زهرا قنبری : کارشناس ارشد تغذیه
سالمندان گنجینه‌ای از تجربه و تخصص هستند که می‌توان بسیار از آن‌ها آموخت و سلامت آن‌ها از اهمیت خاصی برخورداراست.
بر طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در بین سال‌های 2000 تا 2016 به‌طور متوسط امید به زندگی 5/5 سال افزایش داشته و در حال حاضر در تعداد زیادی از کشورها میانگین امید به زندگی تا 80 سال افزایش داشته است.
با توجه به این مسئله، اهمیت رسیدگی به تغذیه و تأمین غذای مناسب برای این دوره سنی بیش از پیش آشکار می‌شود.
در این مطلب سعی نموده‌ایم به بعضی مشکلات رایج در این سن پرداخته و ارتباط آن‌ها را با تغذیه افراد بررسی نماییم.
با توجه به اینکه دوره‌ی سالمندی –به‌طورمعمول از 60 سالگی به بعد-همراه با برخی تغییرات فیزیولوژیک و بعضاً پاتولوژی است، توجه به نوع تغذیه می‌تواند به کاهش عوارض ناخواسته یا بر خواسته از بیماری‌ها کمک کند.
در ادامه این تغییرات را باهم مرور می‌کنیم.
برخی از اختلالات دوره‌ی سالمندی عبارت‌اند از:
کاهش توده‌ی عضلانی بدن
در این دوره از زندگی پدیده کاهش توده‌ی عضلانی و کاهش قدرت و عملکرد آن (سارکوپنی) مشاهده می‌شود.
سارکوپنی از دهه‌ی چهلم زندگی شروع و از 75 سالگی به بعد با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد با توجه به اینکه بی‌تحرکی می‌تواند سبب تشدید آن شود، حداقل 30 دقیقه یا بیشتر فعالیت فیزیکی با شدت متوسط برای 5 روز یا بیشتر در هفته توصیه می‌شود.
از طرفی تأمین غذای مناسب برای ساخت عضله یعنی پروتئین‌ها باید یکی از اولویت‌های تغذیه‌ای در این سنین باشد. با توجه به اینکه هضم در این سنین کم می‌شود، منبع پروتئینی سبک نظیر فیله مرغ به همراه سبزیجات پخته توصیه مناسبی است.
آلزایمر
کاهش در توانایی‌های شناختی و حافظه و کاهش توانایی فردی در انجام کارهای روزانه در این سنین بسیار شایع است.
در حال حاضر 50 میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا هستند که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به 80 میلیون نفر برسد.
کمبود ویتامین B6,B9,B12 به علت افزایش هموسیستئین که در این بیماری نقش آن دیده‌شده، ممکن است دلیلی برای ابتلا به این بیماری باشد. بر اساس تحقیقات انجام‌شده مکانیسم‌هایی برای ویتامین D در مقابله با کاهش عملکرد شناختی پیشنهادشده، که ازجمله‌ی آن‌ها پاک‌سازی پپتید آمیلوئید β و... می‌باشد و اثبات‌شده که بیماران دچار مشکلات شناختی (فراموشی و...) سطح ویتامین D پایین‌تری نسبت به افراد سالم دارند و کاهش سطح این ویتامین با پیشرفت این بیماری همراه است.
ویتامین E از فسفریلاسیون بیش‌ازحد پروتئین تائو جلوگیری کرده و همچنین پپتید آمیلوئید β- پروتئین القا دهنده مرگ سلول‌های قشر مغز و هیپوکامپ- را کاهش می‌دهد و در مطالعات انجام‌شده به دریافت ویتامین E از رژیم غذایی توصیه‌شده است. غشاهای مغز عمدتاً از فسفولیپید تشکیل‌شده است و اسید چرب آن نیز غالباً دوکوزاهگزانوئیک اسید و آراشیدونیک اسید (اسیدهای چرب غیراشباع با چندین باند دوگانه) می‌باشد.
دوکوزاهگزانوئیک اسید عملکرد چندگانه‌ای در حفظ کارکرد عصبی دارد. سطح پایین دوکوزاهگزانوئیک اسید منجر به کاهش عملکرد شناختی در افراد سالم و مبتلابه آلزایمر شده است و دریافت کافی این اسید چرب از رژیم غذایی در سراسر دوران بزرگ‌سالی برای پیشگیری از کاهش عملکرد شناختی توصیه می‌شود.
به علت غلظت بالای رادیکال‌های آزاد اکسیژن نسبت به دفاع آنتی‌اکسیدانی در مغز احتمال تخریب پروتئین‌ها و چربی‌های مغز وجود دارد، بنابراین دریافت مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان مانند ویتامین C و... توصیه می‌شود.
