نازلی سيدخوئی؛ دانشجوی كارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذيه؛ دانشگاه علوم پزشکی تهران
3 هدف تغذیه‌ای عمده برای فردی كه دچار سرطان است وجود دارد
1) حفظ وزن در محدوده‌ی طبیعی 2) انتخاب و مصرف غذاهای سالم، به نحوی كه مواد مغذی لازم برای ترمیم سلول‌ها را تامین نماید. 3) جلوگیری از عود سرطان و بدخیمی‌های ثانویه.
چگونه سرطان روی نیازهای تغذیه‌ای اثر می‌گذارد؟
در فردی كه دچار سرطان است عادات و رفتارهای غذایی و نیز چگونگی مصرف مواد مغذی توسط بدن تغییر می‌كند.
الف) تغییرات در عادات و رفتارهای غذایی
معمولا نوع و مقدار غذایی كه فرد قبل‌از تشخیص سرطان و بعد از آن، مصرف می‌كند متفاوت است:
- مصرف غذا عموما كاهش می یابد ولی این موضوع، همیشگی نیست و در برخی موارد، خوردن غذا بیشتر می‌شود.
- عوارض جانبی درمان سرطان ممكن است روی عادات غذایی فرد اثر بگذارد مثلا ممكن است برخی غذاها برای فرد كم مزه‌تر شود و در نتیجه از آنها كمتر بخورد.
- ممكن است با شروع سرطان و درمان آن، مشكلات تغذیه‌ای كه قبل‌از تشخیص سرطان وجود داشتند، تشدید شوند. مثلا اگر فرد قبل از تشخیص سرطان دچار عدم تحمل غذایی و یا حساسیت به غذاهای خاصی باشد، بعد از تشخیص سرطان، این شرایط تشدید می‌شوند.
ب) تغییرات در چگونگی مصرف مواد غذایی توسط بدن
- این تغییرات ممكن است به علت پاسخ بدن به تومور، عوارض جانبی درمان، مصرف داروهای خاص و یا تركیبی از این عوامل باشد. بنابراین بیمار نباید در مورد تغییرات سطح قند خون متعجب شود زیرا بدن دچار تغییراتی در مصرف قندها می‌شود و فرد ممكن است دچار هیپرگلیسمی شود (احتمال هیپوگلیسمی بسیار كم است).
- ممكن است این افراد از مزایای مكمل‌های مولتی‌ویتامین و مینرال بهره‌مند شوند ولی مهم است كه دوز این مكمل‌ها تحت نظر پزشك باشد، زیرا مقادیر زیاد این مكمل‌ها می‌تواند با اثرات سودمند داروهای شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی مغایرت داشته باشند.
چگونه درمان سرطان می‌تواند روی تغذیه تاثیر بگذارد؟
روش‌‌های درمانی مختلف برای سرطان وجود دارند كه هركدام می‌تواند روی نیازهای تغذیه‌ای و عادات غذایی تاثیر بگذارد
جراحی
- معمولا این نوع درمان برای تومورهایی است كه قابلیت گسترش به سایر اندام‌ها را ندارند.
- در حین جراحی، تومور و بافت‌های اطرافش كه ممكن است حاوی سلول‌های سرطانی باشند، برداشته می‌شوند. برخی اوقات نیز ممكن است، برای جلوگیری از گسترش یافتن سلول‌های سرطانی، بافت‌های سالم اطراف تومور برداشته شوند.
- جراحی می‌تواند سبب مشكلات تغذیه‌ای موقت یا دائم شود. خود فرآیند جراحی، نیاز بدن به انرژی را افزایش می‌دهد و ممكن است به بیمار توصیه شود كه كمی بیشتر غذا بخورد كه انرژی و پروتئین لازم را برای فرایند بهبود تامین كند.
