زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : پروفسور  محمدحسین صالحی سورمقی ، متخصص فارماکوگنوزی ،استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین : گل مغربی گیاهی است دو ساله به ارتفاع حداكثر تا 5/1 متر كه برگ‌هایی بزرگ، ساده، دندانه‌دار و با كناره موج‌دار دارد. اندام هوایی این گیاه پوشیده از تار است. گل‌ها درشت، قیف‌مانند و به رنگ زرد روشن هستند كه چهار كاسبرگ‌ دارند. یكی از ویژگی‌های این گیاه آن است كه هر گل چهار پرچم كوتاه و چهار پرچم بلند دارد و دیگر اینكه كاسبرگ‌های گل به گلبرگ‌ها نچسبیده‌اند و به سمت پائین خمیدگی دارند. همچنین، ریشه این گیاه، گوشتدار و به رنگ قرمز می‌باشد. گل مغربی احتمالاً از آمریكای شمالی به دیگر نقاط دنیا راه یافته است و چون گل‌ها هنگام غروب شكفته می‌شوند، به گل مغربی معروف شده است. قسمت مورد استفاده گیاه اكثراً ریشه و دانه آن است. دانه‌ها حدود 20 درصد روغن دارند كه به روغن گل مغربی مشهورند. این گیاه در ایران نمی‌روید، ولی محصولات روغن آن در فرآورده‌های مهمی استفاده می‌شود.

بیشتربخوانید:

خواص و موارد مصرف گل سرخدار

نام فارسی: گل مغربی

نام علمی: Oenothera biennis

نام عمومی: Evening primrose

نام عربی: حشیشه‌الحمار

نام آلمانی: Nachtkerze

نام فرانسوی: Onagre bisannuelle

نام‌های مترادف: O.acutifolia، O.biennis، O.chicagoensis، O.muricata، O.purpurata، O.rubricaulis، O.suaveolens و Onagra biennis

نام خانواده: Onagraceae (اوناگراسه)

تركیبات مهم:

دانه‌های گل مغزبی حاوی 14 درصد روغن ثابت به نام «اوی‌نینگ‌پرایم روزاویل» یاOEP است. این روغن 50 تا 70 درصد سیس‌لینولئیك اسید و 7 تا 10 درصد سیس گامالینولئیك اسید (GLA) در خود دارد. گل مغربی در شرایط سنی و آب‌ و هوایی مختلف دارای مقادیر مختلفی از GLA است. همچنین، در این گیاه تركیب سیس 6 و 9 و 12 اوكتاتری انولیك اسید وجود دارد.

تركیبات دیگر این گیاه شامل مقادیر كمی اولئیك، پالمتیك و استئاریك اسید، استروئیدها، كامپسترول و بتاسیتوسترول می‌باشد.

بیشتربخوانید:

خواص دارویی فوق العاده گل محمدی

 داروشناختی و اثرات مهم:

اسیدهای چرب ضروری (EFAS) برای ساخت ساختمان سلول‌ها و پیش‌ساخت پروستاگلاندین‌ها بسیار بااهمیت هستند. پروستاگلاندین‌ها نیز به نوبه خود در تنظیم عمل متابولیسم بدن دخالت دارند. EFAS مواد بیولوژیكی فعالی هستند كه قسمتی از چربی‌های اشباع‌نشده را تشكیل می‌دهند. كارشناسان معتقدند كه مصرف EFAS در كاهش مشكلات قلبی – عروقی مؤثر است.

با توجه به اینكه EFAS در بدن ساخته نمی‌شود و حتماً باید از راه غذا آن را تأمین كرد، بنابراین توصیه می‌شود بین 1 تا 3 درصد از مجموع كالری جذب‌شده EFAS باشد. سازمان جهانی بهداشت میزان مصرف EFAS را برای زنان حامله، زنان شیرده و كودكان تا 5 درصد توصیه می‌كند. تحقیقاتی كه بر روی حیوانات انجام شده نشان می‌دهد كه حذف EFAS از

 غذا باعث نوعی بیماری شبیه اگزما و یا ریزش مو می‌شود.

