زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نقش تغذیه در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی

عفونت‌های بیمارستانی به عفونت‌هایی گفته می‌شود كه افراد بستری در ایام اقامت خود در بیمارستان به آن مبتلا می‌شوند و علایم آن در بیمارستان و یا پس از مرخص شدن از بیمارستان آشكار می‌گردد. این نوع عفونت‌ها نه فقط به بیماران بلكه به هر فردی كه با بیماران تماس دارد (نظیر كارمندان، عیادت‌كنندگان، كارگران و غیره) انتقال می‌یابند و خطری برای انتشار عفونت در جامعه هستند، زیرا گاهی علایم و نشانه‌های بیماری در هنگام مرخص شدن بیمار بروز نمی‌كند و برخی از این بیماران، پاتوژن‌های بیماریزا را با خود دارند و به این ترتیب، موجب بروز بیماری عفونی درجامعه می‌شوند.

به طوركلی، شیوع عفونت‌های بیمارستانی به شدت بیماری‌های زمینه‌ای در فرد نیز بستگی دارد، به طوری كه بیمارانی كه دفاع طبیعی بدن آنها مختل شده است، بیشتر در معرض خطر هستند. برعكس، بیمارانی كه در هنگام پذیرش به بیمارستان، شدت بیماری كمتری دارند، شانس كمتری برای ابتلا به عفونت بیمارستانی دارند.
افراد بستری شده در بیمارستان، استعداد زیادی برای ابتلا به عفونت دارند و تاكنون امكان آن وجود نداشته است كه بیماران را بتوان بر علیه عفونت‌های بیمارستانی ایمن كرد. به طور كلی، تعداد زیادی از بیماران ضعیف مبتلا به عفونت، به علت داشتن مقاومت كم، نسبت به سایر عفونت‌ها هم آسیب‌پذیر می‌باشند.
عوامل مستعدكننده عفونت‌های بیمارستانی، شامل سن (خیلی جوان یا خیلی پیر)، عوامل آناتومیك، جراحی، سوختگی، وجود اجسام خارجی مانند كاتتر، عوامل متابولیكی مانند دیابت و بیماری‌هایی چون سوء تغذیه و اختلال در سنتز ایمونوگلوبولین می‌باشند.
اقدامات اصولی كه برای كنترل عفونت‌های بیمارستانی و جلوگیری از انتشار آنها در بیمارستان‌ها به كار می‌روند، شامل جداسازی از آلودگی، استفاده از مواد ضدعفونی‌كننده، استریل كردن، ایزوله كردن بیماران و استفاده از آنتی‌بیوتیك می‌باشد.
در میان استراتژی‌های به كار رفته در جلوگیری از بروز عفونت‌های بیمارستانی و یا درمان این موارد، مطلبی كه به آن كمتر پرداخته شده، افزایش سطح ایمنی و مقاومت بدن بیماران با اصلاح الگوی تغذیه و استفاده از مكمل‌های تغذیه‌ای مناسب می‌باشد.
در سال‌های اخیر و با پیشرفت علم تغذیه، تلاش‌های فراوانی در جهت اصلاح الگوی تغذیه عموم مردم و به ویژه بیماران صورت گرفته و ثابت شده كه با تغذیه مناسب، بسیاری از بیماری‌ها قابل كنترل و درمان می‌باشند.
در این راستا نشان داده شده است كه سوءتغذیه به طور غیر وابسته و مستقلی مسؤول افزایش مرگ و میرهای بیمارستانی ناشی از مواردی چون عفونت، زخم‌های فشاری و تاخیر در بهبود زخم می‌باشد و تمامی این موارد باعث افزایش طول مدت بستری شدن بیماران و میزان مرگ و میر می‌گردند.
تغذیه و عفونت، بسیار با هم تداخل دارند. مطالعات متعددی هم تاییدكننده این مورد می‌باشند كه بروز عفونت و مخصوصا عفونت‌های بیمارستانی، از مشكلات ناشی از سوء تغذیه می‌باشد.
از ریسك فاكتورهای عفونت‌های بیمارستانی، سوءتغذیه، دیابت و چاقی است كه به ترتیب، به بررسی آنها می‌پردازیم:

1- سوءتغذیه:

