محمد حضوری دانشجوی دکترای تغذیه
مقدمه
حدود چهل سال پیش قانونی در ایالات متحده آمریکا تصویب شد که بر اساس آن « هیچ فرد یا موسسه‌ای اجازه نداشت به بهانه تفاوت‌های جنسیتی اقشار جامعه را از فعالیت‌های آموزشی و اجتماعی بازدارد».
از زمان تصویب این قانون و طی چهار دهه اخیر، میزان مشارکت دختران در تیم‌های ورزشی دبیرستانی، بیش از 9 برابر و مشارکت زنان دانشجو در تیم‌های ورزشی دانشگاهی نزدیک به پنج برابر بیشتر شده است. علی‌رغم این روند رو به رشد، همچنان تیم‌های ورزشی بانوان در سایه تیم‌های ورزشی آقایان می‌باشند.
اگرچه تعداد ورزشکاران زن در حال افزایش و گسترش می‌باشد، در حال حاضر اطلاعات اندکی در مورد رفتارها و عادات غذایی زنان ورزشکار در تمامی رشته‌ها و اغلب سطوح ورزشی در دست است. این کمبود اطلاعات موجب گردیده تا تنظیم یک برنامه و الگوی تغذیه‌ای برای زنان ورزشکار تا حدودی سخت تر از مردان باشد.
البته در طی سالیان اخیر، مسوولان ورزش بانوان در دوره‌های زمانی خاص و به صورت محدود و مقطعی، تلاش‌هایی برای توصیف شرایط و تعیین بایدها و نبایدها كرده و در برخی موارد حتی بهتر از برخی بخش‌ها در ورزش آقایان به حوزه تغذیه ورزشی پرداخته‌اند، اما هنوز برای تعیین راهکاری مناسب که با پیروی از آن یک ورزشکار زن بتواند از تامین نیازهای خویش اطمینان حاصل کرده و تا حد امکان از مزایای کارافزایی یک برنامه تغذیه‌ای ورزشی برخوردار گردد، راه درازی در پیش است.
تفاوت‌های فیزیولوژیک زنان ورزشکار
ورزشکاران زن نسبت به مردان بیشتر مستعد کاهش دریافت انرژی، آسیب‌ها، صدمات و شکستگی‌های استخوانی هستند. از مهم‌ترین مشکلات زنان ورزشکار، اختلالات خوردن (Eating Disorders) می‌باشد؛ به گونه‌ای که طبق یک بررسی بر روی ورزشکاران زن دانشجو، بیش از 20 درصد آنان، علائم پرخوری عصبی و نزدیک به 90 درصد آنان رفتارهای رژیمی داشته‌اند.
نكته قابل توجه آنکه شیوع این اختلالات در زنان ورزشکار بیش از زنان غیر ورزشکار در همان محدوده سنی و نیز مردان می‌باشد. بر اساس برخی مطالعات، یک سوم زنان ورزشکار به گونه‌ای از اختلالات خوردن مبتلا می‌باشند.
علاوه بر این، برخی تغییرات فیزیولوژیک در زنان بر ترکیب بدن و توان ورزشی آنان موثر است.
به عنوان مثال، دوره عادت ماهیانه بر حساسیت عملکرد هورمون‌هایی نظیر آنتی دیورتیک هورمون یا ADH تاثیر گذاشته و این امر موجب برهم خوردن تعادل آب و مایعات بدن و احتباس آب در بدن طی این دوره می‌گردد. این نکته که نیازهای تغذیه‌ای هر فرد تابعی از شرایط فیزیولوژیک اوست، امری قطعی و مورد توافق تمامی اندیشمندان است.
بنابراین، با توجه به این نکته نخست باید شرایط و مشکلات زنان ورزشکار را شناخت و در مرحله بعد برای درمان، کنترل و یا کاهش علائم آنها راهکارهای تغذیه‌ای را در نظر گرفت.
اصول سه‌گانه زنان ورزشکار (Female Athletes Triad)
اصل سه‌گانه یا تثلیث در ورزشکاران زن، در واقع خلاصه‌ای است شماتیک که برای عمده‌ترین مشکلات مشاهده شده در ورزشکاران زن ابراز می‌گردد. همان‌طور که در نمودار زیر مشاهده می‌گردد، این اصل سه‌گانه شامل اختلالات خوردن، پوکی استخوان و آمنوره یا قطع عادت ماهیانه است.
