به قلم : پروفسورمحمدحسین صالحی سورمقی ، متخصص فارماکوگنوزی ، استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین :
نام فارسی: کُندر
نام علمی: Boswellia carteri
نام انگلیسی: Incense
نام عربی: لیبان
نام فرانسوی: Oliban
نام آلمانی: Welhrauch
نام‌های مترادف: Boswellia glabra و B.sacra
نام خانواده: Burseraceae (بورسراسه)
بیشتربخوانید:
مهم ترین خواص کندر و نحوه مصرف آن
گیاه‌شناسی:
گیاه کُندر درختچه‌ای است که ارتفاع آن به طور متوسط 2 تا 3 متر می‌باشد. در انتهای ساقه آن شاخه‌های متعددی می‌روید که از کرک پوشیده شده‌اند. هر برگ از هفت تا پانزده عدد برگچه دندانه‌دار تشکیل شده است که به طور متقارن بر روی آن قرار دارند. تعداد این برگچه‌ها گاه به بیش از این مقدار نیز می‌رسد. گل‌های سفید این گیاه به صورت مجتمع خوشه‌مانند و دراز در محور ساقه قرار می‌گیرند. مهم‌ترین مناطق رشد و تکثیر گیاه کندر کشور سومالی، قسمت‌هایی از عربستان سعودی و همچنین هندوستان است. برای تهیه کندر تنه درخت را شکاف می‌دهند تا گم‌رزین سفیدرنگی از آن خارج شود. گم‌رزین کم‌کم در مجاورت هوا سفت می‌شود که حدود سه هفته پس از خشک شدن روی ساقه، آن را جمع‌آوری می‌کنند. این گم‌رزین که کندر نامیده می‌شود، بیشتر به رنگ‌های زرد کمرنگ، زرد پررنگ، قهوه‌ای، کهربایی و یاقوتی است که معطر می‌باشد. کندر در اثر سوختن دود نمی‌کند و بوی خوشی در فضا می‌پراکند.
تاریخچه:
درخت کندر هندی هم خانواده همان درختی است که میوه کندر آن را مردی دانا به مسیح نوزاد هدیه داد. در کشور هندوستان، طب آیورودا با هزاران سال قدمت از قسمت‌های مختلف درخت کندر برای منظورهای مختلفی استفاده می‌کند، از آن جمله: آسم، روماتیسم، اسهال خونی، بیماری‌های پوستی، زخم‌های عمیق سطحی یا داخلی که امکان خونریزی بیشتر و یا عفونت را دارد، تصفیه خون، بیماری‌های نایژه‌ای (برونشی) و زخم های سطحی.
کندر همچنین برای معطر کردن لباس‌ها، مو و اتاق و در جشن‌های سنتی مانند عروسی‌ها یا جشن‌های مذهبی به کار می‌رود.
ترکیبات مهم:
فرآورده‌ای که به نام کندر در بازار به فروش می‌رسد اولئوگم‌رزینی است که به نام سالای گوگال نیز معروف می‌باشد.
اولئوگم‌رزین فرآورده‌ای طبیعی و ترکیبی از اسانس، رزین‌ها و صمغ گیاهان است که از قسمت‌های مختلف و با روش‌های گوناگون استخراج می‌شود. برای این کار روی ساقه را به اشکال مختلف خراش می‌دهند تا اولئوگم‌رزین به بیرون تراوش کند. این ماده ابتدا به صورت مایع است که در مجاورت هوا و به مرور سفت و سخت می‌شود. روش جمع‌آوری اولئوگم‌رزین (کندر) متفاوت است. گاه به صورت ورقه یا مفتول و گاه به صورت قطرات و تکه‌های ریز یا درشت با رنگ‌های متفاوت (از زرد کمرنگ تا پررنگ) می‌باشد که بوی مطبوعی نیز دارد.
از نظر بیولوژیکی کندر دارای ماده‌ای فعال به نام اسید بوسولیک و مشتقات آن است. فرآورده بوسولین از شرکت سابیناز محصولی استانداردشده از عصاره اتانولی کندر است که حاوی 60 تا 65 درصد اسید بوسولیک می‌باشد و می‌توان آن را از فروشگاه‌های مواد تندرستی تهیه کرد.
ترکیبات مهم دیگر کندر عبارتند از: اسانس، رزین‌ها، قندهایی از جمله آرابینوز، زایلوز، گالاکتوز، اسید اورونیک، بتا سیتوسترین و فلوبافن.