اختلالات بینایی
الف: تخریب ماکولا (قسمت مرکزی شبکیه) وابسته به سن، که همان‌طور که از نامش مشخص است براثر افزایش سن اتفاق می‌افتد اما عوامل دیگری نظیر سیگار کشیدن، استرس اکسیداتیو و نوع برنامه غذایی ممکن است از عوامل تأثیرگذار باشد.
البته مطالعات اخیر بیان می‌دارد که با افزایش در معرض قرار گرفتن نور آبی ساطع‌شده از لامپ‌ها و وسایل الکترونیک در طول زمان منجر به تخریب سلول‌های بینایی شده که می‌تواند تخریب ماکولا وابسته به سن را در پی داشته باشد.
لوتئین و زئاگزانتین رنگ‌دانه ماکولا در چشم می‌باشند که از چشم در برابر امواج پرانرژی و طول‌موج کوتاه، رادیکال‌های آزاد اکسیژن و... محافظت می‌کنند.
توصیه در این زمینه رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزی (به علت دارا بودن آنتی‌اکسیدان لوتئین و زئاگزانتین)، ریزمغذی روی، کنترل و درمان چاقی و عدم کشیدن سیگار می‌باشد.
ب: گلوکوم (آب‌سیاه) که ناشی از صدمه به عصب بینایی به علت فشار بالای داخل چشم می‌باشد.
از فاکتورهای خطر این اختلال می‌توان به پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت اشاره کرد که تمامی علت‌های خطر نام‌برده می‌توانند با مدیریت رژیم غذایی و دریافت متعادل انرژی (قند، چربی، پروتئین)، نمک، نوع چربی انتخابی غذا و..... تصحیح و یا به حداقل ممکن برسند.
ج: کاتاراکت (آب‌مروارید) در این بیماری عدسی چشم کدر می‌شود. ازجمله عوامل خطر بروز آب‌مروارید می‌توان به‌قرار گرفتن چشم در معرض اشعه ماوراء بنفش و همچنین مصرف بیش‌ازحد سدیم خصوصاً در قالب نمک اشاره کرد.
راهکار غذایی که ممکن است پیشرفت این بیماری را به تأخیر بیندازد، مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان است، که دراین‌بین می‌توان به بتاکاروتن (هویج، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج، برو کلی،...)، سلنیوم (ماهی، گوشت بوقلمون و....)، ویتامین C(فلفل شیرین، آب‌پرتقال و ....) و ویتامین E (روغن جوانه گندم، دانه آفتابگردان، بادام و...) اشاره داشت.
پوکی استخوان (استئوپروز)
بر طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت خطر شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان درکشورهای توسعه‌یافته بیش از 40 درصد می‌باشد.
از دست دهی تدریجی توده‌ی استخوانی و اختلال در طرح ساختمانی استخوان مرتبط با استئوپروز منجر به افزایش خطر شکستگی استخوان به‌ویژه در لگن، ستون فقرات و مچ می‌شود.
کمبود درشت مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها در سالمندی هر دو می‌تواند در پاتوژنز شکستگی‌های استخوانی درنتیجه اتلاف استخوانی وابسته به سن نقش داشته باشد.
ازجمله این مواد مغذی می‌توان به ویتامین D اشاره کرد. بیشتر محققین به این مطلب که 25 هیدرو کسی ویتامین D سرم (فرم اندازه‌گیری شده در خون) کمتر از 50 نانو مول بر لیتر با چگالی معدنی استخوانی کمتر مرتبط است، اتفاق‌نظر دارند و همان‌طور که می‌دانید منبع عمده ویتامین D ساخته‌شدن آن توسط پوست در حضور اشعه‌ی فرابنفش خورشید است و رژیم غذایی می‌تواند تنها تأمین‌کننده حدود 20 درصد از این ویتامین باشد که روغن ماهی و غذاهای غنی‌شده با ویتامین D ازجمله آن‌هاست. البته مکمل ویتامین D نیز با تجویز پزشک می‌تواند این ویتامین را تأمین کند.
ویتامین K دیگر ماده‌ی مغذی است که در سلامت استخوان نقش دارد و توسط باکتری‌های روده ساخته می‌شود و سبزی‌های برگ سبز منبعی از آن به‌حساب می‌آید.
تحقیقات نشان داده مصرف ویتامین D،K و کلسیم در زنان سالمند سبب افزایش معنی‌داری در چگالی و محتوای معدنی استخوان شده است.
بیشتر بخوانید:
افتادگی پلک، عارضه شایع دوره سالمندی
تغذیه مناسب در سالمندان
بعضی مشکلات شایع در سالمندی
