زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر حسین ایمانی ؛ متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی

رژیم مناسب نارسایی كلیه

از جمله راهکارهای درمانی در این بیماران رعایت یک رژیم غذایی خاص می‌باشد، که بایستی توسط متخصص تغذیه تنظیم شود. رعایت یک رژیم کلیوی صحیح باعث می‌شود سیر بیماری رو به بهبودی رود یا پیشرفت آن به تعویق افتد. در بیمارانی که هنوز به مرحله دیالیز نرسیده‌اند هدف این است که از طریق این رژیم غذایی عملکرد باقیمانده کلیه در این مرحله حفظ شود. محتوای این رژیم غذایی به نحوی است که بایستی از لحاظ میزان پروتئین، انرژی، سدیم، پتاسیم، فسفر و مایعات دریافتی به دقت تنظیم شوند. اولین و مهمترین فاکتوری که در این رژیم غذایی باید مد نظر گرفته شود مقدار و نوع پروتئین است. مقدار پروتئین فردی که دچار نارسایی مزمن کلیه شده و هنوز به مرحله دیالیز نرسیده، با فردی که به مرحله دیالیز رسیده است، تفاوت دارد. همچنین مقدار پروتئین دریافتی باید در حدی نباشد که اوره، کراتینین و اسید اوریک خون افزایش یابد و نه آنقدر کم باشد که بیمار دچار سوء تغذیه پروتئین و اتلاف عضلانی شود. به همین دلیل 6/0 تا 75/0 گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن برای این افراد پروتئین توصیه می‌شود که نیمی از آن باید از پروتئین‌های با ارزش بیولوژیک بالا یعنی از پروتئین‌های حیوانی (از جمله : مرغ، ماهی، تخم مرغ و گوشت قرمز) باشد. ولی افرادیکه به مرحله دیالیز می‌رسند، محدودیت دریافت پروتئین همانند افرادی که در مرحله قبل از دیالیز هستند، ندارند. 

سدیم دریافتی در نارسایی كلیه 

دومین عاملی که در رژیم غذایی این بیماران باید بررسی شود، مقدار سدیم دریافتی است. همانطور که می‌‌دانید نمک از دو جزء سدیم و کلر تشکیل شده است. سدیم عامل اصلی فشارخون بالاست. دریافت سدیم در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه در مرحله پیش از دیالیز بایستی محدود شود و باید به دو هزار تا نهایتا سه هزار میلی‌گرم در روز محدود شود. در صورتی که بیمار فشارخون بالا داشته باشد و دچار تجمع مایع در بدن (ادم) شده باشد یا به نارسایی احتقانی قلب مبتلا باشد، میزان سدیم دریافتی رژیم نباید از دو هزار میلی‌گرم در روز بیشتر شود. علاوه بر این، بسیاری از مواد  غذایی مانند انواع پنیرها، سوسیس و کالباس، غذاهای کنسروی، آجیل‌‌های شور، زیتون‌های شور و پرورده، خیار شور، غذاهای فراوری شده و نمک سود شده و فست فودها و... که حاوی سدیم بالایی هستند بایستی از رژیم غذایی این بیماران  حذف گردند.

پتاسیم دریافتی در نارسایی كلیه 

پتاسیم ماده مغذی است که در میوه‌‌ها و سبزی‌‌ها به مقدار فراوان یافت می‌‌شود. بیمارانی که به نارسایی مزمن کلیه مبتلا هستند و میزان دفع ادرار آنها کافی است یا حجم ادرار روزانه‌شان بیش از یک لیتر است، محدودیت زیادی برای مصرف پتاسیم ندارند. این افراد می‌‌توانند روزانه تا سه هزار میلی گرم پتاسیم استفاده کنند ولی زمانی که کراتینین خون بیمار بالاتر از 3 میلی گرم رود مقدار پتاسیم دریافتی بایستی  محدودتر گردد و هر فرد با توجه با قد و وزن خود و با توجه به داروهایی که مصرف می‌کند مقدار پتاسیم خاصی را احتیاج دارد. گروه میوه‌‌ها، سبزی‌‌ها، شیر و فرآورده‌‌های گوشتی و غلات سبوس دار غنی از پتاسیم می‌باشند. سبزی و میوه از لحاظ میزان محتوای پتاسیم به سه دسته تقسیم می‌‌شود: پر پتاسیم، با پتاسیم متوسط و کم پتاسیم. 