ارتباط قابل ملاحظه‌ای بین وضعیت تغذیه‌ای بیماران و شیوع عفونت‌های بیمارستانی وجود دارد. وضعیت تغذیه‌ای و سوءتغذیه بیماران توسط متغیرهای گوناگونی از جمله ارزیابی میزان غذای مصرف شده، وزن بدن، میزان كاهش وزن، داده‌های آنتروپومتریك، پروتئین‌های كبدی و آنالیز توده بدنی ارزیابی می‌گردد.
سن بالای 60 سال، بستری بودن بیش از 15 روز در بیمارستان، وجود عفونت و سرطان، از ریسك فاكتورهای ابتلا به سوءتغذیه می‌باشند. شیوع عفونت در بخش‌های آی.سی.یو، نشان‌دهنده اهمیت این مسأله در این بیماران می‌باشد. اكثر بیماران بستری در آی.سی.یو، دچار سوء‌تغذیه مخفی می‌باشند كه این امر می‌تواند مدت حضور آنها را در آی.سی.یو طولانی‌تر نماید.

افزایش سن در ارتباط با افزایش خطر كمبودهای تغذیه‌ای و تغییر سیستم ایمنی می‌باشد. كمبود‌های تغذیه‌ای باعث بدی عملكرد سیستم ایمنی می‌گردند. استفاده از مكمل‌های تغذیه‌ای، باعث افزایش ذخایر و جبران كمبودهای مواد مغذی بدن و افزایش ظرفیت ایمنی بدن می‌شود. برخی از مكمل‌های تغذیه‌ای باعث كاهش نامنظمی‌های سیستم ایمنی ناشی از استرس‌های وارده به بدن می‌گردند. این مكمل‌ها دارای ویتامین، املاح و آنتی‌اكسیدان‌هایی چون ویتامین‌های E, C و بتا-كاروتن و سلنیوم، روی، فروكتوز، اولیگو ساكارید‌ها و اسیدهای چرب با زنجیره متوسط و روغن كانولا می‌باشند.
شناسایی زود هنگام سوءتغذیه به عنوان یك نشانگر مستقل و ریسك فاكتور در بروز عفونت و همچنین انجام غربالگری و تشخیص به موقع بیماران در معرض خطر، راهی مناسب برای كاهش شیوع زیاد عفونت‌های بیمارستانی می‌باشد.

2- دیابت:

دیابت، دومین ریسك فاكتور بروز عفونت‌های بیمارستانی مخصوصا در افراد كاندید جراحی می‌باشد. افزایش قند خون در دوره قبل از عمل، یك نشانگر دگرگونی مزمن متابولیكی است و یك فاكتور وابسته در افزایش خطر عفونت می‌باشد.
وجود سابقه دیابت باعث افزایش خطر بروز عفونت بعد از جراحی به میزان 7/2 برابر می‌گردد، زیرا فاگوسیتوز و باكتری‌كشی لكوسیت‌ها در افراد دیابتی كاهش می‌یابد. گاهی اوقات این عملكرد سلولی با تزریق انسولین بهبود می‌یابد، بنابراین كنترل قند خون در دوران قبل از عمل باعث كاهش خطر عفونت محل جراحی در افراد دیابتی می‌گردد.

3- چاقی:

طبقه‌بندی افراد چاق براساس وزن بدن و شاخص توده بدنی یا BMI می‌باشد كه به صورت وزن (KG) تقسیم بر مجذور قد اندازه‌گیری می‌گردد و BMI بالاتر از 25 نشانگر چاقی می‌باشد. چاقی از ریسك فاكتورهای بسیاری از بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی‑عروقی و سایر بیماری‌ها و حتی عفونت می‌باشد كه ممكن است باعث افزایش مرگ و میر گردد. مكانیسم‌های فراوانی باعث مستعد شدن فرد چاق نسبت به عفونت‌های بیمارستانی و یا سایر عفونت‌ها می‌گردد و ارتباط مستقیمی بین BMI بالا و عفونت‌های محل جراحی مشاهده شده است.
بافت چربی به طور فعالی در واكنش‌های التهابی و ایمنی نقش دارد و باعث تولید و آزاد شدن فاكتورهای پیش التهابی و ضدالتهابی می‌گردد. در این میان، هورمون لپتین بسیار موثر است و كمبود ژنتیكی آن در انسان باعث افزایش مرگ و میر در اثر بروز عفونت می‌گردد. چاقی باعث كمبود لپتین و مقاومت نسبت به آن می‌گردد و برعكس هم همین‌طور، كمبود لپتین و مقاومت نسبت به آن باعث بروز چاقی می‌گردد. از آنجایی كه در افراد چاق، سطح لپتین خون پایین است، میزان بروز عفونت در آنها بالاتر است. لپتین از طرفی باعث تنظیم هموستازی انرژی از طریق جلوگیری از دریافت زیاد غذا و افزایش مصرف انرژی در بدن می‌گردد و از طرف دیگر باعث تعدیل سیستم واكنش ایمنی از طریق تاثیر بر تیموس و محافظت تیموسیت‌ها در برابر آپوپتوزیز، تنظیم تعداد و فعالیت سلول‌های تی، جلوگیری از تولید اینترلوكین‌ها، تاثیر بر ماكروفاژها و تعدیل فاگوسیتوز و تولید سیتوكین‌ها و... می‌گردد.
از دیگر عوامل مستعدكننده افراد چاق نسبت به عفونت:

•  كاهش سطح گلوتامین و آرژنین.
•  مشكل بودن انجام فعالیت‌هایی چون استحمام و فعالیت بدنی.
•  افزایش عفونت‌های محل جراحی به دلایل طولانی‌شدن زمان عمل، Retraction و عدم تعادل هموستاتیك.
•  كاهش اكسیژناسیون بافت زیر پوستی و مستعد شدن زخم‌ها در برابر عفونت.
•  تاثیر چاقی بر مكانیك شش‌ها و كاهش ظرفیت ورزش و افزایش مقاومت راه‌های تنفسی و افزایش كار تنفسی كه بر عملكرد ماهیچه‌های تنفسی اثر دارد و خطر پنومونی ناشی از آسپیراسیون را در این افراد بالا می‌برد.
•  كم بودن HDL-كلسترول و وجود بیماری‌های ریوی باعث افزایش خطر عفونت دستگاه تنفس می‌گردد. بدی عملكرد سیستم ایمنی در افراد چاق، مهم‌ترین عامل بیشتر بودن عفونت در افراد چاق است.
• اثر برخی فاكتورهای تغذیه‌ای در افزایش قوای ایمنی

امگا-3:

ثابت شده است كه اسیدهای چرب امگا-3 واسیدهای چرب ضروری نقش محافظی در سیستم ایمنی دارند و باعث ایجاد اثرات ضدالتهابی مخصوصا كاهش نوتروفیل‌ها، كاهش تولید سوپر اكسیدها و كاهش تولید سیتوكین‌های پیش التهابی می‌گردند. از طرفی كاهش دریافت اسیدهای چرب ضروری مانند اسید لینولئیك و آلفا لینولئیك اسید باعث كاهش وزن تیموس و طحال و توقف واكنش‌های ایمنی سلولی و تولید آنتی‌بادی‌ها می‌گردد. مكانیسم‌هایی كه اسیدهای چرب از طریق آنها باعث تغییر سیستم ایمنی و پاسخ‌های التهابی می‌گردند، به شرح زیرمی باشند: تغییر در ساختمان و تركیب غشا، تغییر در عملكرد غشا و سیگنال‌ها و تغییر در بیان ژنی سلولی. مصرف 2 گرم در روز اسیدهای چرب ضروری بدون هیچ عارضه‌ای باعث تقویت سیستم ایمنی می‌گردد.

آرژنین:

آرژنین، یك اسیدآمینه نیمه ضروری در پستانداران می‌باشد و اگر دریافت رژیمی آن كافی نباشد، در شرایط استرس، تراما و Sepsis، به یك اسیدآمینه ضروری تبدیل می‌گردد. این اسید آمینه نقش مهمی در بسیاری از فرآیندهای متابولیكی بدن (از سنتز پروتئین تا ذخیره انرژی) دارد. در طی 15 سال اخیر، نقش آن در سیستم ایمنی به اثبات رسیده است. آرژنین برای رشد طبیعی و تكثیر لنفوسیت‌ها مورد نیاز می‌باشد و در شرایط كمبود آرژنین، كاهش واكنش‌های میتوژنی مشاهده شده است. این اسیدآمینه بر فعالیت سلول‌های T اثر گذار است و باعث افزایش میتوژنز آنها می‌گردد. همین‌طور باعث افزایش ماكروفاژها و افزایش سیتوتوكسیسیتی سلول‌های كشنده طبیعی می‌گردد. استفاده از مكمل‌های غنی شده با دی پپتید آلانین – گلوتامین، باعث كاهش میزان عفونت و بهبود تحمل متابولیكی می‌گردد.

