دکتر مینا عبدالهی؛ متخصص تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ شیرین ایلخانی‌زاده، کارشناس ارشد مدیریت پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی تهران
سندرم متابولیک شامل مجموعه‌ای از اختلالات متابولیک از جمله فشار خون بالا، چاقی خصوصاً چربی دور شکمی، تری گلیسیرید بالا، کاهش چربی خوب خون (HDL) و افزایش مقاومت به انسولین گفته می‌شود.
شیوع این سندرم در زنان و افراد مسن بیشتراست.
در سندرم متابولیک به دلیل اختلالات عروقی خطر ابتلا به دیابت، حملات قلبی، سکته مغزی، دمانس، بیماری‌های کلیوی، کبد چرب، اختلال در بینایی و سایر بیماری‌های دیگر به‌واسطه این سندرم افزایش خواهد یافت و تغذیه در این بیماری بسیار نقش حیاتی بازی می‌کند.
تغذیه‌درمانی در سندرم متابولیک
درمان سندرم متابولیک درواقع درمان اجزای آن یعنی پرفشاری خون و اختلال چربی خون، دیابت و.... می‌باشد ولی خط مقدم درمان سندرم متابولیک اصلاح شیوه زندگی یعنی داشتن برنامه غذایی سالم و فعالیت بدنی درجهت کاهش وزن است و در این میان رژیم غذایی و ورزش کلید اصلی درمان هستند.
افراد مبتلا علاوه بر رعایت رژیم غذایی باید فعالیت بدنی خود را افزایش دهند و نیم تا یک ساعت ورزش هوازی مانند پیاده‌روی سریع در روزهای هفته داشته باشند.
فعالیت‌های بدنی مانند یوگا، تمرینات تنفسی، مدیریت استرس نیز از طریق کاهش فعالیت سمپاتیک بر برخی از اجزای سندرم متابولیک به‌ویژه فشارخون، سطح گلوکز و سطح کلسترول خون اثر مطلوب می‌گذارند.
مصرف پروتئین کافی
پروتئین جهت مبارزه با عفونت و بهبود سلول‌های کبدی آسیب‌دیده موردنیاز می‌باشد. پروتئین برای ترمیم و بازسازی بافت‌های بدن و نیز حفظ توده عضلانی موردنیاز است.
منابع خوب پروتئین غبارتند از گروه لبنیات که سرشار از کلسیم و به مقدار کمتر ویتامین D هستند. گوشت و ماهی، لوبیا و حبوبات، سویا، مغزها و تخم‌مرغ نیز منابع خوب پروتئین محسوب می‌شوند.
توجه داشته باشید که انواع کم‌چرب یا بدون چربی محصولات لبنی را انتخاب کنید، از مصرف خامه، پنیر خامه‌ای و کره اجتناب کنید و همچنین گوشت لخم و بدون چربی را انتخاب کنید و بجای انواع سرخ‌کرده از انواع بخارپز یا آب پز استفاده کنید.
غلات کامل: این گروه از ترکیبات غذایی سرشار از ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی هستند.
سعی کنید حداقل نیمی از غلاتی که استفاده میکنید غلات کامل باشد یعنی از آرد سبوس‌دار شده باشد.
غلات مقادیر زیادی از فیبر، روی، ویتامین B6 و منیزیوم موردنیاز بدن را تأمین می‌کنند.
میوه و سبزیجات: میوه و سبزیجات علاوه بر آنکه مقادیر کافی ویتامین‌هایی نظیر ویتامین C را تأمین می‌کنند در تأمین آب و فیبر نیز نقش عمده‌ای دارند.
همچنین برخی آنتی‌اکسیدان‌ها سلول‌ها را در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کنند.
مصرف مایعات کافی: توصیه بر مصرف 12-8 لیوان آب در روز می‌باشد. شیر، آب‌میوه، چای خصوصاً چای سبز، سوپ و.. نیز مایعات محسوب می‌شوند.
در موارد تب و تهوع/ استفراغ یا اسهال مایعات بیشتری موردنیاز است.
فعالیت فیزیکی: ورزش علاوه بر اینکه به حفظ وزن ایده آل کمک می‌کند بلکه باعث بهبود و تنظیم اشتها و برعکس نمودن اثرات جانبی داروهای مورداستفاده نیز می‌شود.
سعی کنید حداقل 10 دقیقه ورزش در روز داشته باشید و به‌تدریج به 30 الی 60 دقیقه در روز برسانید. پیاده‌روی و شنا توصیه می‌شوند.
تشخیص
در صورت داشتن حداقل سه ویژگی از 5 ویژگی امکان ابتلا به سندرم متابولیک وجود دارد:
1) دیابت: قند خون ناشتا (به مدت 12 ساعت) بیش از 126 میلی‌گرم دردسی لیتر با دو بار اندازه‌گیری
2) هیپرتانسیون (فشارخون بالا) (میلی‌متر جیوه)
3) هیپرلیپیدمی (چربی خون بالا) (میلی‌گرم در دسی لیتر)
توصیه‌های کاربردی در سندرم متابولیک
اجتناب از مصرف شکر، نمک و چربی
چربی‌هایی که بایستی از مصرف آن‌ها اجتناب کرد عبارتنداز: گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و کره و یا چربی‌های ترانس که در غذاهای سرخ‌کرده، فست فودها، و غذاهای فرآوری شده سوسیس و کالباس و... یافت می‌شوند.
نمک مصرفی خود را کاهش دهید
بیشتر نمک مصرفی در غذاهایی نظیر غذاهای فرآوری شده، کراکرها، چیپس و کنسروها وجود دارند.
محدودیت دریافت شکر
غذاهای حاوی شکر محتوی چربی بالایی نیز دارند مانند شکلات‌ها و انواع کیک و کلوچه. سعی کنید مصرف آن‌ها را به حداقل برسانید.
اجتناب از مصرف الکل
خوردن مقادیر زیاد و طولانی‌مدت می‌تواند منجر به سیروز کبدی، بیماری‌های پیشرفته کبدی و سرطان کبد شود.
خطر این بیماری‌ها در افراد مبتلابه سندروم متابولیک بیشتر می‌باشد.
عدم استعمال دخانیات
استعمال دخانیات مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد و با ایجاد رادیکال‌های آزاد و ترکیبات شیمیایی مضر در پیشرفت بیماری و افزایش فشارخون نقش دارد.
اقدامات درمانی سندرم متابولیک
کاهش وزن در صورت داشتن اضافه‌وزن: شاید بتوان کاهش وزن را در زمره درمان‌های اصلی این سندرم قرارداد خصوصاً چربی دور شکمی که با ترشح انواعی از عوامل التهابی در ایجاد و پیشرفت آن نقش دارد.
کاهش وزن به کاهش سطح انسولین و فشارخون کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری دیابت را نیز کاهش می‌دهد.
شما می‌توانید با رعایت یک رژیم سالم و یا مراجعه به متخصص تغذیه به وزن ایده آل خود برسید.
الگوی غذایی متعادل و مصرف غذاهای متنوع: خوردن منظم وعده‌های غذایی حداقل 3 وعده در روز و 3 میان وعده یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به حفظ سطح ثابت انرژی کمک کند.
منظور از مصرف غذاهای متنوع مصرف تمامی گروه غذایی یعنی نان و غلات کامل، میوه و سبزیجات، لبنیات و گوشت‌ها نظیر ماهی، سویا، مغزها و تخم‌مرغ می‌باشد.
به یاد داشته باشیم
سندرم متابولیک غیر از دو پیامد اصلی، دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی با عوارض دیگری ازجمله کبد چرب، سیروز کبدی، نارسایی مزمن کلیوی، نقرس، سندرم تخمدان پلی کیستیک، سندرم آپنه حین خواب و اختلال شناختی و دمانس نیز ممکن است همراه باشد.
ازآنجایی‌که سندرم متابولیک خطر بروز دیابت و بیماری قلبی را در فرد مبتلا افزایش می‌دهد اقدام درمانی نیز باید در راستای کاهش خطر این دو پیامد باشد.
نکات کلی
به‌طورکلی نکات زیر را در این بیماری همواره باید در نظر داشت:
* کاهش وزن
* رژیم غذایی سالم (مصرف گوشت سفید و ماهی به‌جای گوشت قرمز)، اجتناب از مصرف غذاهای سرخ‌شده، محدودیت مصرف نمک، محدودیت مصرف چربی، مصرف میوه و سبزیجات، مصرف غلات کامل و سبوس‌دار و مصرف غذاهای پر فیبر
* عدم استعمال مشروبات الکلی و دخانیات
* فعالیت فیزیکی منظم
بیشتر بخوانید:
