی دارند.
يك بررسی بلندمدت (به صورت پيگيري) نشان داد؛ که سنگ‌ها در اغلب بیمارانی که تنها یک سنگ دفع کرده‌اند دوباره عود خواهد کرد. به همین دلیل بیشتر مولفین پینشهاد کرده‌اند؛ که وجود آنالیز سنگ به همراه ارزیابی متابولیکی آن پس از اولین یا دومین دفع سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است.
بدون توجه به نوع سنگ یا علت آن، به طور معمول مصرف مقادیر بالای آب (2-5/1 لیتر روزانه) برای تولید دست کم 2 لیتر ادرار در روز توصیه می‌شود. هدف رقیق‌سازی ادرار برای پیشگیری از کریستالی شدن سنگ است.
سنگ‌های اگزالات کلسیم و کلسیم فسفات
ترکیب حدود 80 درصد سنگ‌ها از اگزالات کلسیم (به تنهایی یا به همراه هسته فسفات کلسیم) است و به طور معمول شایع‌ترین نوع سنگ در مردان میان‌سال می‌باشد. تشکیل این نوع سنگ‌ها به طور معمول چند عامل دارد.
عواملي همچون: "هایپرپاراتیروئیديسم"، "هایپراوریسمی"، "هایپر کلسیوری ایدیوپاتیک"، "سطوح پایین سیترات ادرار" و "هایپراگزالوری" را می‌توان نام برد. که هر کدام درمان‌های خاص خود را داراست.
سنگ‌های اسیداوریکی ادرار
مصرف بیش از حد گوشت، ماهی، مرغ، احتمال تشکیل کریستال‌های اسیداوریک را افزایش می‌دهد. PH پایین ادرار عامل اصلي در تشکیل سنگ‌های اسیداوریکی می‌باشد. اين سنگ‌ها در ادرار قلیایی تشکیل نمی‌شوند.
عفونت‌های ادراری پروتئوسي می‌تواند با سنگ‌های استراویت (فسفات سه تایی حاوی آمونیوم، منیزیوم و کلسیم) همراه باشد. این نوع سنگ‌ها در PH بالا (یعنی بالای 8) تشکیل می‌شوند.
چاقی و اضافه وزن
چاقی عمومی‌ترین مشکل سلامتی است. افرادی که اضافه وزن دارند در معرض خطر بسیاری از بیماری‌ها از قبیل دیابت نوع دو، بیماری قلبی، سکته مغزی و برخی انواع سرطان‌ها قرار دارند. چاقی دومین عامل عمده مرگ در بسیاری از کشورهای دنیاست. بنابراین سوالات فراوانی در زمینه رژیم غذایی و تغییر شیوه زندگی در کنترل این بیماری وجود دارد.
تاثیر عمده چاقی بر سلامت در چندین بررسی‌هايي كه بین سالهای 1980 تا 1994 انجام شد تاثير عمده چاقي را در به مخاطره انداختن سلامتي نشان مي‌دهد.
عدم مصرف دخانیات و بهبود رژیم غذایی تاثیر به سزایی در کاستن اختلالات قلبی – عروقی دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد؛ که انسولین علاوه بر آن که به عنوان یک هورمون نقش به سزایی در صرف غذا دارد، مکانیسم‌های بسیاری را در کنترل سیستم عصبی مرکزی، تنظیم مصرف غذا، دخیره چربی و تنظیم وزن نیز برعهده دارد.
پس از ضايعات نخاعي به دلیل تغییرات سیستم متابولیکی – هورمونی، تغذیه مناسب در سلامت کلی این افراد نقش مهمی دارد.
افزایش وزن در این افراد عبارتند از:
- تغییر شیوه زندگی و فعالیت
- عدم تحرک
- خستگی و پرخوری عصبی
افرادی که گرفتار آسیب‌های نخاعی می‌شوند به طور معمول اولین تغییرات را در وزن خود احساس می‌کنند. تحت استرس شدید، متابولیسم بدن سریع‌تر شده و انرژی بیشتری تولید می‌نماید. از طرف دیگر مواد مغذی علیه عفونت‌ها، وارد عمل می‌شوند. به همین دلیل افراد دچار ضایعه نخاعی، در ابتدا وزن كم مي‌كنند. پس از مدتی به دلیل عدم فعالیت و کاهش حجم ماهیچه، متابولیسم بدن کاهش یافته و نیاز به انرژی کم می‌شود که این تغییرات اضافه وزن را به دنبال خواهد داشت.
"مدیریت وزن" در این افراد بیشتر در راستای کاهش وزن است. بدین ترتیب می‌توان با به کارگیری تغذیه صحیح، تغییر رفتارهای خوردن، فعالیت فیزیکی و برنامه‌ریزی درازمدت، وزن را کاهش داد.
هنگامی که فرد گرفتار ضایعات ستون فقرات (SCI) می‌گردد می‌توان به ترتیب زیر به او کمک کرد
1- کاهش خطر پیشرفت برخی انواع سرطان، بیماری قلبی، فشار خون بالا، دیابت، زخم‌های پوستی دردناک و عفونت‌ها و سنگ‌های مجاري ادراری.
2- کاهش احساسات عصبی، تنهایی و استرس.
3- بهبود قدرت ماهیچه، تحمل، خودباوری و توانمندی در خواب و استراحت.
4- اداره اسپاسم‌های ماهیچه و دردهای روده‌ای.
بهترین راه جهت پیشگیری از مسائل فوق، مشورت با متخصصین تغذیه جهت تنظیم یک رژیم غذایی و ورزشی است.
