دکتر سلطانعلی محبوب؛ متخصص علوم تغذيه، عضو هيات علمی دانشگاه علوم پزشكی تبريز
لوتئین چیست؟
لوتئین از ریشه لاتین luteus به معنی «زرد» گرفته شده و یکی از 600 نوع کاروتنوئید شناخته شده در طبیعت است. لوتئین یک آنتی‌اکسیدان قوی متعلق به خانواده کاروتنوئیدها است که توسط موجودات زنده به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان و برای جذب نور آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منابع غذایی لوتئین
سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج، کلم، گل‌کلم، ذرت، هویج، کدو حلوایی و پرتقال و دیگر میوه‌های زردرنگ منابع غنی این ماده می‌باشند. لوتئین در زرده تخم مرغ نیز وجود دارد که مسوول رنگ زرد است. جدول زیر مقادیر لوتئین چند ماده غذایی را در مقیاس میکروگرم به ازای 100 گرم نشان می‌دهد. مصرف منابع غذایی غنی از لوتئین منجر به افزایش سطوح سرمی لوتئین می‌شود.
لوتئین و پیشگیری از بیماری‌ها
بیماریهای چشم: شواهد زیادی وجود دارند که نشان می‌دهند لوتئین در پیشگیری از دو بیماری چشمی رایج در دوران سالمندی اهمیت زیادی دارد. یکی از این اختلالات دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (MD) است. این بیماری ماکولا را تحت تاثیر قرار داده و منجر به تاری دید می‌شود. ماکولا بخشی از چشم است که برای دیدن جزییات دقیق لازم است، MD به آرامی پیشرفت می‌کند به طوری‌که تغییرات آن نامحسوس است. از سوی دیگر آب مرواریدكه در اثر كدرشدن لنزچشم است که بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آب مروارید در افراد مسن بسیار شایع است. تا سن 80 سالگی، بیش از نیمی از آمریکایی‌هابه این بیماری مبتلا می‌شوند و یا عمل آب مروارید را انجام می‌دهند. لوتئین با غلظت بالا در ماکولا (ناحیه کوچکی از شبکیه که مسوول دید مرکزی و تیزبینی بالاست) متمرکز شده است. همچنین لوتئین طول موج نور آبی را از طیف نور مرئی فیلتر می‌کند. اعتقاد بر این است که نور آبی، منجر به القاء استرس اکسیداتیو و آسیب ناشی از رادیکال آزاد در اندام‌های مواجه شونده با نور مانند چشم شود. دوز پیشنهادی لوتئین توسط انستیتو ملی چشم آمریکا بین 6 تا 15 میلی گرم در روز است. رادیکال‌های آزاد نقش مهمی در گسترش کاتاراکت دارند. لوتئین در عدسی چشم و رتین (جزئی از ماکولا) یافت می‌شود. چند مطالعه بزرگ نشان دادند که میزان ابتلا به کاتاراکت در افرادی‌که مقادیر بالایی از لوتئین مصرف می‌کردند
50-20درصد نسبت به افرادی که مصرف حداقل لوتئین را داشتند کمتر بود. مطالعه دیگری نیز نشان داد که مردانی که بیش از 2 بار در هفته گل کلم یا اسفناج خام می‌خوردند در مقایسه با افرادی‌که مصرف کمتر از یک بار در ماه داشتند احتمال جراحی آب مروارید 25% کمتر بود.
بیماریهای قلبی- عروقی: آترواسکلروز قلبی و عروقی اغلب با افزایش سن ارتباط دارد. درتصلب شرایین، رسوبات کلسترول در رگ‌های خونی تجمع یافته و در نهایت منجر به سخت و ناصاف شدن سطح داخلی رگ‌ها می‌شود. این عوامل منجر به تحریک جدار رگ‌های خونی شده و سبب التهاب مزمن و کاهش قابلیت ارتجاعی رگ‌های خونی می‌شود. این بیماری در نهایت می‌تواند منجر به پارگی یا انسداد رگ شود.