داروشناختی و اثرات مهم:
خاصیت ضد تورم کندر در حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسیده و اثرات ضد آرتریت آن نیز بدون هیچ‌گونه عارضه جانبی در موش آزمایشگاهی مطالعه شده است. مخلوطی از اسید بوسولیک به همراه مشتقات آن در کشور هندوستان به عنوان ضد آرتریت مصرف می‌شود. در تحقیقات خارج از بدن اسید بوسولیک اختصاصاً 5-لیپوکسی ژناز را مهار می‌کند. این ماده کلید (راه‌انداز) بیوسنتز لکوتیرین است که باعث ایجاد تورم در بدن می‌شود.
اسید بوسولیک را می‌توان به عنوان یک داروی جایگزین (آلترناتیو) در درمان تورم آرتریت، التهاب تاندون‌‌‌ها (زردپی) و التهاب کیسه زلال (زیر عضلات) در قبال کورتن‌ها و ان- اس- آ- ای- د مصرف کرد.
در یک مطالعه دوسوکور به همراه دارونما، تأثیر کندر و ترکیبات گیاهی حاوی مواد معدنی بر روی 42 نفر که آرتروز استخوانی داشتند، مورد مطالعه قرار گرفت. درد و ضعف به طور آشکاری در این افراد کاسته شد، ولی استخوان‌ها از نظر رادیولوژی تغییری نکرد. در یک تحقیق کلینیکی در مورد کولیت خونی مطالعه‌ای بر روی فرآورده‌های کندر و به عنوان شاهد سولفاسالازین انجام شد؛ به این نحو که به مدت شش هفته روزی سه بار و هر بار 350 میلی‌گرم از فرآورده‌های خوراکی کندر و در مقابل آن روزی سه بار و هر بار 1 گرم سولفاسالازین مصرف شد. پس از این دوره مشخصه‌های کولیت خونی از جمله مشخصات مدفوع، آسیب‌شناسی سلول‌ها، بیوپسی رکتال و خون در مدفوع مورد آزمایش قرار گرفت که با رزین کندر 82 درصد و با دارو 75 درصد بهبودی حاصل شد. کندر می‌تواند از ایجاد آنافیلاتوکسین‌ها، که هنگام حساسیت‌های شدید در بدن ایجاد می‌شود، جلوگیری کند.
سمیت و عوارض جانبی:
مطالب کمی راجع به سمیت کندر وجود دارد. تاکنون گزارشی از عوارض منفی این گیاه بر سیستم تنفسی، سیستم عصبی مرکزی و قلب و عروق ارائه نشده است.
طریقه و میزان مصرف:
چنانچه به صورت کپسول مصرف شود، می‌توان به طور عادی روزانه سه کپسول 250 میلی‌گرمی استفاده کرد.
اولئورزین: تا 2 گرم در روز می‌توان مصرف نمود.
جوشانده پوست ساقه درخت: 56 تا 112 میلی‌لیتر جوشانده در روز.
بوسولیک اسید 5/37 تا 65 درصد: طبق راهنمای دارو.
عوارض جانبی:
مصرف بیش از حد آن به عنوان دارو ممکن است باعث اسهال، تهوع و استفراغ و راش‌های پوستی شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضد درد، ضد آلرژی، ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد آسم، ضد سرطان، ضد ادم (ضدخیز)، ضد التهاب، ضد لوسمی، ضد تب، ضد روماتیسم، قابض، ضد نفخ، مسهل، معرق، ادرارآور، قاعده‌آور، خلط‌آور، تقویت‌کننده کبد، تقویت‌کننده معده، کاهنده قند خون، مهارکننده 5- لیپوکسی ژناز و مسکن.
بیشتربخوانید:
زمان خوردن كندر در زنان باردار
نکات قابل توجه:
1 – کندر اولئورزین گونه‌های درخت بوسولیا می‌باشد که از مناطق مختلف دنیا به ایران وارد می‌شود؛ بنابراین گونه‌های مختلف آن ممکن است از نظر ظاهر با یکدیگر تفاوت داشته باشد.
2 – با توجه به اینکه آب و هواهای مختلف در کمیت و کیفیت مواد مؤثر گیاهان تأثیر می‌گذارد، کندرهایی که از مناطق مختلف به ایران وارد می‌شوند، دارای ترکیبات یکسانی نیستند و تفاوت‌هایی با هم دارند که مهم‌ترین تفاوت در میزان درصد اسانس و ترکیبات مهم آن است.
