دکتر محمدحسین صالحی سورمقی؛ متخصص فارماکوگنوزی، استاد دانشکده داروسازی
مریمی که نخودی نیست!
نام‌های فارسی: مریم نخودی، کلپوره
نام علمی: Teucrium polium
نام‌های عمومی: Poley، Felty germander
نام انگلیسی: Poly germander
نام عربی: جُعْدَه (Jodah)
نام فرانسوی: Germandree pouliot
نام آلمانی: Poleigamander
نام مترادف: Teucrium capitatum
نام خانواده: (Lamiaceae (Labiatae- نعناع
تاریخچه
از قدیم برگ گیاه جهت پختن غذا و به‌خصوص به منظور درمانی استفاده می‌شده است.
استفاده عمده این گیاه، به‌خصوص در مشکلات معده بوده است.
کلپوره در ادوار مختلف برای درمان درد‌های احشایی (روده، معده و اعضای داخلی بدن) به کار می‌رفته است.
در طب سنتی ایران برای کاهش فشار خون، به عنوان ضد باکتری، ضد نفخ، ضد التهاب، ضد اسهال، ضد تشنج، کاهش قند خون و ضد درد آن را استفاده می‌کردند.
گیاه‌شناسی
مریم نخودی گیاهی است علفی و چندساله که به ارتفاع تا 40 سانتی‌متر می‌رسد.
این گیاه شاخه‌های فراوانی دارد و به علت پرز‌های پنبه‌ای دارای ظاهری تقریبا سفیدرنگ است.
برگ‌ها دراز و باریک هستند که روی دو سطح آنها از پرز‌های سفیدرنگ پوشیده شده است.
گل‌ها کوچک و به رنگ‌های سفید تا صورتی می‌باشند. قسمت مورد استفاده گیاه، شاخه‌های گلدار است.
کلپوره بومی نواحی مدیترانه و خاورمیانه است و در بسیاری از نقاط ایران، از جمله نواحی شمالی، غرب، مرکز و جنوب رویش دارد.
ترکیبات مهم
مهم‌ترین ترکیبات مریم نخودی اسانس بر‌گ‌های آن است که دارای ترکیبات فنلی، استری، هیدروکربوری، الکلی، اکسیدی و سزگویی‌ترپنی است.
داروشناختی و اثرات مهم
در بین اثراتی که در تاریخچه و کاربرد گیاه در طب سنتی ایران شرح داده شده، اثر کاهش قند خون آن مورد تردید می‌باشد؛ زیرا در سال 2003 تحقیقی در این مورد صورت گرفته و نتایج مثبتی به دست نیامده؛ اما در سال 2006 میلادی اثرات ضد درد و ضد اسپاسم این گیاه به صورت علمی به اثبات رسیده است.
این گیاه هنوز در طب عامیانه به عنوان ضد نفخ و ضد درد مورد استفاده می‌باشد.
طریقه و میزان مصرف
روزانه 1/5 گرم از گیاه به صورت دم‌کرده میل شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده
ضد باکتری، ضد ادم، ضد التهاب، ضد تب، ضدعفونی‌کننده، ادرارآور، قارچ‌کش، کاهش‌دهنده پرفشاری خون، ضد اسپاسم و معرق.
نکات قابل توجه
1- در کتاب قانون ابن‌سینا و کتاب مخزن‌الادویه، مریم نخودی به نام جعده معرفی شده که از نظر ظاهری همین گیاه است (یا کاملاً مشابه آن می‌باشد)؛ ولی خواص ذکرشده در مواردی با خواص تأییدشده امروزی تفاوت دارد.
مثلاً یکی از استفاده‌های اصلی این گیاه به عنوان تسکین و درمان مشکلات معده می‌باشد؛ در صورتی که در منابع ذکرشده آن را مضر معده می‌دانند و یا یکی از خواص آن ضد اسهال است؛ در صورتی که در منابع ذکرشده آن را مسهل معرفی کرده‌اند.
به همین دلیل مشخص نمودن این که گیاه جعده واقعاً کلپوره یا مریم نخودی است، احتیاج به تحقیقات بیشتری دارد.
2- در منابع جدید، نام عمومی کلپوره Felty germander ذکر شده، اما در کتاب آقای دکتر امین Poleygermander آورده شده که ممکن است مربوط به تفاوت در واریته‌های آنها باشد؛ چون در منابع خارجی رنگ گل گیاه را سفید تا صورتی، ولی در منابع فارسی رنگ گل را سفید تا زرد ذکر نموده‌اند.
3- در منابع جدید احتمال وجود مواد سمی در گیاه برای کلیه و کبد یادآوری شده؛ بنابراین توصیه می‌شود در مصرف آن احتیاط لازم به عمل آید.
بیشتر بخوانید:
