مشكلات جسمی و عصبی در دوران روزه‌داری
در روزهای ماه رمضان هستیم، با آرزوی قبولی طاعات و عبادات هموطنان عزیزمان، برخی از روزه‌داران احساس می‌كنند در طول ایام رمضان و حتی تا مدتی پس از آن به یك سری اختلالات نامطلوب در سلامت خود مبتلا می‌شوند و این در حالی است كه بسیاری از روزه‌داران عزیز، بدون هیچ عارضه و مشكلی می‌توانند این ایام را بسر آرند. واقعاً علت این مشكل چیست و دلیل این تفاوت در بین افراد روزه‌دار را چگونه می‌توان توجیه كرد؟
اختلالاتی كه در ایام رمضان ممكن است مبتلا به بعضی از افراد بشود
این اختلالات به‌طور معمولی عبارتند از:
یبوست، احساس پری و سنگینی در دستگاه گوارش و نفخ و گاه دل‌درد، سردرد و سرگیجه، چاقی، آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها بخصوص بروز سرماخوردگی‌های مكرر، لاغری، عصبانیت و پرخاشگری، خستگی، سستی و بیحالی و گاه افسردگی. حال این سوال مطرح می‌شود كه علت بروز این اختلالات در بعضی افراد روزه‌دار چیست؟ و آیا می‌توان با ترفندهای صحیح تغذیه‌ای از این عوارض پیشگیری نمود؟
لازم به ذكر است كه معمولاً همه این مشكلات همراه با هم در یك فرد رخ نمی‌دهد و ممكن است یكی دو عارضه فوق، گریبانگیر شخص شود. بهتر است در اینجا به علل ایجاد این مشكلات و راه‌های رفع آن از بُعد تغذیه و رژیم غذایی بپردازیم.
یبوست
یبوست از عوارض شایعی است كه در بین افرادی كه در ایام روزه‌داری تغذیه غلط و ناكافی دارند بروز می‌نماید. یكی از مهم‌ترین علل یبوست، كمبود مصرف آب آشامیدنی است. در ایام رمضان چون فاصله بین سحری و افطار طولانی است و بعد از افطار هم افراد تمایل چندانی به مصرف آب ندارند، لذا عارضه یبوست احتمال بیشتری پیدا می‌كند. عامل مهم دیگر در بروز یبوست در ایام رمضان كمبود مصرف سبزی، سالاد و میوه‌های با پوست است.
معمولا افراد روزه‌دار در وعده سحری و بخصوص افطار، از مصرف سالاد یا سبزی خوردن امتناع می‌كنند و میوه هم جایگاه مهمی در برنامه غذایی آنان ندارد. این دسته از افراد عمدتاً كسانی هستند كه معده خود را در وعده سحری و افطار از غذا پر می‌كنند و دیگر جایی برای سبزی، سالاد و میوه باقی نمی‌گذارند. كمبود تحرك نیز از دیگر علت‌های بروز یبوست در ماه رمضان است.
پری و سنگینی دستگاه گوارش و نفخ و دل‌درد
یكی دیگر از مشكلاتی كه ممكن است گریبانگیر افراد روزه‌دار شود، اختلالات گوارشی از قبیل نفخ، سنگینی و پری دستگاه گوارش و دل‌درد است.
این عوارض معمولا در اشخاصی دیده می‌شود كه در وعده سحری یا افطار پرخوری می‌كنند و معده خود را یكباره انباشته از غذا می‌نمایند. این افراد اكثراً وعده سحری را از برنامه غذایی خود حذف می‌كنند، به این ترتیب معده آنها مدت طولانی خالی از غذا می‌ماند، در نتیجه در وعده افطار بعلت گرسنگی شدید و نیز نیاز سلول‌های عصبی به انرژی، به شدت پرخوری كرده و تمایل زیادی به مواد پركالری (مواد شیرین و چرب) پیدا می‌كنند و بخصوص بعلت گرسنگی، معمولاً غذا را با ولع زیاد و بدون آنكه بخوبی بجوند بلع می‌نمایند. این فرم تغذیه موجب اختلالات گوارشی، نفخ و دل‌درد می‌شود.
آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها
برخی از افراد در ایام رمضان و با گرفتن روزه، مقاومت‌شان در برابر بیماری‌ها كاهش یافته و بخصوص مبتلا به سرماخوردگی‌های مكرر و یا بیماری‌های عفونی می‌شوند. این حالت نیز مانند سایر اختلالاتی كه گفته شد، طبیعی نیست و بعلت تغذیه غلط و عدم دریافت مواد مغذی ضروری بخصوص موادی كه در حفظ قدرت ایمنی بدن موثرند، ایجاد می‌شود.
ویتامین‌ها و برخی املاح در عملكرد و سلامت سیستم ایمنی بدن نقش مهم دارند. افرادی كه در ایام روزه‌داری توجه كافی به تغذیه خود نمی‌كنند و بخصوص از میوه‌ها و سبزی‌های تازه و نیز شیر و لبنیات به میزان لازم و مناسب استفاده نمی‌نمایند، مقاومت خود را در برابر میكروب‌ها از دست داده و مبتلا به بیماری‌های عفونی می‌شوند. در ایام رمضان نیز لازم است مانند سایر اوقات، شخص از تغذیه كافی، متعادل و متنوع برخوردار باشد تا نیازهای تغذیه‌ای خود، بخصوص مواد مغذی ضروری برای این عملكرد و سلامت سیستم ایمنی بدن خود را تأمین نماید. در غیر اینصورت سیستم ایمنی ضعیف شده و سلول‌هایی كه وظیفه حفظ مقاومت بدن را برعهده دارند، قادر به انجام وظایف خود نخواهند بود كه این امر شخص را در معرض اختلالات مختلف قرار می‌دهد.
افزایش وزن و چاقی
یكی از عوارضی كه برخی از افراد روزه‌دار در طول ماه رمضان و بخصوص پس از یكماه روزه‌داری با كمال شگفتی با آن مواجه می‌شوند افزایش وزن و چاقی است. تعجب این اشخاص بعلت آن است كه متوجه می‌شوند پس از یكماه روزه گرفتن و كم‌خوری، بجای كاهش وزن و رساندن وزن خود به محدوده نرمال، دچار افزایش وزن می‌شوند. این افراد توجه ندارند كه تنها عامل بروز این عارضه اختلالات تغذیه‌ای و غلط و نامناسب بودن برنامه غذایی آنان است.
برخی افراد تصور می‌كنند چون غذای اصلی خود را بجای 3 وعده به 2 وعده در شبانه‌روز، تقلیل می‌دهند لذا حتماً موفق به كاهش وزن خواهند شد. این اشخاص توجه ندارند كه صرفاً كاهش وعده‌های غذایی اصلی، عامل موثر در كاهش وزن اضافی و برقراری وزن نرمال نخواهد بود، بلكه نوع غذا و مواد غذایی مصرفی در وعده سحری، افطار و فاصله بین افطار تا سحری، در كاهش وزن اضافی و برقراری سلامت بسیار موثر است. معمولاً افرادی كه در هر وعده سحری و افطار از مواد چرب، شیرین و پركالری استفاده می‌كنند و ضمناً اشخاصی‌كه در فاصله افطار تا سحری تنقلات شیرین و پرچرب مانند انواع زولبیا، بامیه، باقلوا، شیرینی و. . . مصرف می‌نمایند در حد وسیعی در معرض چاقی قرار می‌گیرند. بنابراین، علاوه بر وعده‌های غذایی، نوع غذای مصرفی از اهمیت زیادی در برقراری وزن طبیعی و سالم برخوردار است.
خستگی، سستی و بیحالی
بسیاری از افراد تصور می‌كنند كه بیحالی، ضعف، خستگی و بی‌میلی به كار از عوارض طبیعی روزه است، در حالی‌كه چنانچه افراد روزه‌دار الگوی غذایی خود را بطور صحیح، كافی و متعادل تنظیم نمایند و از یك برنامه روزانه فعال، پربار و پرنشاط برخوردار باشند، مبتلا به عوارض فوق نخواهند شد. این عوارض معمولاً گریبانگیر افرادی می‌شود كه در برنامه غذایی خود انرژی كافی دریافت نمی‌كنند، یعنی بعنوان مثال وعده سحری را حذف می‌نمایند و یا در وعده افطار یا سحری مقدار كافی غذا نمی‌خورند. ضمناً همانطور كه گفته شد، حذف سالاد، سبزی و میوه‌های تازه و یا مصرف مقدار ناكافی لبنیات یا سبزی و میوه در الگوی غذایی، موجب احساس ضعف و سستی و خستگی می‌شود.
