سلامت، قربانی رژیم‌های غیرعلمی
مفهوم سوخت و ساز و دریافت و مصرف انرژی:
متابولیسم یا سوخت و ساز بدن به روند فعالیت‌های مختلف و فعل و انفعالات شیمیایی و مكانیكی گسترده‌ای اتلاق می‌گردد كه به كمك آن بدن انسان می‌تواند مواد غذایی میل‌شده یا گازهای استنشاقی یا تولیدشده را جابجا و همچنین تمام مواد مغذی مصرف‌شده را تجزیه و تركیب كرده و به مصرف برساند. گرچه اطمینان دارم همه شما عزیزان كم و بیش به رخدادهای دریافت و مصرف و تجزیه و تركیب مواد مغذی موجود در گروه‌های غذایی واقف می‌باشید، ولی بی‌مناسبت نمی‌دانم كه به‌طور شماتیك و به ساده‌ترین وجه ممكن مثالی را برای شما ترسیم نمایم.
دستگاه گوارش ما از لب، دهان، دندان، زبان، زبانچه، غدد بزاقی، مری، معده، دوازدهه، روده كوچك و بزرگ و ضمائم گوارشی كبد، كیسه صفرا و لوزالمعده تشكیل گردیده است. غذاهای پخته یا خام در آغاز توسط دندان‌ها جویده شده و با بزاق آغشته می‌گردد و از طریق مری به معده فرستاده میشود و در معده و روده‌ها مواد قندی مركب به تك‌قندی‌ها (مثلاً نشاسته به گلوكز یا دوقندی‌ها به گلوكز و فروكتوز یا گلوگز و گالاكتوز و ...) تجزیه می‌شوند. چربی‌ها نیز گرچه در آب محلول نمی‌باشند، ولی به كمك صفرا امولسیون گردیده و با كمك آنزیم‌های دیگری به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می‌گردند. پروتئین‌های مختلف هم اعم از گیاهی و حیوانی طی مراحل مختلف به اسیدهای آمینه تجزیه و تبدیل و تغییر فرم می‌دهند. مواد تجزیه‌شده یا مستقیماً جذب گردیده و یا به كبد حمل می‌شوند و از طریق كبد یا به مصرف نیاز فوری بدن رسانیده می‌شوند و یا آماده ذخیره می‌شوند.
قندهای موجود در مواد غذایی فوراً به مصرف تولید انرژی رسانیده می‌شوند یا به‌صورت گلیكوژن یا نشاسته حیوانی در عضلات و كبد ذخیره می‌گردند، ولی متاسفانه ظرفیت ذخیره گلیكوژن كبد و عضلات بدن ما بسیار كم است و قندهای مازاد بر نیاز بدن از طریق چرخه‌های دیگر بصورت چربی در آمده و بدون محدودیت، چربی‌های تولیدشده بصورت بافت چربی ذخیره و انبار می‌گردند، حتی پروتئین مصرفی تبدیل‌شده به اسیدهای آمینه نیز اگر بیش از نیاز بدن باشد بصورت چربی در آمده و در بافت‌های چربی بدن جا خوش می‌كند. در واقع انبار ذخیره‌ای بدن، همه مواد مغذی مصرفی مازاد بر نیاز بدن را در خود جای می‌دهد.
نقش تیروئید در فرآیندهای سوخت و سازی بدن:
هورمون تولیدی غده تیروئید تنظیم‌كننده میزان سوخت و ساز بدن می‌باشد و كوچك‌ترین افزایش میزان تولیدات آن یا پركاری تیروئید به افزایش اشتها و نیاز به دریافت غذای اضافی ولی عدم وزن‌گیری و حتی كاهش وزن توأم با تحریك‌پذیری، عصبانیت و بی‌قراری ناشی از سرعت بخشیدن به میزان كاتابولیسم و سوخت بدن منجر میشود.
برعكس كاهش فعالیت این غده و ابتلا به كم‌كاری تیروئید به كاهش یافتن سوخت بدن و افزایش وزن توأم با بی‌حالی و خواب‌آلودگی، پف‌كردن چشم‌ها و صورت و یبوست خفیف می‌انجامد، لذا هر گونه اختلال در عملكرد غده تیروئید موجبات صدمه دیدن سلامتی جسم و درهم ریختگی مغز و اعصاب را فراهم می‌آورد و باید فوراً تحت نظر متخصصین غدد درون‌ریز تحت كنترل و درمان قرار داده شود.