3 – طی تحقیقاتی که توسط دکتر صالحی و همکاران در دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران بر روی چهار نوع کندر انجام گرفت، نتایج تا حدی با هم اختلاف داشت، ولی ترکیبات مهم موجود در کندر تأیید شد و نتایج حاصله با نتایج به دست آمده در چند کشور، از جمله هندوستان، مشابه بود.
4 – در طب عوام (عامیانه) بر این باورند که کندر حافظه را تقویت می‌کند و معتقدند در صورتی که زنان باردار هر روز مقدار کمی کندر مصرف کنند، بچه آنها باهوش می‌شود. با مطالعه‌ای که نگارنده در منابع قدیم و جدید انجام داده نشانه‌هایی از این باور وجود دارد و در چند منبع قدیمی، از جمله کتاب ابن‌سینا، به این نکته اشاره شده است که: «کندر تقویت هوش و فکر می‌کند. بعضی مردم را نصیحت می‌کنند که همیشه ناشتا آب خیسانده آن را بخورند، اما زیاد خوردنش سردرد آورد.» همچنین تحقیقات جدیدی که در دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام گرفته، نشان می‌دهد مصرف کندر در حافظه موش‌ها تا حدی مؤثر بوده است. لذا نشانه‌هایی از تأثیر مثبت مصرف کمی کندر بر روی حافظه وجود دارد، ولی تأیید این مسأله و تعیین میزان مصرف آن در سنین و جنسیت‌های مختلف، نیازمند تحقیقات گسترده و بررسی تأثیر آن بر روی حیوان و انسان است تا تأثیرات یا عوارض جانبی و دیگر ابهامات این موضوع روشن شود.
5 – در کتاب ابن‌سینا راجع به انواع کندر چنین آمده است:
«صمغی است که یونانیان آن را کندر خوانند. گاهی کندر را از شهری می‌آورند که نامش «رباط» است. همچنین، از سرزمین هندوستان نیز کندر می‌آورند که این نوع به رنگ یاقوت یا بادنجان است.
هرگاه زمان زیاد بر کندر بگذرد، به رنگ زرد زعفرانی در می‌آید.
بهترین نوع کندر از سرزمین یونان است که به کندر نرینه معروف است و آن را «سطاعونیس» نامند. این نوع کندر سخت، دیرشکن و سفیدرنگ است. نوع دیگر کندر از مغرب است که آن را قوقسفوس گویند که کم‌ارزش‌تر از نوع یونانی است و به رنگ یاقوت است.»
به هر حال ابن‌سینا معتقد است بهترین نوع کندر نوع یونانی است که سفیدرنگ و مدور است و اگر بشکند میانش زرد طلایی و چسبنده است.
6 –ابن‌سینا در مورد تشخیص کندر تقلبی چنین می‌گوید:
«گاهی به جای کندر، صمغ تقلبی می‌فروشند؛ مثلاً صمغ عربی یا صمغ صنوبر. لیکن بازشناختن نوع تقلبی آن بسیار سهل است. صمغ عربی را بر آتش نهی مشتعل نمی‌شود. صمغ صنوبر را آتش بزنی دود می‌کند. در صورتی که کندر هم مشتعل می‌شود و هم دود ندارد. از بوی آن هم می‌توان به تقلب کندر پی برد.»
7 – و اما راجع به اثرات مهم کندر در کتاب ابن‌سینا چنین آمده است:
«بهترین خوب‌کننده زخم‌های تازه است. کندر و پیه خوک علاج زخم‌ها و ترک‌های ناشی از سرماست و زخم‌های سوختگی را بهبود می‌بخشد. دود کندر در بسیاری از بیماری‌های چشم مفید است، تقویت هوش و فکر می‌کند، برای بند آوردن استفراغ مؤثر است و یکی از داروهای خوب مشکلات تنفس می‌باشد. کندر با پیه اردک داروی قوه باء (افزایش میل جنسی) است. ا گر کندر زیاد با شراب یا سرکه بخورند، سم است.»
8 – کندر را از گونه‌های دیگر گیاه از جمله بوسولیا سراتا و بوسولیا فری‌رانا به دست می‌آورند.
9 – کندر پودرشده اکثراً سفیدرنگ است و در حلال‌های آلی مانند اتروکلروفرم به خوبی حل می‌شود، در حالی که در آب ایجاد امولسیونی تقریباً سفیدرنگ می‌کند. طعم کندر کمی تلخ و معطر است.
بیشتربخوانید:
کندر معجزه ای برای تقویت حافظه
