موژان زرگراده؛ کارشناس ارشد تغذیه
سالمندان اقشاری از جامعه هستند که به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند سالمندی پدیده‌ای کاملاً طبیعی هست که با تغییرات فیزیولوژیک همراه است.
در واقع سالمندی کاهش قوای جسمانی را پیش رو دارد.
سازمان بهداشت جهانی سالمندی را به ترتیب زیر تعیین می‌کند
سالمند جوان 60_74
سالمند 74_90
سالمند پیر 90 سال به بالا
شرایط فیزیولوژیک و متابولیک موجود در سالمندان
در دوران سالمندی نیاز به برخی ریزمغذی‌ها کاهش می‌یابد و نیاز به برخی دیگر افزایش می‌یابد همچنین در دوران سالمندی متابولیسم پایه کاهش می‌یابد.
علاوه بر این آستانه چشایی نیز تغییر پیدا می‌کند. کاهش توان تشخیص مزه شوری و شیرینی باعث افزایش استفاده از نمک و قند در این افراد می‌شود.
همچنین در سالمندان به دلیل حس بوبایی باعث دریافت کمتر مواد غذایی می‌شود.
در نتیجه در سالمندان تغذیه نقش بسیار کلیدی و مهمی را بازی می‌کند این افراد حتماً باید روزی 6 تا 8 لیوان آب مصرف کنند به دلیل پیشگیری از یبوست و کم‌آبی بدنشان همچنین به دلیل کاهش متابولیسم پایه و سوخت ساز مقدار کالری کمتری باید مصرف کنند.
در سالمندان چون با افزایش سن جذب کلسیم ویتامین D کاهش می‌یابد، بنابراین باید از منابع غنی از کلسیم استفاده کنند مانند (شیر و لبنیات)
در سالمندان پیشگیری از اضافه‌وزن اهمیت بسیا ر بالایی دارد و همچنین داشتن فعالیت بدنی مناسب همراه با تغذیه چون در صورت رعایت نکردن این موارد دچار فشارخون بالا، قند خون و بیماری‌های قلبی عروقی وتری گلیسیرید بالا می‌شوند.
همچنین در سالمندی پروتئین بدن کاهش می‌یابد بنابراین نیاز به مصرف مقدار بیشتری پروتئین داریم چون در سالمندی ما تحلیل ماهیچه یا همان سارکوپنیا راداریم که طبق تحقیقات صورت گرفته می‌توان با ورزش‌های مقاومتی و تغذیه مناسب این روند را کند و یا متوقف کرد.
مصرف ویتامین در دوران سالمندی
ویتامین‌های گروه B
این گروه از ویتامین‌ها در کاهش بیماری‌های قلبی عروقی در سالمندان مؤثر می‌باشند.
جوانه غلات، حبوبات مانند جوانه گندم و جوانه عدس.
نحوه سرو غذا موردپسند باشد و در مکان مناسبی میل شود.
برای جلوگیری از مشکلات عاطفی و احساسی در سالمندان، بهتر است به عادات غذایی آن‌ها احترام گذاشته شود و هر نوع تغییر با ملایمت و به شکلی دوستانه ایجاد شود.
در صورت وجود بی‌خوابی و کم خوابی از دادن چای و قهوه پیش از خواب خودداری شود.
قبل از خواب، مصرف یک لیوان شیر ولرم یا یک لیوان ماست کم‌چرب مؤثر است.
در سالمندانی که به دلیل داشتن دندان‌های مصنوعی قادر به جویدن غذا نیستند، غذاهای زیر توصیه می‌شود
برنج نرم به‌صورت کته، گوشت قیمه‌ای آب پز و نرم، سیب‌زمینی پخته و پوره شده، سبزی‌های پخته و پوره شده، آب‌میوه، نان‌های نرم و مکمل دار، مرغ پخته و آب آن، تخم‌مرغ پخته، شیر، ماست و پنیر.
* در صورت تمایل به مصرف یک غذای کامل، باید وعده سنگین را برای ناهار توصیه کنیم.
* در سالمندانی که به دلیل داشتن دندان‌های مصنوعی قادر به جویدن غذا نیستند، غذاهای زیر توصیه می‌شود
برنج نرم به‌صورت کته، گوشت‌های نازک قیمه‌ای آب پز و نرم، سیب‌زمینی پخته و پوره شده، سبزی‌های پخته و پوره شده، آب‌میوه، نان‌های نرم و مکمل دار، مرغ پخته و آب آن، تخم‌مرغ پخته، شیر، ماست و پنیر.