انرژی و یا كالری‌های دریافتی چگونه به مصرف می‌رسند؟
تقریباً 60 درصد انرژی دریافتی بدن به مصرف فعالیت‌های غیرارادی حیات‌بخش می‌رسد كه فعالیت مداوم قلب، ریه، مغز و حفظ حرارت بدن در مرز 37 درجه و خیلی از اعمال دیگر را به انجام می‌رساند. این میزان انرژی را انرژی بازال یا پایه نام نهاده‌اند كه با وجود عدم فعالیت‌های بدنی و مغزی ارادی باید تامین گردد. میزان انرژی پایه هر فردی بصورت سرانگشتی از ضرب كردن 22 در وزن بدن در خانم‌ها و 4/24 در آقایان تعیین می‌گردد.
مثلاً اگر بانویی 63 كیلوگرم وزن داشته باشد، میزان انرژی پایه او تقریباً 1386 كیلوكالری می‌باشد. این مقدار انرژی فقط به مصرف فعالیت‌های غیرارادی او در حالت سكون و بدون حركت و حتی تفكر رسیده و كوچك‌ترین تغییر وضعیت و حركت نیازمند انرژی بیشتری می‌باشد. به همین ترتیب در مورد آقایی با وزن 63 كیلوگرم، میزان انرژی پایه 1512 خواهد بود. ضمناً هر چه وزن افراد سنگین‌تر باشد، به همان نسبت به میزان انرژی پایه آنها نیز افزوده میشود. مثلاً اگر بجای 63 كیلوگرم 90 كیلوگرم وزن داشته باشند، به ترتیب خانم‌ها 1980 كیلوكالری و آقایان 2160 كیلوكالری در حالت سكون و عدم تحرك نیاز دارند كه وزن خودشان را ثابت نگه دارند، البته اگر فعالیت دیگری هم داشته باشند، با توجه به میزان فعالیت، انرژی پایه آنها درصدی افزوده‌تر می‌گردد.
نقش آب در سلامتی و حفظ شادابی بافت‌های مختلف بدن:
تمام فعل و انفعالات جذب و انتقال مواد مغذی و دفع تركیبات مضر یا مازاد بر نیاز بدن و تنظیم حرارت نیازمند آب می‌باشند و هر فردی باید برای حفظ سلامتی خود به مقدار كافی آب بنوشد یا از طریق مصرف مواد غذایی حاوی مایعات، نیاز روزمره خود را پوشش بدهد كه حداقل میزان آن در شرایط متعارف دو لیتر آب و مایعات تعیین گردیده است. برای تامین آب مورد نیاز بدن منتظر احساس تشنگی نباشید. در هر موقعیت مناسب (صبح ناشتا، قبل از خوابیدن، در بین وعده‌ها و میان‌وعده‌ها) چه احساس تشنگی داشته باشید یا نداشته باشید، باید آب بنوشید (نه شربت، نوشابه و آبمیوه). افرادی كه میلی به آب ندارند و بطور مرتب مایعات دریافت نمی‌كنند، بدن آنها وقتی در معرض خطر كاهش شدید آب قرار می‌گیرد، احساس تشنگی را پدیدار می‌سازد.
تامین انرژی یا كالری مورد نیاز بدن:
زمانی كه درشت‌مغذی‌های حاوی انرژی (قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها) تجزیه می‌شوند و به سنگ‌بنای اولیه ساختار خود درآورده می‌شوند (تك قندی‌ها، اسیدهای چرب، گلیسرول و اسیدهای آمینه)، هر یك به منظور خاصی به مصرف رسانده می‌شوند یا در صورت عدم نیاز ساختاری و یا تأمین انرژی، بافت چربی به ذخیره آنها می‌پردازد. در پروسه سوخت ناشی از مصرف این تركیبات، انرژی حرارتی آزاد می‌گردد كه با واحد كالری سنجیده میشود و گرچه اضافه ذخیره چربی‌ها دشمن زیبایی و سلامتی افراد تلقی میشود، ولی بدن انسان نیاز معینی به دریافت و ذخیره چربی دارد.
مثلاً دیواره سلول‌های بدن از فسفولیپیدها ساخته شده‌اند. فسفولیپیدها بدون دسترسی به چربی دچار اختلال حفاظتی و انجام صحیح وظیفه می‌گردند. بدن بانوان به مقدار معینی از ذخایر چربی جهت حفظ امكان باروری و تنظیم عملكرد صحیح تشكیلات سیستم باروری محتاج می‌باشد. علت توصیه متخصصین تغذیه به رعایت مصرف روغن‌ها و چربی‌ها در حد معین‌شده (25 تا 30 درصد كل انرژی مورد نیاز روزانه باید از محل چربی‌ها تامین گردد) از بابت تفاوت ذخیره آن با پروتئین و قند می‌باشد. مثلاً از صد كالری انرژی حاصل از چربی كه مازاد نیاز می‌باشد، 97 درصد آن ذخیره میشود، در صورتی كه برای همین مقدار انرژی حاصل از قندهای مركب، فقط 77 كالری در صد كالری ذخیره میشود.