همچنین تأثیر نامطلوبی بر روی بافت‌های پیوندی دارد، روند بهبوند زخم را كند می‌كند، و نیز باعث كاهش قدرت ایمنی بدن، ناباروری (خصوصاً در مردان)، فساد چربی‌ها در كبد، آسیب‌های روده‌ای، به هم خوردن و كاهش تعادل آب بدن و در نتیجه آسیب (آتروفی) غدد برون‌ریز (بزاقی و اشكی) می‌شود.

از طرفی چون گل مغربی مقدار زیادی EFAS به‌خصوص GLA در خود دارد، می‌تواند در رفع مشكلات فوق مؤثر باشد.

از نظر تئوری GLA می‌تواند با مصرف EPO در پیش‌ساخت پروستاگلاین مستقیماً به dLHomo-GLA یا DGLA تبدیل شود. این خاصیت به افرادی كه بدن‌شان نمی‌تواند سیس‌لینولئیك اسید را به GLA تبدیل كند یا در جذب سیس‌لینولئیك اسید اختلال دارند، كمك می‌كند. GLA و DGLA و آراشیدونیك اسید در شیر انسان وجود دارد و دارای تأثیرات عمده و ویژه‌ای هستند.

عوامل گوناگونی مانع تبدیل LA به GLA می‌شوند كه عبارتند از: كهولت سن، بیماری قند، استفاده زیاد از مشروبات الكلی، غذاهای پرچرب، كمبود بعضی ویتامین‌ها و هورمون‌ها، كلسترول بالا و امراض ویروسی. از طرفی اسیدهای چرب ضروری برای تكامل بافت‌های بدن، از جمله مغز، بسیار مورد نیاز می‌باشند؛ مثلاً مغز حاوی حدود 20 درصد EFAS است كه در كربن شماره 6 غیراشباع هستند. چون میزان تبدیل LA به GLA و DGLA در بدن بسیار كم است، وجود این دو ماده با اسید آراشیدونیك در شیر انسان كه غذای اصلی نوزادان است، اهمیت خاصی دارد.

یك مطالعه بسیار جالب در مورد نوزادان نشان داد كه فسفولیپیدهای گلبول قرمز نوزادانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند، بیشتر از نوزادانی است كه با شیر خشك تغذیه می‌شوند. در آزمایش دیگری مصرف مكمل‌های غذایی حاوی EPO در زنان باردار باعث افزایش چربی و EFAS در شیر آنها شد. همچنین، متابولیت‌های اسید لینولئیك موجود در شیر انسان می‌تواند در تركیب غشاء گلبول‌های قرمز مؤثر باشد.

مطالعه دیگری نشان داد كه مصرف مقدار زیاد LA (حدود 30 تا 40 گرم در روز) تاثیر چندانی در بالا بردن DGLA و یا آراشیدونیك سرم خون ندارد؛ در حالی كه مصرف روزانه حدود 500 میلی‌گرم (5/0گرم) GLA می‌تواند افزایش قابل توجهی در  میزان DGLA داشته باشد. در مواردی از جمله مردان میانسالی كه بعداً دچار بیماری قلبی می‌شوند، افراد میانسالی كه دچار سكته قلبی شده‌‌اند، بیماران با التهاب پوستی (نوع حساسیتی)، افراد الكلی و زنان مبتلا به سندرم پیش‌قاعدگی ممكن است سطح GLA و DGLA پلاسمای آنها از حد طبیعی كمتر باشد.

بیشتربخوانید:

گل ایرانی ؛ خواص ایرانی!

بیماری‌های قلبی و عروقی:

 تحقیقات بسیاری نشان داده است كه مصرف LA می‌تواند كلسترول را كاهش دهد. این در حالی است كه GLA 170 بار قوی‌تر از LA می‌باشد.

 سرطان پستان و بیماری‌های مربوطه:

آزمایش‌هایی كه روی حیوان انجام شده، نشان داده است كه مصرف EPO  می‌تواند در كاهش سرطان پستان مؤثر باشد. این در حالی است كه روغن زیتون چنین تأثیری را نشان نداده است.

در یك آزمایش در زنانی كه به كیست‌های عودكننده پستان مبتلا بودند، پس از یكسال مصرف EPO، در مقایسه با دارونما، سرعت عود بیماری كمتر شد.

 سندرم پیش‌قاعدگی (PMS):

بر اساس مطالعات انجام‌شده با مصرف EPO مشكلات قبل از قاعدگی كاهش می‌یابد. اگرچه بعضی آزمایش‌ها نشان می‌دهند مصرف در بعضی افراد بی‌اثر بوده است، ولی مجموع تحقیقات تأثیر این‌ ماده را تأیید می‌كنند.

 آرتریت روماتوئید:

مطالعات مختلفی نشان می‌دهند كه مصرف بیش از سه ماه EPO تأثیر مطلوبی در بهبود آرتریت روماتوئید دارد و سفتی عضلات را در هنگام صبح كاهش می‌دهد. همچنین در بعضی موارد مصرف همزمان آن با داروهای ضد التهاب باعث كاهش مصرف این داروها شده است.

 بیماری MS

مطالعات گوناگون نشان داده كه استفاده از رژیم‌های حاوی LA بهبود مختصری در افراد مبتلا به MS ایجاد می‌كند؛ زیرا در این گونه افراد ناهنجاری‌های متابولیسم EFA وجود دارد.

 التهاب پوستی (حساسیتی) و بیماری‌های

پوستی

در آزمایش‌هایی كه بر روی التهابات پوستی حساسیتی به روش دوسوكور انجام شده، اثرات GLA مؤثرتر از دارونما بوده است. مصرف GLA در این موارد باعث كاهش شدید خارش و مصرف كورتیكواستروئیدها نیز شده است. در این مطالعه پانزده فرد بزرگسال و هفده كودك به مدت سه هفته روزی دو نوبت و هر نوبت 5/0 گرم EPO مصرف كردند. در تحقیق دیگری 60 بزرگسال و 39 كودك میزان بیشتری EPO مصرف كردند و در یك آزمایش دیگر نیز 52 نفر از سنین 16 تا 64 سال به مدت چهار ماه روزی 5/0 گرم EPO استفاده نمودند كه در تمام موارد بهبود اگزمای حساسیتی مشهود بود و خارش، پوسته‌پوسته شدن، شدت التهاب، شدت بیماری، خشكی و قرمزی پوست كاهش قابل ملاحظه‌ای یافت. از طرفی نقص در عمل آنزیمی، كه LA را به GLA تبدیل می‌كند، در بیماران مبتلا به التهاب پوستی حساسیتی (اگزما) دیده شده است.

 طریقه و میزان مصرف

فرآورده‌های مختلفی از روغن گل مغربی در بازار وجود دارد كه باید با توجه به نوع دارو از راهنمای آنها استفاده كرد. این محصولات بیشتر‌ مكمل غذایی هستند و می‌توانند هر روز با مقادیر معینی مصرف شوند.

به طور معمول حداكثر میزان استفاده از EPO به عنوان مكمل غذایی، روزانه 4 گرم می‌باشد كه این مقدار حاوی 300  تا 360 میلی‌گرم GLA است. بعضی منابع مصرف روزانه تا 8 گرم برای بزرگسالان و 4 گرم برای كودكان را بلامانع می‌‌دانند.

 عوارض جانبی

تاكنون عوارضی از مصرف خوراكی روغن گل مغربی دیده نشده است. از سال 1970 این روغن روزانه 1000 تن در كشورهای مختلف استفاده می‌شود كه تاكنون هیچ شكایتی از عوارض آن گزارش نشده است.

 مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

ضد آلرژی، ضد تصلب شرائین، ضد التهاب، ضد سرطان، قابض، ملین، كاهش‌دهنده كلسترول، كاهش‌دهنده پرفشاری خون، آرامبخش، مغذی (تأمین‌كننده اسیدهای چرب ضروری بدن) و وازودیلاتور (گشادكننده رگ‌ها).

 نكات قابل توجه

 گرچه بیشتر فرآورده‌های روغن گل مغربی به صورت خوراكی (كپسول) است، ولی فرآورده‌های موضعی این گیاه مانند لوسیون، كرم، پماد و روغن‌های ماساژ نیز وجود دارد.