- مشكلات تغذیه‌ای طولانی مدت زمانی ایجاد می‌شود كه قسمتی از دستگاه گوارش بیمار برداشته شود یا مسیر طبیعی لوله گوارش در حین جراحی تغییر داده شود. (اختلال در جویدن، بلع و جذب مواد مغذی)
تاثیر درمان جراحی بر تغذیه
محل سرطان
- منطقه سر، گردن، زبان
- فك
- مری
- معده
- روده باریك
- پانكراس
- كولون
نوع جراحی
- برداشتن كل یا قسمتی از منطقه سرطانی
- برداشتن استخوان فك
- برداشت مری و بازسازی مری توسط عضله روده
- برداشتن معده (گاستركتومی) به صورت توتال یا نسبی
- حذف قسمتی‌از روده و بازكردن سوراخی به روی پوست (ژوژنوستومی یا ایلئوستومی) یا برداشت كل روده باریك
- برداشت پانكراس
- برداشت كولون (كولكتومی) با یا بدون راه خروجی به روی پوست (كولوستومی)
عوارض تغذیه‌ای معمول
- اختلال جویدن و بلع
- نیازمند تغذیه با لوله
- ورود غذا به ریه یا نازك شدن مری جدید
- ورود سریع غذا به روده، تغییرات قند خون
- جذب ناقص مواد مغذی، كمبود ویتامین B12، عدم تعادل آب و الكترولیت‌ها، انسداد روده
- جذب مختل مواد مغذی، دیابت
- جذب كم آب و مواد مغذی، اسهال
رادیوتراپی
- در این روش از امواج پر انرژی برای آسیب به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود به طوری كه دیگر قادر به تكثیر نباشند.
- این روش ممكن است به تنهایی یا همراه با جراحی یا شیمی درمانی به كار رود.
- رادیوتراپی ممكن است قبل‌از جراحی برای كوچك كردن تومور یا بعد از جراحی برای تخریب سلول‌های سرطانی باقیمانده در منطقه استفاده شود.
- این روش نیز همانند جراحی ممكن است منجر به مشكلات تغذیه‌ای شود، نوع این مشكلات بسته به این است كه كدام قسمت دستگاه گوارش در ناحیه تحت درمان باشد.
- برخی از مشكلات تغذیه‌ای كوتاه‌مدت هستند مثل تحریكپذیری دهان، زبان، گلو، تهوع، استفراغ، اسهال.
- سایر مشكلات دیرتر ظاهر می‌شوند و بیشتر به طول می‌انجامند مثل خشكی دهان، باریك شدن مری، سود جذب مواد مغذی، اسهال و یبوست.
تاثیر رادیوتراپی بر تغذیه
منطقه سرطانی
- مغز، دهان، مری، تیروئید
- معده، كبد، پانكراس، كیسه صفرا، كلیه
- پستان، ریه
- كولون، ركتوم
- پروستات، رحم، تخمدان، مثانه
منطقه درمان
- سروگردن
- شكم
- قست فوقانی تنه
- قسمت تحتانی تنه
- لگن
عوارض كوتاه‌مدت
- تحریك پذیری دهان، زبان، مری
- تحریكپذیری معده، اسهال، عدم تحمل شیر، تهوع و استفراغ
- تحریك پذیری معده و مری
- اسهال
- اسهال، سود جذب
عوارض بلند‌مدت
- خشكی دهان، فساد دندان‌ها، زخم مری، از دست دادن حس چشایی
- برخی از این عوارض كوتاه مدت ممكن است در بعضی بیماران به طول بیانجامد.
- برخی از این عوارض كوتاه مدت ممكن است در بعضی بیماران به طول بیانجامد.
- برخی از این عوارض كوتاه مدت ممكن است در بعضی بیماران به طول بیانجامد.
- برخی از این عوارض كوتاه مدت ممكن است در بعضی بیماران به طول بیانجامد.
شیمی درمانی
- عبارتند از استفاده از داروهایی برای تخریب سلول‌های سرطانی توسط مختل كردن توانایی آنها در رشد و تكثیر.
- شیمی درمانی می‌تواند به تنهایی یا همراه با رادیوتراپی یا جراحی استفاده شود.
- برخلاف جراحی یا رادیوتراپی، شیمی درمانی بصورت سیستمیك عمل می‌كند، یعنی فقط در محل تزریق به بافت هدف اثر نمی‌گذارد بلكه كل بدن را متاثر می‌كند.
- داروهای شیمی درمانی با سلول‌های در حال تقسیم و تكثیر تداخل می‌كند. سلول‌های سرطانی بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند زیرا آنها بیشتر از سلول‌های طبیعی بدن تولید مثل می‌كنند ولی سلول‌های طبیعی هم می‌توانند متاثر شوند. به‌خصوص سلول‌های دستگاه گوارش كه سریع‌تر از بقیه سلول‌های طبیعی بدن تكثیر می‌شوند.
- بیشترین عوارض جانبی شیمی درمانی شامل تهوع، استفراغ، ریزش مو و خستگی، عفونت، خونریزی، كاهش یا افزایش وزن، اسهال یا یبوست، كاه