اشخاصی كه انرژی روزانه خود را عموماً از مواد شیرین و غذاها یا مواد غذایی كه از قند و شكر تهیه شده دریافت می‌كنند بطور معمول دچار عوارض فوق‌الذكر خواهند شد، زیرا قندهای ساده و موادی كه از قند و شكر تهیه می‌شوند سریعاً جذب خون شده و موجب افزایش قندخون می‌گردند، در این حالت انسولین ترشح می‌شود و قندخون را پایین می‌آورد كه افت قندخون منجر به عوارض عصبی از جمله خستگی، ضعف، بیحالی و سستی می‌شود.
بنابراین بهتر است در برنامه غذایی روزانه بخصوص در ایام رمضان و در وعده‌های افطار و سحری، بجای مواد شیرین و تهیه شده از قند و شكر، از مواد نشاسته‌ای مانند نان، برنج، سیب‌زمینی، ماكارونی، گندم، جو و امثال آن، انرژی مورد نیاز خود را تأمین نمایید، البته لازم است مواد نشاسته‌ای در حد تعادل مصرف گردند كه موجب افزایش وزن و چاقی نشوند. این امر بخصوص در وعده سحری اهمیت بیشتری دارد، زیرا شخص مدتی نسبتاً طولانی غذا دریافت نمی‌كند.
لاغری
از دیگر اختلالاتی كه مبتلا به بعضی از افراد روزه‌دار پس از ماه رمضان می‌شود كاهش وزن و لاغری است كه معمولا عوارضی از قبیل ضعف، خستگی و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها را به دنبال دارد.
این قبیل اشخاص ممكن است به علت ابتلا به برخی بیماری‌های جسمی مانند اختلالات گوارشی، كم‌خونی و. . . و یا عوارض عصبی از قبیل استرس، افسردگی، تحریك‌پذیری و امثال آن، اشتهای كافی جهت صرف غذا نداشته باشند و در نتیجه در وعده سحری، افطار و فاصله بین افطار تا سحری غذای كافی میل نكنند، و یا بعلت اختلالات گوارشی قادر به مصرف غذای كامل در هر وعده سحری و افطار نباشند و در نتیجه نیازهای تغذیه‌ای آنان و عمدتاً انرژی مورد احتیاج‌شان تأمین نمی‌شود كه نتیجه آن كاهش وزن و لاغری است.
ضمناً برخی افراد بر این باورند كه در ایام روزه‌داری باید به مقدار كم غذا بخورند و تا حد امكان در خوردن غذا امساك نمایند، البته پرخوری و انباشتن معده از غذا كار صحیحی نیست و موجب بروز انواع بیماری‌ها می‌شود، ولی انسان باید به میزان مناسب غذا بخورد كه نیازهای تغذیه‌ای او تامین شده و به حفظ سلامتی او كمك نماید.
سردرد، سرگیجه، عصبانیت، پرخاشگری و سایر عوارض عصبی
یكی از مهم‌ترین اختلالاتی كه بعلت تغذیه غلط در ماه رمضان گریبانگیر شخص می‌شود عوارض عصبی از قبیل عصبانیت، پرخاشگری، افسردگی، بی‌حوصلگی، سردرد و سرگیجه است.
این عوارض عمدتاً به علت افت قندخون است كه به آن هیپوگلیسمی گفته می‌شود. لازم به ذكر است كه انرژی لازم برای سلول‌های عصبی، از كربوهیدرات‌ها (مواد قندی – نشاسته‌ای) تامین می‌شود. از آنجاییكه مواد قندی همانگونه كه گفته شد نمی‌توانند گلوكز یا قندخون را به مدت طولانی در محدوده نرمال نگهداری كنند، لذا توصیه می‌شود كه در ایام روزه‌داری حتماً مقدار لازم و متعادل مواد نشاسته‌ای در برنامه غذایی افطار و سحری و فاصله بین آن، گنجانده شود كه از عوارض عصبی و جسمی پیشگیری گردد.