ممکن است لوتئین به پیشگیری یا کم کردن سرعت تصلب شرایین و ضخیم شدن شریان‌ها که یک خطر بزرگ برای بیماریهای قلبی- عروقی است و نیز پیشگیری از گرفتگی شریان کاروتید کمک کند. سطوح بالای لوتئین و سایر کاروتنوئیدها با کاهش خطر بیماریهای قلبی- عروقی همراه است. مطالعه‌ای در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نشان داد افرادی با بالاترین سطح لوتئین در طول 18 ماه مطالعه هیچ افزایشی در پلاک شریانی نداشتند، در حالی‌که افراد با پایین ترین سطح لوتئین افزایش معنی‌داری را در پلاک شریانی‌شان داشتند.
سلامت پوست: مزایای آنتی‌اکسیدانی لوتئین ممکن است به حفاظت از پوست در مقابل آسیب اشعه ماوراء بنفش در طول مواجهه با نور خورشید کمک کند. سالیان درازی بود که لوتئین با خواص درمانی برای چشم شناخته شده بود. اما اطلاعات جدید نشان می‌دهد که این ماده ممکن است از سرطان پوست ناشی از اشعهUV نقش داشته باشد. این اطلاعات نشان می‌دهد که لوتئین در محافظت از پوست در برابر آسیب ناشی از قرار گرفتن در معرض نور نقش داشته و یک جزء حیاتی برای سلامت پوست است.
لوتئین و سرطان: کاروتنوئیدها به تنهایی یا به کمک هم قادر به کاهش خطر ابتلا به سرطان از طریق خنثی‌کردن رادیکال‌های آزاد، افزایش پاسخ ایمنی بدن و جلوگیری از گسترش تومور هستند. لوتئین قادر به افزایش فعالیت ژن‌های فعال‌کننده لنفوسیت‌های T و در نتیجه افزایش قدرت ایمنی بدن است. ارتباط معکوس مابین لوتئین رژیمی و سرطان کولون مشخص شده است. چندین مطالعه نیز از تاثیر دریافت لوتئین بر کاهش ابتلا به سرطان سینه پیش از یائسگی در زنان حمایت می‌کنند. تعدادی از مطالعات نشان داده‌اند که لوتئین می‌تواند منجر به بهبود عملکرد سیستم ایمنی از طریق افزایش عملکرد و فعالیت مونوسیت‌ها (نوعی از گلبول‌های سفید خون که در ایمنی نقش دارند) شود. آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است در محافظت از مثانه نقش داشته باشند. در زنان یائسه با مصرف لوتئین و زه‌آگزانتین (نوعی کاروتنوئید) تراکم استخوانی افزایش یافته و پوکی استخوان کاهش یافت.
آلزایمر: یکی دیگر از فواید لوتئین در بیماری آلزایمر است. مطالعه‌ای در افراد مبتلا به آلزایمر نشان داد که در این بیماران سطوح سرمی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین E، لوتئین، بتاکاروتن و زه‌آگزانتین به‌طور معنی‌داری پایین‌تر از افراد نرمال است. اختلالات شناختی خفیف معمولا به آلزایمر و زوال عقل می‌انجامد. محققان دریافتند که افزایش مصرف آنتی اکسیدان‌ها خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و دمانس را در افراد مسن کاهش می‌دهد.
نتیجه‌گیری
شواهد روزافزونی حاکی از نقش لوتئین در پیشگیری از تعدادی از بیماریهای مرتبط با سن (مانند AMD، کاتاراکت، بیماری قلبی، سرطان) است. با وجود اینکه مطالعات انجام‌یافته در این زمینه کوچک و کوتاه‌مدت هستند و نتایج آنها تا حدی متناقض است ولی توصیه به مصرف غذاهای غنی از سبزیجات و میوه‌ها همواره به عنوان راهکار مهمی برای سلامتی و پیشگیری از ابتلا به بیماریهای مزمن در نظر گرفته شده است.