زنان ورزشکار، به ویژه در ورزش‌هایی که نیاز به تناسب اندام و یا محدودیت وزنی می‌باشد، کاهش دریافت انرژی با پیدایش اختلالات خوردن، اختلال در عملکرد سیستم تولیدمثل و آسیب سلامت بافت استخوانی همراه می‌گردد.
کاهش مصرف انرژی به گونه‌ای که انرژی دریافتی فرد کمتر از میزان انرژی مصرفی وی باشد، موجب بروز واكنش‌های فیزیولوژیک، اختلال و بی نظمی در سیکل عادت ماهیانه و در نهایت قطع عادت ماهیانه میشود.
کاهش دریافت غذایی، علاوه بر کاهش دریافت عوامل موثر بر بافت استخوانی نظیر کلسیم و ویتامین D، به کاهش سنتز استروژن در بدن و در نتیجه اختلال در بازسازی استخوان و در نهایت بروز پوکی استخوان منجر می‌گردد.
اگرچه هر یک از این علائم سه‌گانه می‌توانند به صورت مجزا و جداگانه بروز كنند، اما به طور معمول کاهش دریافت انرژی در زنان ورزشکار موجب شروع مجموعه‌ای از علائم می‌گردد که به صورت متوالی پدید آمده و در نهایت به پیدایش «تریاد ورزشکاران زن» منتهی میشود.
اختلالات خوردن
برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد که حدود 62 درصد زنان ورزشکار به گونه‌ای از اختلالات خوردن مبتلا هستند. مهم‌ترین عوامل بروز این اختلالات ژنتیک، عوامل اجتماعی و عوامل روانشناختی می‌باشد.
ورزشکاران به دلیل خصوصیت رقابتی ورزش‌ها، استانداردهای موجود برای بهبود عملکرد، انجام تمرینات سخت و تصور اینکه ترکیب بدن و وزن، عوامل تعیین‌کننده موفقیت ورزشی است، بیش از دیگر اقشار جامعه در معرض ابتلا به این اختلالات هستند.
دو نوع غالب این گونه اختلالات، کم‌خوری یا بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی است که در ادامه به علائم کم‌خوری عصبی که شیوع بیشتری در ورزشکاران زن دارد، می‌پردازیم...
بی‌اشتهایی عصبی
شرایطی است از کاهش هوشمندانه غذای مصرفی که در زنان نوجوان بیشتر مشاهده میشود. این عارضه به طور معمول با درک و احساسی که فرد از تناسب اندام خویش دارد، ارتباط دارد.
مبتلایان به این عارضه مقادیر اندکی چربی در بدن خویش دارند و از آنجا که برای تخمک گذاری، حداقلی از میزان چربی در بدن مورد نیاز می‌باشد، لذا در این افراد با کاهش درصد چربی بدن، تخمک گذاری متوقف میشود. آمنوره (قطع عادت ماهیانه)، هیپوترمی (کاهش دمای بدن) و کاهش فشار خون از عوارض بی‌اشتهایی عصبی است و در صورتی که بموقع تشخیص داده نشده و درمان نگردد، بیمار آنقدر گرسنگی می‌کشد تا بمیرد.
خوشبختانه، برخی از بیماران بموقع متوجه شرایط خویش می‌شوند و به الگوی صحیح غذایی بازمی گردند. مشخصات بیوشیمیایی / فیزیولوژیک بیماران مبتلا به بی اشتهایی عصبی مشابه افراد گرسنه است. سطح هورمون‌های کاتابولیک در آنان بالاتر بوده و در نتیجه ذخایر انرژی در بدن آنان به شدت کاهش می‌یابد.
بر اساس یک بررسی، تعداد ساعات تمرینی بیش از 16 ساعت در هفته موجب بروز اختلالات خوردن و افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی میشود...
برای خواندن بخش دوم - تغذیه در زنان ورزشکار - اینجا کلیک کنید.
