زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر محمد حسین صالحی سورمقی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران

نام علمی: Mentha pulegium
نام عمومی: European pennyroyal
نام انگلیسی: European pennyroyal 
پونه گیاهی است علفی و بوته‌ای به ارتفاع تا 60 سانتی‌متر كه به صورت خودرو در بسیاری از دشت‌ها و اطراف جریان‌های آب می‌روید. برگ‌ها بیضی‌شكل و نوك‌تیز و اكثراً دارای دندانه‌های كوچك و منظم هستند. از كلیه‌ی قسمت‌های گیاه و به‌خصوص برگ‌ها بوی بسیار قوی و نافذی به مشام می‌رسد.

گل‌ها به صورت مجتمع در كنار برگ‌ها و اكثراً در قسمت‌های بالای محور ساقه قرار می‌گیرند كه به رنگ بنفش و گاهی گلی كمرنگ می‌باشند. پونه گونه‌های مختلفی دارد كه به نام‌های گوناگون معروفند. یكی از این گونه‌ها به نام ویلوزا، پوشیده از كرك‌های فراوان ودارای بوی تندی است؛ به همین دلیل آن را برای استفاده پرورش می‌دهند. قسمت‌ هوایی پونه و به‌خصوص برگ‌ها مورد استفاده می‌باشند. پونه در بسیاری از نقاط ایران ‌خصوصاً نواحی شمالی می‌روید و گونه‌‌ای از آن به نام خالواش در گیلان مشهور است كه بوی معطر و مطبوعی دارد و به صورت سبزی خوراكی و یا اشكال دیگر مصرف می‌شود.
تركیبات مهم
پونه حاوی 1 تا 2 درصد اسانس مایل به زرد و یا سبز است. پولگون موجود در اسانس برگ آن از 9 درصد در نوع برزیلی تا 30 درصد در انواع آمریكایی وجود دارد. میزان پولگون گونه‌های اروپایی از 90 تا 94 درصد می‌باشد. موادی كه به طور طبیعی در اسانس پونه وجود دارند و یا خودبخود اكسیده می‌شوند، عبارتند از: آلفاپی‌نن، بتاپی‌نن، لیمونن، 3- اكتانول. 3- اكنانول، پاراسیمن، 3- اكتیل استات، منتون، ایزومنتون، پولگون، ایزوپولگون، پی‌پریتون، سیس و ترانس پولگون اكساید و كاریوفیلن. تركیبات مهم دیگر گیاه شامل اسیدلوریك اسیدمیریستیك، اسید پالمیتیك، سالی سیل‌آلدهید، دیوسزمین و هسپریدین است. دانه‌های خشك پونه حاوی تا 25 درصد پروتئین، 27 درصد چربی، 11 درصد خاكستر، 9/0 درصد كلسیم، 5/0 درصد سدیم و تا 5/1 درصد پتاسیم می‌باشند.
داروشناختی و اثرات مهم
برگ‌های پونه برای ایجاد طعم و مزه، درست كردن چای و به عنوان ادویه استفاده می‌شوند. اسانس پونه دارای طعم تلخ و احساس سردی است.بوی پونه كمی شبیه بوی سیترونل است و از آن در صابون‌های معطر استفاده می‌شود. اسانس پونه در حشره‌كش‌ها به كار می‌رود. همچنین، از آن به صورت پودر برای پاشیدن بدین منظور استفاده می‌شود. 

اسانس پونه یكی از منابع تولید طبیعی منتول می‌باشد. یكی از محصولات پونه عرق طبی آن است.در زمان قدیم پونه را در اتاق افرادی كه تشنج داشتند آویزان می‌كردند و معتقد بودند كه تأثیر آن بیشتر از گیاه گل سرخ است. همچنین، آن را برای بهبود سردرد و گیجی به دور سر می‌بستند. چای پونه را نیز برای رفع سرماخوردگی، سرفه و مشكلات قاعدگی مصرف می‌كردند. در هر صورت، پونه باید با دقت مصرف شود، زیرا مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت می‌گردد. در آمریكا برگ در اروپا از آن به عنوان ضدعفونی‌كننده، ضد نفخ، صفراآور، معرق، هضم‌كننده، قاعده‌آور، ضد سرفه و محرك استفاده می‌شود.
سمیت و عوارض جانبی
مصرف خوراكی در حد یك قاشق چایخوری اسانس پونه می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. به طور مثال در گزارشی از 1978 كلرادوی آمریكا آمده است: مصرف خوراكی اسانس پونه برای سقط جنین باعث مرگ زن جوانی شد. مصرف در حد دارویی اسانس و یا فرآورده‌های پونه عارضه جانبی ندارد.آمار دیگر نشان می‌دهد كه مصرف خوراكی 2 قاشق چایخوری اسانس پونه یك مادر 18 ساله را به مرگ كشانده است. حتی نصف قاشق چایخوری اسانس پونه می‌تواند باعث تشنج و كما شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده
ضد درد، ضد چسبندگی پلاكت‌ها، بی‌حس‌كننده، ضد باكتری، ضد سرطان، ضد ادم، ضد التهاب، آنتی اكسیدان، ضد روماتیسم، ضد اسپاسم، ضد ویروس، قابض، ضد نفخ، دپرسانت، ضد احتقان، معرق، ادرارآور، قاعده‌آور، قارچ‌كش، مسكن، مقوی معده، شل‌كننده‌ی عضلات و مهاركننده‌ی سیكلواكسیژناژ.