روی:

عنصر روی نقش مهمی در سیستم ایمنی (از پوست گرفته تا تنظیم عملكرد لنفوسیت‌ها)، نوتروفیل‌ها و سلول‌های كشنده طبیعی دارد و كمبود آن باعث افزایش حساسیت فرد در برابر پاتوژن‌های گوناگون می‌گردد. كمبود روی باعث تخریب سلول‌های اپیدرمی، ضایعات پوستی و همچنین كاهش غلظت لنفوسیت‌ها و كاهش عملكرد لنفوسیت‌های B و T می‌شود. روی یك تعدیل‌كننده قوی مقاومت بدن نسبت به عفونت می‌باشد و استفاده از مكمل روی باعث كاهش شیوع عفونت‌ها و به ویژه عفونت‌های تنفسی می‌گردد.

گلوتامین:

گلوتامین، فراوان‌ترین اسید آمینه آزاد در بدن و تعدیل‌كننده مهم بسیاری از فرآیند‌های متابولیكی بدن است. در انسان سالم، این اسیدآمینه یك اسیدآمینه ضروری به حساب نمی‌آید، ولی در شرایط استرس میزان نیاز به آن بالا می‌رود. گلوتامین مهم‌ترین منبع سوختی برای آنتروسیت‌ها، ماكروفاژها، لنفوسیت‌ها و سایر سلول‌های سیستم ایمنی می‌باشد. گلوتامین در محلول‌ها ناپایدار است و سریعا به تركیبات حلقوی چون پیروگلوتامیك اسید و آمونیاك تبدیل می‌گردد، بنابراین باید از آن به شكل دی پپتید در مكمل‌ها استفاده شود. افزایش استفاده از گلوتامین در افرادی كه به صورت مزمن بیمار بوده‌اند، مشاهده می‌شود و كمبود آن باعث تخریب سیستم ایمنی و افزایش میزان عفونت می‌گردد. افزودن گلوتامین به تغذیه انترال و وریدی بیماران، باعث بهبود عملكرد T-cells و افزایش قدرت باكتری‌كشی نوتروفیل‌ها می‌گردد. یك مطالعه نشان داد كه افزودن گلوتامین به مایع وریدی تغذیه بیماران، باعث افزایش حیات بعد از 6 ماه (از 23 درصد به 57 درصد) و كاهش مدت زمان ماندن در آی.سی.یو شده است و مصرف 30 گرم از آن در روز، برای بیماران دچار عفونت شدید و پنومونی و عفونت خون توصیه می‌شود.

نتیجه‌گیری:

با توجه به نقش ثابت شده تغذیه در كاهش میزان عفونت‌های بیمارستانی، راهكارهایی بدین شرح ارائه می‌گردد:‌ شناسایی بیماران دچار سوء تغذیه و سعی در جهت جبران كمبودهای تغذیه‌ای قبل از انجام فرآیندهای درمانی و بعد از آن، كنترل قندخون بیماران دیابتی، كاهش وزن بیماران چاق، استفاده از مكمل‌های غذایی همچون IMPACT و immun-Aid جهت تقویت سیستم ایمنی بیماران، چرا كه بسیاری از تحقیقات نتایج مطلوبی از مصرف اینگونه مكمل‌ها در كاهش عفونت‌های بیمارستانی عنوان كرده‌اند.
افزودن برخی مواد مغذی به تغذیه این افراد كه دارای اثرات ایمونولوژیكی می‌باشند، مانند آرژنین، گلوتامین، نوكلئوتیدها و اسیدهای چرب امگا-3 كه نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های سیستم ایمنی دارند و افزایش‌دهنده قوای ایمنی می‌باشند.
استفاده از گاواژ پر پروتئین غنی شده با آرژنین، آنتی‌اكسیدان‌ها و فیبر باعث كاهش عفونت‌های ناشی از كاتتر نسبت به گاواژهای پر پروتئین معمولی در بیماران بستری در ICU شده است.
همچنین استفاده از فرمولاهای تقویت‌كننده سیستم ایمنی كه حاوی آرژنین، m-RNA و امگا-3 هستند، باعث كاهش مرگ و میر بیماران سپتیك بستری در ICU شده است.عفونت‌های بیمارستانی به عفونت‌هایی گفته می‌شود كه افراد بستری در ایام اقامت خود در بیمارستان به آن مبتلا می‌شوند و علایم آن در بیمارستان و یا پس از مرخص شدن از بیمارستان آشكار می‌گردد. این نوع عفونت‌ها نه فقط به بیماران بلكه به هر فردی كه با بیماران تماس دارد (نظیر كارمندان، عیادت‌كنندگان، كارگران و غیره) انتقال می‌یابند و خطری برای انتشار عفونت در جامعه هستند، زیرا گاهی علایم و نشانه‌های بیماری در هنگام مرخص شدن بیمار بروز نمی‌كند و برخی از این بیماران، پاتوژن‌های بیماریزا را با خود دارند و به این ترتیب، موجب بروز بیماری عفونی درجامعه می‌شوند.
به طوركلی، شیوع عفونت‌های بیمارستانی به شدت بیماری‌های زمینه‌ای در فرد نیز بستگی دارد، به طوری كه بیمارانی كه دفاع طبیعی بدن آنها مختل شده است، بیشتر در معرض خطر هستند. برعكس، بیمارانی كه در هنگام پذیرش به بیمارستان، شدت بیماری كمتری دارند، شانس كمتری برای ابتلا به عفونت بیمارستانی دارند.
افراد بستری شده در بیمارستان، استعداد زیادی برای ابتلا به عفونت دارند و تاكنون امكان آن وجود نداشته است كه بیماران را بتوان بر علیه عفونت‌های بیمارستانی ایمن كرد. به طور كلی، تعداد زیادی از بیماران ضعیف مبتلا به عفونت، به علت داشتن مقاومت كم، نسبت به سایر عفونت‌ها هم آسیب‌پذیر می‌باشند.
عوامل مستعدكننده عفونت‌های بیمارستانی، شامل سن (خیلی جوان یا خیلی پیر)، عوامل آناتومیك، جراحی، سوختگی، وجود اجسام خارجی مانند كاتتر، عوامل متابولیكی مانند دیابت و بیماری‌هایی چون سوء تغذیه و اختلال در سنتز ایمونوگلوبولین می‌باشند.
اقدامات اصولی كه برای كنترل عفونت‌های بیمارستانی و جلوگیری از انتشار آنها در بیمارستان‌ها به كار می‌روند، شامل جداسازی از آلودگی، استفاده از مواد ضدعفونی‌كننده، استریل كردن، ایزوله كردن بیماران و استفاده از آنتی‌بیوتیك می‌باشد.
در میان استراتژی‌های به كار رفته در جلوگیری از بروز عفونت‌های بیمارستانی و یا درمان این موارد، مطلبی كه به آن كمتر پرداخته شده، افزایش سطح ایمنی و مقاومت بدن بیماران با اصلاح الگوی تغذیه و استفاده از مكمل‌های تغذیه‌ای مناسب می‌باشد.
در سال‌های اخیر و با پیشرفت علم تغذیه، تلاش‌های فراوانی در جهت اصلاح الگوی تغذیه عموم مردم و به ویژه بیماران صورت گرفته و ثابت شده كه با تغذیه مناسب، بسیاری از بیماری‌ها قابل كنترل و درمان می‌باشند.
در این راستا نشان داده شده است كه سوءتغذیه به طور غیر وابسته و مستقلی مسؤول افزایش مرگ و میرهای بیمارستانی ناشی از مواردی چون عفونت، زخم‌های فشاری و تاخیر در بهبود زخم می‌باشد و تمامی این موارد باعث افزایش طول مدت بستری شدن بیماران و میزان مرگ و میر می‌گردند.
تغذیه و عفونت، بسیار با هم تداخل دارند. مطالعات متعددی هم تاییدكننده این مورد می‌باشند كه بروز عفونت و مخصوصا عفونت‌های بیمارستانی، از مشكلات ناشی از سوء تغذیه می‌باشد.
از ریسك فاكتورهای عفونت‌های بیمارستانی، سوءتغذیه، دیابت و چاقی است كه به ترتیب، به بررسی آنها می‌پردازیم: