دکتر سید مهدی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش - دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
کابوس یا بختک، حالتی است که فرد در خواب احساس سنگینی روی قفسه سینه و تنگی نفس می کند، نمی تواند حرکت کند، یا صدا بزند و احساس خفگی به او دست می دهد تا با حالت ترس و وحشت و خفگی از خواب می پرد.
یکی از مهم‌ترین علت‌های کابوس یا بختک، رسیدن اصطلاحاً بخارات و گازهای اخلاط غلیظ به مغز است.
اخلاط بعد از غذا خوردن در بدن ما شکل می‌گیرند؛ سودا، صفرا، بلغم و خون. عواملی از قبیل غذای زیاد، یا غذای سنگین خوردن، خصوصاً در شب و یا فاصله کم تا خواب و ورزش نکردن، باعث می شوند که مواد حاصله از غذا (گازها و بخاراتی که علاوه بر اخلاط تولید می شوند) غلیظ شوند.
گازها و بخارات غلیظ تولیدشده به سمت مغز حرکت می‌کنند، و به دنبال آن حالاتی در شخص اتفاق می افتد که بختک یا کابوس یکی از آن حالت ها می باشد.
خلط خون، بلغم و سودا، اخلاط سنگین و تاحدی غلیظ هستند که می تواند مسبب کابوس شوند.
لازم به ذکر است که علت این امر در طب جدید ناشناخته است. خلط صفرا سبک است و در افراد با مزاج گرم و خشک، تقریباً بختک اتفاق نمی افتد.
افراد با مزاج های مختلف استعدادهای مختلفی نسبت به این بیماری دارند که در اینجا به تفضیل بررسی می شوند.
کابوس در افراد با غلبه خلط خون
احتمال ایجاد بختک هنگام خواب، در افراد با غلبه خلط خون و اصطلاحاً دموی‌مزاج (با علائمی از قبیل سرخی چهره، سرخی چشم، بدن های عضلانی، خواب هایی که می بینند به رنگ خون و قرمز است، حالت های خشم و خشونت دارند، به آبگوشت و گوشت و جگر مرغ علاقه دارند)، چنانچه غذاهایی سنگین (مانند آبگوشت چرب) بخورند و بعد از نیم ساعت به خواب‌رفته باشند، بسیار زیاد است.
اولین قدم مثل همیشه پرهیز است؛ پرهیز از مصرف گوشت قرمز، برنج زیاد، غذاهای چرب، شام سنگین خوردن و دیرهنگام شام خوردن.
دومین قدم که حتماً باید با تجویز پزشک متبحر در طب‌سنتی انجام شود، فصد است.
فصد یعنی خارج کردن خون از عروق سطحی و سیاهرگ های بدن که تشخیص اینکه از کدام رگ بایستی خون‌گیری انجام شود بر عهده پزشک طب سنتی می باشد.
در این روش مقداری خون از بدن فرد خارج می شود و شخص احساس سبکی می کند. اما بایستی توجه کنیم که این روش، یک‌راه کمکی و کوتاه‌مدت است.
حجامت هم می تواند برای این مدل افراد خوب باشد.
حال اگر فردی با مزاج گرم و تر پرهیز نکرد و در وعده شام آبگوشتی چرب خورد، باید در کنار آن مصلح آن را مصرف کند.
زیره‌ای که در آبگوشت می ریزند، آبغوره و آب‌لیمو، عرق کاسنی و شاه‌تره، آب انار و زرشک و همچنین سرکه می تواند به‌عنوان مصلح برای این افراد به کار رود.
کابوس در افراد با غلبه خلط بلغم
مطمئناً فردی با غلبه خلط بلغم اگر دچار بختک شود و تدابیر مربوط به خلط دم را رعایت کند، نه‌تنها بهتر نمی شود، بلکه مشکل این فرد تشدید می شود.
این مسئله لزوم تشخیص مزاج درست را یادآوری می کند.
افراد با غلبه بلغم، کسل و خواب‌آلوده هستند، بدن و صورت پف آلوده دارند، آب‌ریزش بینی، دهان و چشم در این افراد شایع است، احساس سردی دارند، سست هستند و نمی توانند حرکت کنند.
بعد از خواب این علائم بدتر می‌شود و احساس سنگینی می کنند، چون بعد از خواب رطوبت بدنشان بیشتر می شود. این افراد مطالب را نیز به‌سرعت درک نمی کنند.
در قدیم اصطلاحی وجود داشته است که فلانی مغزش نم‌کشیده است، که در واقع مصداق همین مطلب می باشد.
وقتی رطوبت زیاد می شود، مغز نمی تواند آن‌طوری که باید اطلاعات را پردازش کند و در نتیجه حافظه این افراد کم می شود.
این افراد برای به یادآوری خواب خود نیز مشکل دارند. خواب این افراد از جنس رطوبت، دریا و خواب های سفید و بی رنگ است.
احساس بختک در این افراد با مصرف سردیجات بیشتر می شود.
به‌عنوان‌مثال فردی را در نظر بگیرید با مزاج سرد و تر و غلبه بلغم اضافه‌وزن پیدا کرده است و برای رفع آن رژیم می‌گیرد.
در این رژیم، سالاد (به همراه آب‌لیمو و سرکه) و ماست به نسبت زیادی وجود دارد. و یا دستوراتی از قبیل خوردن آب زیاد که همه این‌ها علائم بختک را در افراد با مزاج سرد و تر افزایش می دهند.
یا مثلاً دیده‌شده که فردی با مزاج سرد، در شبی از فصل سرد، ماهی و ماست و هندوانه خورده است و به دنبال آن حالت فلج پیداکرده است که این موضوع با طب سنتی قابل توجیح است.
این افراد بعد از پرهیز از خوردن سردیجات، باید تا حدی گرمی جات مصرف کنند البته نه در حد افراط (افراط یعنی فرد مرتباً فلفل و دارچین بخورد).
به‌عنوان‌مثال مصرف بادام و انجیر (که سبک و گرم هستند)، دم‌کرده بابونه (از بین برنده رطوبت های مغز)، قرقره کردن با محلول آب‌نمک، استفاده از عطسه آورها (به‌عنوان پاک‌سازی کننده مغز و سر)، قی کردن (اگر فرد به قی کردن عادت دارد، مشکلی ایجاد نمی کند.
اگر کسی حالت تهوع دارد، احساس سنگینی در سر و معده و سروصورت ورم‌کرده و معده بادکرده دارد، می تواند یکی دو لیوان نمک رقیق بخورد (تخم شوید هم اگر اضافه کند خوب است)، تحریک کند و بالا بیاورد.
این عمل به پاک‌سازی سر و مغز نیز کمک می کند، ماساژ کف پا (مثلاً سنگ‌پا باعث تحریک کف پا می شود، مواد زائد از مغز به سمت پایین کشیده شود و حرکت کند و سنگینی از مغز برطرف شود) و چکاندن روغن های گرم داخل بینی مانند روغن بابونه و بادام شیرین برای این افراد مفید است.
در صورت انجام این کارها نه‌تنها دچار بختک نخواهند شد، بلکه سایر مشکلاتشان نیز بهتر خواهد شد.
کابوس در افراد با غلبه خلط سودا
یکی دیگر از اخلاطی که از دو خلط بلغم و دم در ایجاد کابوس، خواب بد و خواب های پریشان شایع تر است، خلط سودا است.
بعضی از غذاها خلط سودای زیادی تولید می کنند، مانند غذاهای مانده، سنگین و اصطلاحاً غذاهایی که هضم سنگینی دارند، غذاهای مانده و فریز شده، گوشت های فریز شده، گوشت های دودی، عدس، بادمجان، فست‌فودها و غیره. افراد با مزاج سرد نسبت به افزایش خلط سودا مستعدترند و احتمال افزایش این خلط در این افراد و در فصل سرد بیشتر است.
علائم افزایش سودا در بدن به شرح زیر می باشد
فکر و خیال زیاد، بی خوابی، منفی نگری، تیره شدن بدن، دیدن خواب های تیره‌وتار، اشتهای کاذب، گرفتن عضلات در خواب (مثل عضله پشت ساق پا)، دردناک شدن ناحیه طحال مخصوصاً در حالت حرکت تند و همچنین موهای زیاد و خال. حال فردی را در نظر بگیرید با مزاج سرد و خشک، که در شبی از فصل سرد، غذایی سودازا (از قبیل عدسی، قارچ، خورشتی که با گوشت گاو، سنگین، مانده و فریز شده طبخ شده است، غذای از قبل مانده یا کنسروی) مصرف می کند.
این فرد سودا در بدنش زیاد می شود و احتمال ایجاد حالت بختک یا در خواب دیدن موجود پشم‌آلود، خواب مرده دیدن یا از جایی بلند پرت شدن در این فرد بالا می رود.
نکته جالب در هر خلط این است که می توان خلط زائد را از روی خوابی که هر فرد می بیند حدس زد.
رعایت آرامش، عدم مصرف سردی جات، ترشی، سرکه، عدس، غذای مانده (خصوصاً در فصل پاییز)، خوردن غذاهای سبک تر، دیر نخوردن شام، مصرف غذاهای رو به گرم مانند انواع مغزیجات، گوشت قرمز، حریره بادام، شیره بادام، آب سیب و گلاب، بوئیدن گلاب یا حتی آغشته کردن بالشت به آن، استفاده از عطرهای گرم، مشک و عنبر، مصرف ماءالجبن یا آب‌پنیر (برای تهیه آب‌پنیر بایستی شیر را جوشاند، مقداری سرکه اضافه کرده و سپس دَلَمه های ایجادشده را جدا می کنیم.
سپس مایع باقی‌مانده را به‌صورت ناشتا، و طی مدت سه یا پنج روز مصرف می کنیم)، مصرف افتیمون (افتیمون به شکل دانه هایی زردرنگ است. این دانه ها را می شود در آب جوش بریزیم که مواد آن داخل آب می رود. یا آن را داخل پارچه ای تمیز ریخته، گره‌زده و داخل شیر جوشان شیره‌کشی کنیم)، دم نــــوش هایی مانند سنبل الطیب، اسطـــوخودوس،
بادرنجبویه و گل‌گاوزبان که به مقدار زیاد در دفع سودا کمک‌کننده هستند.
یکی از علت های کابوس و بختک، سرد شدن ناگهانی سر نزدیک زمان خواب است.
گاهی اوقات فرد احساس می کند که سرش دچار یخ زدگی و جمع شدگی شده است.
استفاده از کلاه یا سربند در هنگام خواب برای این افراد ضروری است.
همچنین این افراد می توانند سرخود را به سمت شوفاژ بگذارند (مخصوصاً سردمزاجان). چکاندن روغن بابونه در بینی و چرب کردن سر برای این افراد مفید است.
در واقع سردی باعث انقباض مغز، انقباض مجاری اعصاب و ایجاد حالت کابوس می شود به‌طوری‌که مسیرهای عصبی به‌کندی در آن ایجاد می شود.
کابوس در افراد با غلبه خلط صفرا
کسانی که مزاج گرم و خشک دارند معمولاً دچار کابوس نمی شوند.