غذاهای غیرمجاز برای سالمندان: غذاهای چرب سرخ‌شده، سس‌ها، تخم‌مرغ نیمرو، حبوبات کم پخته‌شده و در آب خیسانده نشده، سبزی‌های نفاخ، پیاز، پیازچه، تربچه، شلغم، کلم، هندوانه، خربزه و گاهی لپه، عدس و لوبیا.
* گوشت‌های کم‌چرب شامل: ماهی، مرغ بدون پوست، گوشت گوساله تازه به‌صورت خورشتی و بیفتکی، دنده، فیله ران و سردست.
* تخم‌مرغ بهتر است به‌صورت یک روز در میان و یا دو روز در میان، استفاده شود و در صورت کلسترول خون بالا مصرف آن ممنوع است.
نحوه سرو غذا موردپسند باشد و در مکان مناسبی میل شود.
به‌طور کلی سالمندان باید اصول کلی زیر را مدنظر داشته باشند
۱ ـ مراجعه به‌موقع به پزشک و متخصص تغذیه جهت بررسی وضعیت سلامت و تغذیه و پیروی از یک برنامه غذایی صحیح و سالم
۲ ـ توجه و رسیدگی مناسب به بهداشت دهان و دندان
۳ ـ مصرف 6 تا 8 لیوان آب در روز
۴ ـ استفاده از تمام گروه‌های غذایی و ایجاد تنوع غذایی در برنامه روزانه
۵ ـ مصرف مقادیر کافی میوه‌جات و سبزی‌ها
۶ ـ استفاده از نان‌های سبوس‌دار
۷ ـ محدود کردن مصرف غذاهای چرب و شیرینی‌ها
۸ ـ مصرف کافی لبنیات مثل شیر و ماست
۹ ـ سالمندانی که دچار بی‌خوابی هستند از مصرف قهوه و چای در بعدازظهر و شب خودداری کنند.
۱۰ ـ از مصرف چای تا ۲ ساعت بعد از غذا اجتناب کرده و در صورت امکان از لیموترش تازه در کنارغذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده کنند.
۱۱ ـ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نیم ساعت در روز
۱۲ ـ به کلیه سالمندان توصیه می‌شود با توجه به شرایط بدنی خود، حتماً ورزش کنند مخصوصاً ورزش با وزنه‌های سبک برای سلامت ماهیچه و متوقف شدن سارکوپنیا
ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم در سالمندان
جذب کلسیم و ویتامین D بدن با افزایش سن کاهش می‌یابد که خود اثر مخربی بر سلامت استخوان‌ها دارد و سبب افزایش احتمال شکستگی‌های استخوان‌ها در سالمندان می‌شود.
درنتیجه با افزایش سن نیاز بدن به مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم (مانند شیر و لبنیات) و تأمین ویتامین D (استفاده از نور آفتاب) افزایش می‌یابد.
قرار گرفتن به مدت طولانی‌تر در معرض نور مستقیم خورشید و مصرف جگر و روغن کبد ماهی برای تأمین ویتامین D توصیه می‌شود.
بر این اساس توصیه می‌شود زنان بالای 50 سالی که تحت درمان با استروژن نیستند و همچنین همه بزرگ‌سالان بالای 65 سال 1000 تا 1500 میلی‌گرم در روز مکمل کلسیم مصرف کنند.
در برخی افراد، به‌خصوص سالمندان به علت ایجاد ناراحتی معده ناشی از مصرف شیر تازه، توصیه می‌شود شیر بدون لاکتوز و یا سایر مواد غذایی غنی از کلسیم ازجمله ماست و پنیر مصرف شود.
با افزایش سن توانایی جذب ویتامین B12 بدن حتی در افرادی که عملکرد عصبی طبیعی دارند کاهش می‌یابد. گوشت قرمز، ماهی و تخم‌مرغ از منابع ویتامین B12 می‌باشند.
کم‌خونی فقر آهن در سالمندان نسبت به افراد دیگر شیوع کمتری دارد اما در افرادی که غذاهای کم‌کالری مصرف می‌کنند شایع است.
نیاز مردان وزنان سالمند به آهن یکسان است و میزان توصیه‌شده روزانه به‌طور متوسط 7 میلی‌گرم است.
زرده تخم‌مرغ، گوشت، ماهی، جگر، حبوبات و سبزی‌های برگ سبز تیره مانند جعفری، برگ چغندر، گشنیز و بخش‌های تیره برگ از منابع آهن می‌باشند.
جگر، گوشت، حبوبات و غلات و مغزها (پسته، بادام، گردو و فندق) از منابع غذایی حاوی روی می‌باشند.
برخی از علائم کمبود روی شبیه علائمی است که به‌طور طبیعی هم‌زمان با سالمندی بروز می‌کند مانند کاهش حس چشایی و التهاب پوست.
