زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی - متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

نام علمی: Achillea millefolium

نام‌های عمومی: Wound wort, Thousand – leaf, yarrow

نام انگلیسی: Milfoil

نام عربی:حزنبل (Hhazanbal)

نام فرانسوی: Millefeuille

نام آلمانی:Achillenkraut

نام‌های مترادف:Achillea ambigua, Achillea ossica

نام خانواده: Compositae (گل مینا)

بیشتر بخوانید:

دمنوش رزماری و دمنوش زنجبیل مخصوص روزهای پاییزی

نوشیدنی که دیابت را به زانو درمی آورد

گیاه‌شناسی

بومادران گیاهی پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتی‌متر با برگ‌هایی دارای بریدگی‌های زیاد و باریك و بدون دمبرگ است. گلهای سفیدرنگ آن به صورت كاپیتول كوچك و مجتمع،‌ گل‌آذین دیهیم در قسمت انتهایی ساقه قرار گرفته‌اند. كلیه قسمت‌های گیاه بویی نافذ و تلخ‌مزه دارد. قسمت مورد استفاده‌ آن، سرشاخه‌های گلدار گیاه است.

تاریخچه

بومادران، بومی اروپا و آسیاست و به آمریكای شمالی نیز منتقل شده است. مصرف غذایی و دارویی آن به زمان‌های بسیار دور (جنگ تروجان)، حدود 1200 سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. در افسانه‌ها آمده است كه آچیلس بنا به توصیه‌ Centaur، از گیاه بومادران به سربازان خود داد. تا هنگام زخمی شدن در جنگ (تروجان)، برای جلوگیری از خونریزی و عفونت، روی زخم خود بگذراند و بدین ترتیب پیروزی در جنگ را از آن خود كرد. از برگ بومادران، چای كیسه‌ای درست می‌شود. همچنین برگ‌های جوان و گل آن در سالاد به مصرف می‌رسد. افزون بر آن، دم‌كرده بومادران خاصیت دارویی و پاك‌كنندگی آرایشی دارد. گونه‌ای از این گیاه در پودرهای عطسه‌آور استفاده می‌شود. بومادران از نظر درمانی، به صورت داروی تلخ تقویتی و بندآورنده خون (قابض) به كار می‌رود. جویدن برگ تازه‌آن، برای تسكین دندان‌درد توصیه، و از روغن آن به دلیل خاصیت التیام موضعی، در ساخت شامپوها استفاده می‌شود.

تركیبات مهم:

قسمت هوایی بومادران حاوی 2/0 تا 1 درصد اسانس می‌باشد كه در نواحی مختلف متغیر است. یكی از مهم‌ترین تركیبات اسانس كامازولن به میزان 50 درصد می‌باشد. تركیبات مهم دیگر اسانس سینئول، كامفور و لیمونن هستند. برگ‌های این گیاه اسانس كمتری نسبت به گل‌ها دارند. تركیبات دیگر آن فلاونوئیدها از جمله‌ آپی‌ژنین، لوتئولین، سورتی زین، اسیدهای فنلی، تری‌ترپنوئیدها و استرول‌ها می‌باشند. همچنین آلكالوئید‌های آن از جمله آكی لتین، استاكیدرین، كولین و بتائین در آن گزارش شده است.

بیشتر بخوانید:

تاثیر گیاهان دارویی بر اعصاب و روان

درمان آلرژی با گیاهان دارویی

شپش و راه های درمان شپش

داروشناختی و اثرات مهم:

بومادران یكی از گیاهان دارویی بسیار باارزش است كه خواص نسبتاً‌ زیادی دارد. از خواص اصلی آن، اثرات ضداسپاسم، ضدنفخ، ضدورم (ضدالتهاب)، مقوی معده، صفراآور و برطرف كردن بی‌اشتهایی است. مصرف خوراكی آن جهت برطرف كردن مشكلات روده‌ای – معده‌ای، از جمله اسهال و دل‌درد بسیار مفید است.

بومادران سالیان دراز در طب عوام به عنوان بندآورنده خونریزی، از جمله هموروئید و قاعدگی مصرف می‌شود. اثر بندآورنده خون این گیاه را مربوط به آلكالوئید آكی‌لتین می‌دانند كه باعث كاهش زمان انعقاد می‌شود. بومادران در مشكلات پیش‌قاعدگی (PMS) باعث منظم شدن قاعدگی، كاهش خونریزی ماهیانه و كاهش درد می‌گردد. اثر دیگر آن بهتر کردن جریان گردش خون بوده و به عنوان یك داروی ضد ترومبوز مغزی و شریانی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. همچنین تقویت رگ‌های واریسی از دیگر آثار خوب این گیاه است.

