به قلم : حبیبه مرتضی ؛ کارشناس ارشد مامایی ؛ کارشناس برنامه سلامت باروری شبکه بهداشت و درمان گرمسار
تحریریه زندگی آنلاین : ذخیره‌سازی یا فریز کردن تخمک (Oocyte Cryopreservation) یک روش پیشرفته در حوزه پزشکی باروری است که به زنان امکان می‌دهد تخمک‌های خود را برای استفاده در آینده حفظ کنند. این روش به ویژه برای زنانی مفید است که به دلایل شخصی، پزشکی یا اجتماعی می‌خواهند باروری خود را به تأخیر بیندازند. در ادامه، مروری بر جنبه‌های کلیدی این موضوع بر اساس مطالعات و مقالات علمی ارائه می‌شود:
موارد کاربرد فریز تخمک
- دلایل پزشکی
زنانی که تحت درمان‌های پزشکی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار می‌گیرند که ممکن است به تخمدان‌ها آسیب برساند.
افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند اندومتریوز پیشرفته یا نارسایی زودرس تخمدان (POI).
- دلایل اجتماعی یا شخصی (Elective Egg Freezing)
زنانی که به دلایل تحصیلی، شغلی، یا عدم آمادگی برای فرزندآوری، می‌خواهند تخمک‌های سالم خود را در سنین جوان‌تر ذخیره کنند.
افرادی که هنوز شریک زندگی مناسب ندارند، اما می‌خواهند شانس باروری خود را حفظ کنند.
بیشتر بخوانید:
ناباروری در میان مردان ایرانی ؛ از علت تا درمان
فرآیند فریز تخمک
تحریک تخمدان: تزریق هورمون‌هایی مانند FSH و LH برای تولید چندین تخمک بالغ.
برداشت تخمک(Egg Retrieval) : تخمک‌ها با استفاده از سونوگرافی واژینال و یک سوزن مخصوص از تخمدان‌ها جمع‌آوری می‌شوند.
انجماد(Vitrification) : تخمک‌ها با استفاده از تکنیک انجماد سریع (ویتریفیکاسیون) در دمای منفی۱۹۶ درجه سانتیگراد ذخیره می‌شوند. این روش آسیب سلولی را کاهش داده و نرخ بقای تخمک‌ها را افزایش می‌دهد.
موفقیت و عوامل مؤثر در فریز تخمک
* سن زن در زمان فریز
موفقیت فریز تخمک به شدت به سن زن وابسته است. تخمک‌های فریز شده قبل از ۳۵ سالگی شانس باروری بالاتری دارند. پس از ۳۵ سال، کیفیت و کمیت تخمک‌ها کاهش می‌یابد.
مطالعات نشان می‌دهند نرخ تولد زنده با استفاده از تخمک‌های فریز شده در زنان زیر ۳۵ سال حدود ۴۰ تا۵۰ درصد است، اما این عدد پس از ۴۰ سالگی به کمتر از ۲۰ درصد می‌رسد.
نرخ موفقیت تولد زنده با تخمک‌های فریز شده در ایران حدود ۳۰ - ۴۰ درصد برای زنان زیر ۳۵ سال است، اما این عدد پس از ۴۰ سالگی به زیر ۱۵ درصد می‌رسد (بر اساس داده‌های مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، تهران).
تعداد تخمک‌های فریز شده
برای شانس مناسب، معمولا توصیه می‌شود حداقل ۱۰-۱۵ تخمک بالغ فریز شوند.
چالش‌ها و ریسک‌های فریز تخمک
ریسک‌های پزشکی
عوارض نادر مانند سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) در مرحله تحریک هورمونی.
خطرات مرتبط با بیهوشی در حین برداشت تخمک.
مسائل اخلاقی و روانشناختی
انتظارات غیرواقع بینانه از موفقیت روش.
استرس مالی و عاطفی ناشی از هزینه‌های بالا و عدم تضمین نتیجه.
بیشتربخوانید:
دختران مجرد برای فریز تخمک نیاز به اجازه پدر دارند؟
هزینه‌ها
فریز تخمک در بسیاری از کشورها پوشش بیمه‌ای ندارد و هزینه‌های آن شامل تحریک هورمونی، برداشت و نگهداری سالانه است.
پیشرفت‌های اخیر فریز تخمک
تکنیک ویتریفیکاسیون: بهبود نرخ بقای تخمک‌ها نسبت به روش‌های انجماد آهسته قدیمی.
فناوری‌های غربالگری ژنتیکی(PGT) : امکان بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین‌های حاصل از تخمک‌های فریز شده.
تحقیقات روی انجماد بافت تخمدان: یک گزینه جایگزین برای دختران و زنانی که نمی‌توانند تخمک فریز کنند (مثلا قبل از بلوغ).
مسائل اجتماعی و حقوقی فریز تخمک
تفاوت‌های قانونی بین کشورها
در برخی کشورها، محدودیت زمانی برای نگهداری تخمک ها وجود دارد (مثلا ۱۰ سال در بریتانیا).
قوانین مربوط به استفاده از تخمک‌های فریزشده پس از مرگ والد.
فشارهای اجتماعی: افزایش تقاضا برای فریز تخمک به دلیل تغییرات سبک زندگی، تأخیر در ازدواج و فرزندآوری.
فریز تخمک به زنان امکان کنترل بیشتری بر زمان‌بندی فرزندآوری می‌دهد، اما موفقیت آن به عواملی مانند سن، تعداد تخمک‌ها و تکنولوژی مورد استفاده بستگی دارد. اگرچه این روش امیدوارکننده است، مشاوره با متخصصان باروری برای درک واقع‌بینانه از مزایا، محدودیت‌ها و ریسک‌های آن ضروری است.
ذخیره‌سازی تخمک (فریز تخمک) در ایران
ذخیره‌سازی تخمک (فریز تخمک) در ایران به عنوان یکی از روش‌های حفظ باروری، در سال‌های اخیر مورد توجه پزشکی و اجتماعی قرار گرفته است. این روش به ویژه برای زنانی که با چالش‌های پزشکی (مانند سرطان) یا دلایل شخصی (تأخیر در ازدواج یا فرزندآوری) روبه‌رو هستند، استفاده می‌شود.
چالش‌های اخلاقی و شرعی فریز تخمک در زنان مجرد در ایران
فتوای مراجع تقلید شیعه، فریز تخمک را برای زنان مجرد مجاز می‌داند، اما استفاده از تخمک‌ها در آینده منوط به ازدواج قانونی است.
با وجود مجوز شرعی، نگرش‌های سنتی نسبت به نقش زنان در خانواده و فشار برای فرزندآوری در سنین پایین، مانع اصلی پذیرش اجتماعی این روش است.
محدودیت‌های قانونی
ممنوعیت استفاده از اسپرم اهدایی یا اهدای تخمک به دیگران بدون مجوز ویژه.
پیچیدگی‌های حقوقی در موارد طلاق یا فوت همسر.
استفاده از اسپرم اهدایی برای باروری با تخمک فریز شده در ایران ممنوع است و تنها اسپرم همسر قانونی قابل استفاده است.
استفاده از تخمک‌های فریز شده پس از فوت زن یا شوهر، معمولا مجاز نیست، مگر با شرایط خاص و تأیید مراجع قضایی.