فسفر دریافتی در نارسایی كلیه 

از جمله فاکتورهای دیگری که بایستی در رژیم غذایی بیماران کلیوی کنترل شود میزان فسفر است، که البته مقدار آن در رژیم غذایی بیماران پیش از دیالیز و بیمارانی که در حال دیالیز هستند، متفاوت می‌باشد. به عبارت دیگر در بیماری که میزان اوره و کراتینین خونش بالا رفته است ولی هنوز به مرحله دیالیز نرسیده، بایستی میزان فسفر دریافتی آنها از رژیم غذایی محدودتر شود،که این میزان حدود 800 تا 1000 میلی‌گرم در روز است. غذاهایی مانند شیر، ماست، بستنی، پنیر  دوغ، كشک و خامه، نان‌های سبوس‌دار، حبوبات مثل لوبیا، عدس، نخود و لپه، نوشابه‌‌های حاوی اسید فسفریک مانند  نوشابه‌‌های سیاه یا کولا دار، برخی از ماهی‌‌ها، آجیل‌‌ها و مغز‌‌ها، گوشت و امعاء و احشا مثل دل، قلوه و جگر فسفر بالایی دارند و بیماران کلیوی باید در مصرف آنها دقت داشته باشند، که مقدار مصرفی آنها توسط متخصص تغذیه تنظیم می‌شود. 

مایعات دریافتی در نارسایی كلیه 

اگر بیمار کلیوی ادم یا تجمع مایعات در بدن نداشته باشد، می‌تواند به قدر احتیاجش یعنی به اندازه‌ای که تشنگی او رفع شود، مایعات دریافت کند ولی اگر دچار ادم و تورم بخصوص در قسمت‌‌های انتهایی بدن مثل انتهای پاها یا مچ پاها شده باشد، باید مقدار مایعات دریافتی وی تحت نظر متخصص کنترل و محدود شود.

در صورتیكه بیماران باید تحت كنترل دقیق از نظر آب دریافتی باشند، برای اینكه احساس تشنگی كمتر شود می‌توان از راه‌های زیر استفاده كرد:

از غذاهای حاوی نمک زیاد اجتناب شود.

شستشوی دهان با آب، اما فرو نبردن آب

استفاده از آب‌نبات‌های سخت و ترش یا جویدن آدامس كه باعث تحریك ترشح بزاق می‌گردد.

بخشی از مایعات دریافتی بصورت یخ مصرف شود چرا كه یخ بیشتر در دهان باقی می‌ماند و احساس تشنگی را بهتر برطرف می‌نماید. همچنین بهتر است به آبی كه می‌خواهیم از آن یخ درست نماییم مقداری آب لیمو اضافه كنیم چرا كه آب لیمو باعث تحریك ترشح بزاق می‌گردد.

میوه‌ها و سبزی‌‌های در نظر گرفته در رژیم غذایی را بصورت سرد مصرف كنیم.

مایعات را در لیوان‌های كوچك مصرف نماییم.

توصیه‌‌های كلی در نارسایی كلیه

 رژیم درمانی در افراد کلیوی باید به طور مجزا برای هر فرد با توجه مشخصات وی از جمله قد، وزن، داروهای مصرفی و غیره صورت گیرد که در آن علاوه کنترل میزان درشت مغذیهای رژیم (پروتئین و چربی‌‌ها)، بایستی مقدار ریزمغذی‌ها از جمله سدیم، پتاسیم و فسفر نیز تحت کنترل باشد که این کار تحت نظر متخصص تغذیه بالینی صورت می‌‌گیرد.همچنین در آن دسته از بیماران که اضافه وزن نیز دارند، روند کاهش وزن باید تدریجی و به آرامی صورت گیرد. زیرا در غیر این صورت سطح ترکیبات زاید در خون مانند اوره و کراتینین بالا می‌‌رود و وضعیت بیمار را وخیم‌تر می‌‌کند.