اثر ضدمیكروب قوی و كاهش پرفشاری خون بومادران نیز مكرراً گزارش شده است. از اثرات دیگر می‌توان به خاصیت ضدحساسیت آن اشاره نمود. همچنین می‌توان به عنوان یك گیاه معرق آن را در سرماخوردگی مصرف کرد.

 عوارض جانبی:

با اینكه بومادران جزء گیاهانی است که کمترین عوارض جانبی را دارد، اما ممكن است گاه باعث درماتیت شود. ایجاد این حساسیت به احتمال قوی مربوط به گواینولیدها، از جمله آلفا – پروكسی آشی فولید است. در صورت ایجاد حساسیت، مصرف دارو باید متوقف شود.

 تداخل دارویی:

مصرف بیش‌ از حد ممكن است تداخلاتی با داروهای ضدانعقاد، فشارخون، ادرارآور و مسكن ایجاد کند.

 موارد احتیاط:

بهتر است در زمان حاملگی و شیردهی از این گیاه استفاده نشود.

 طریقه و میزان مصرف:

مقدار 2 تا 4 گرم از سرشاخه‌های گلدار را با حدود یك لیوان آب به مدت 10 دقیقه بجوشانید؛ سپس صاف كرده و پس از سرد شدن میل کنید. این مقدار مصرف را می‌توان بین یك تا سه بار در روز (هنگام صبحانه، ناهار، شام) تكرار كرد. جوشانده حاصل بسیار تلخ است و می‌توان آن را با نبات یا عسل تا حدی تغییر مزه داد.

 مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضددرد، ضدباكتری، ضدتب، ضدورم، ضداسپاسم، ضدكرم، ضدادم، ضدویروس، ضدنفخ، ضدعفونی‌كننده مجاری ادرار، معرق، ادرارآور، قابض، خلط‌آور، ضد خونریزی، ملین، مسكن، محرك، پشه‌كش، حشره‌كش، كاهنده قندخون، كاهش‌دهنده پرفشاری خون، صفراآور و قاعده‌آور.

 بیشتر بخوانید:

گیاهان دارویی موثر بر فشارخون

گیاهان دارویی مـوثر بر اختلالات هورمونی در خانم ها

گیاهان دارویی موجود در عطاری ها

نكات قابل توجه

بومادران گونه‌ Millefolium دارای گل‌های سفیدرنگ است و در مناطق شمالی و البرز می‌روید؛ ولی آنچه در بیشتر نقاط ایران به نام بومادران معروف است، گونه Santolina می‌باشد كه از نظر اندازه، گیاهی كوچك‌تر و دارای گل‌هایی به رنگ زرد با بویی معطر و نافذ است. با توجه به اینكه موارد استفاده درمانی این نوع بومادران كه از قدیم در ایران مورد استفاده بوده بسیار شبیه گونه قبلی است، به نظر می‌رسد كه این دوگونه از نظر اثرات، تفاوت چندانی ندارند، ولی پژوهش در مورد اختلاف مواد و در نتیجه اثرات آنها ضروری است.

از گونه‌‌های دیگر بومادران با گل‌های زرد و بسیار شبیه ‌گونه Santolina، در نقاط مختلف ایران به منظور بهره‌گیری از اثرات بومادران استفاده می‌شود.

گونه دیگری از Achillea، به نام علمی . Achillea eriophora Dc با نام فارسی برنجاسف می‌باشد كه بیشتر در نواحی جنوبی ایران به‌خصوص در استان فارس می‌روید.

این گیاه تا حدی شبیه بومادران گونه Santolina است و به دلیل اثرات شبیه به بومادران مصرف می‌شود. برنجاسف از قدیم در ایران برای ناراحتی‌های گوارشی مانند دل‌درد، دل‌‌پیچه و اسهال، همچنین به عنوان ادرارآور و تب‌بر مصرف می‌شود.

نام عمومی بومادران، Santolin yarrow و نام عمومی برنجاسف Erio yarrow است.

طریقه و مقدار مصرف هر سه گیاه مذكور مشابه بوده و اكثراً به منظور‌های یكسان مصرف می‌شوند. همچنین باید اضافه كرد، بسیاری از اثرات اثبات‌شده آنها شبیه یکدیگر است.

هر سه گونه گیاه مذكور توسط صالحی سورمقی و همكاران در دانشكده داروسازی تهران مورد پژوهش‌های گیاه‌شناسی، فارماكوگنوزی و فارماكولوژی قرار گرفته و از نظر تركیبات شیمیایی تفاوت‌هایی با گیاهان دیگر نقاط دنیا نشان داده‌‌اند.