زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمد والی پور -  متخصص روان‌پزشکی

 

تحریریه زندگی آنلاین : از اختلال دوقطبی با عنوان افسردگی شیدایی نام برده می‌شود. همان‌گونه که از نام قبلی استنباط می‌شود کسی که دچار اختلال دوقطبی است دچار نوسانات خلقی شدید می‌باشد.این نوسانات معمولاً هفته‌ها یا ماه‌ها طول می‌کشد و با آنچه مردم عادی در زندگی روزمره تجربه می‌کنند بسیار متفاوت است. در حدود یک نفر از هر 100 بزرگ‌سال در طول زندگی خود دچار این اختلال می‌گردد. معمولاً این اختلالات بعد از سنین نوجوانی اتفاق میافتد. در سنین بالاتر از 40 سال این اختلالات غیر معمول است. مردان و  زنان به یک اندازه در معرض ابتلا به این اختلالات قرار دارند.

 

خلق افسرده: احساس شدید افسردگی

خلق شیدا: احساس شادمانی بسیار

خلق مختلط: به عنوان مثال خلق افسرده همراه با بی‌قراری و فعالیت بیش‌ازاندازه ناشی از شیدایی.

 بیشتربخوانید:

تغذیه و اختلالات دو قطبی

 

 

 

 

انواع اختلال دوقطبی :

اختلال دوقطبی نوع 1

حداقل یک دوره خلق شیدا به مدت یک هفته وجود دارد.اگرچه بیشتر مبتلایان دوره افسردگی را هم تجربه می‌کنند ولی بعضی از آن‌ها فقط دوره شیدایی را تجربه می‌کنند. دوره‌های شیدایی بدون درمان بین 3 تا 6 ماه به طول می‌انجامند.دوره‌های افسردگی در صورتی که مداوا نشوند 6-12 ماه ادامه پیدا می‌کنند.

 

اختلال دوقطبی نوع 2

در این نوع بیش از یک دوره افسردگی شدید وجود دارد. در صورتی که شدت خلق شیدایی کم است. این نوع به نام شیدایی خفیف (Hypomania)نامیده می‌شود.

 

اختلال دوقطبی با تناوب سریع Rapid cycling

در این دسته بیش از 4 بار نوسان روحی در طول یک سال وجود دارد. این نوع در حدود 10 درصد افراد مبتلا به اختلالات دوقطبی دیده می‌شود و می‌تواند با هر کدام از انواع 1 یا 2 همراه باشد.

 

اختلال خلق ادواری ( Cyclothymia )

در این نوع شدت نوسان خلق به اندازه اختلال دوقطبی نیست، اما می‌تواند زمان طولانی‌تری ادامه یابد. این حالت می‌تواند منجر به اختلالات دوقطبی گردد.

 بیشتربخوانید:

تست روانشناسی اسکیزوفرنی

 

 

 

علل اختلالات دوقطبی

دلیل قطعی برای این اختلالات شناخته نشده، اما تحقیقات نشان می‌دهد که:

اختلالات دوقطبی منشأ ارثی دارد. به عبارتی ژن‌ها بیشتر از تربیت در این اختلالات مؤثرند. ممکن است مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز که کنترل حالات روحی را به عهده دارد عامل این اختلالات باشد. به این دلیل است که این اختلالات با دارو قابل درمان هستند. نوسانات خلقی ممکن است گاهی توسط استرس و یا بیماری به وجود بیایند.

 

علائم اختلالات دوقطبی

علائم بیماری بستگی به این دارد که خلق شما به سمت افسردگی یا شیدایی تغییر کرده باشد.

 

شامل دو نوع علائم می‌باشد :

1- علائم مانیا یا هیپومانیا (شیدایی)برای حداقل یک هفته، شامل حداقل 3 علامت از علائم زیر وجود داشته باشد:

_ تحریک پذیری ،خلق شاد

_ حواس‌پرتی

_ اعتماد به نفس بالا احساس بزرگ منشی

_ کاهش نیاز به خواب

_ پرحرفی یا تند تند حرف زدن

_ پرش افکار

_ بی‌قراری یا افزایش فعالیت‌های معطوف به هدف (از جمله فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی، سکسی)

_ درگیری بیش از حد در امور لذت‌بخش که گاهی با عواقب ناراحت کننده و زیان‌بار همراه است

بیشتربخوانید:

اختلال دوقطبی در بیشتر موارد ریشه وراثتی دارد

 

 

 

 

2-علائم افسردگی برای حداقل دو هفته، شامل حداقل پنج علامت از علائم زیر وجود داشته باشد :

_ خلق افسرده یا بی‌علاقگی شدید یا در اطفال   تحریک پذیری

_ کاهش انگیزه برای انجام کارها

_ کاهش وزن (افزایش یا کاهش اشتها) در کودکان به صورت وزن نگرفتن

_ بی‌خوابی یا پرخوابی

_ بی‌قراری یا کندی جسمی-روانی

_ احساس خستگی و کمبود انرژی

_ احساس بی ارزشی یا گناهکار بودن

_ کاهش تمرکز بلا تصمیمی

_ افکار مکرر در مورد مرگ یا خودکشی

 

1- افسردگی :

احساس افسردگی احساسی است که همه ما در طول زندگی آن‌ها تجربه کرده‌ایم. این احساس می‌تواند به ما در شناخت و برخورد با مشکلات زندگی کمک کند.

اما در افسردگی بالینی یا اختلالات دوقطبی این احساس افسردگی بسیار شدیدتر است. در این حالت احساس افسردگی برای مدت طولانی باقی می‌ماند و حتی انجام امور عادی زندگی را سخت یا غیرممکن می‌سازد. در صورتی که شما افسرده شده باشید متوجه این تغییرات در خود شده‌اید:

علائم روانی :

احساس غمگینی که از بین نمی‌رود.

احساس نیاز به گریستن بدون هیچ دلیلی

از دست دادن تمایل و رغبت به همه چیز

عدم لذت بردن از چیزهایی که قبلاً لذت می‌بردید.

احساس بی‌قراری و آشفتگی

از دست دادن اعتمادبه‌نفس

احساس بی‌ارزشی و ناامیدی

زودرنجی و تحریک پذیری

فکر کردن به خودکشی

علائم فکری

از دست دادن قدرت فکر کردن مثبت و امیدوارانه

از دست دادن قدرت تصمیم‌گیری حتی در موارد ساده

مشکل تمرکز کردن

علائم جسمی

کم شدن اشتها و وزن

مشکل خوابیدن

بیدار شدن زودتر از موقع

احساس خستگی کامل

یبوست

عدم تمایل به رابطه جنسی

علائم رفتاری

مشکل در شروع و به پایان رساندن کارها- حتی کارهای روزمره

گریه کردن زیاد و یا احساس نیاز به گریه و عدم توانایی گریستن

پرهیز از مواجهه با افراد

 

2- شیدایی یا هیجان :

شیدایی یک احساس خوشحالی، افزایش انرژی و خوش‌بینی بیش‌ازاندازه است. این حالت می‌تواند آن‌قدر شدید باشد که فکر کردن و قضاوت شما را تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است تفکرات عجیبی راجع به خود داشته باشید، تصمیمات بدی بگیرید و به صورت شرم آور،بی محابانه، مضر و گاهی خطرناک رفتار کنید. مانند حالت افسردگی، در این حالت هم زندگی فرد مختل می‌شود و می‌تواند روابط و کار فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در حالتی که این حالت خیلی شدید نباشد به آن شیدایی خفیف میگویند. در صورتی که شما شیدا شوید ممکن است حالات زیر را در خود مشاهده کنید:

علائم روانی :

بسیار شاد و مهیج

عصبی و برانگیخته شدن توسط کسانی که در خوش‌بینی شما شریک نمی‌شوند

احساس برتری نسبت به سایرین

علائم فکری

پر از ایده‌های جدید و مهیج

پریدن از یک ایده به ایده دیگر(پرش افکار)

شنیدن صداهایی که افراد دیگر نمی‌شنوند

علائم جسمی

ناتوان از خوابیدن یا بی‌نیازی به خواب

پرانرژی

افزایش تمایل به رابطه جنسی

علائم رفتاری

برنامه‌ریزی‌های بلندپروازانه و غیر واقعی

بسیار فعال و پر جنب و جوش

رفتارهای نا معمول

حرف زدن سریع دیگران ممکن است متوجه صحبت‌های شما نشوند.

تصمیمات عجولانه و گاهی با نتایج مصیبت بار

ولخرجی

احساس صمیمیت زیاد

بروز بیش از حد احساسات

اگر شما در اواسط دوره شیدایی برای اولین بار باشید، ممکن است متوجه هیچ چیز غیرعادی نشوید. حتی دوستان و خانواده شما نیز ممکن است متوجه نشوند.

حتی ممکن است اگر کسی سعی کند در این مورد نظری ابراز کند ناراحت شوید. در این حالت شما به تدریج در انجام امور روزمره و ارتباط با افراد دچار مشکل می‌شوید.

 

 

درمان اختلال دو قطبی

اختلال دو قطبی یک ناراحتی با شیوع زیاد است و افراد زیادی را در تمام دنیا از جمله ایران رنج می‌دهد.آسیبی که این بیماری در زندگی انسان بر پیکرۀ جسمی و اجتماعی و فرهنگی -روانی او وارد می‌کند بسیار شدیدتر از بیماری‌های جسمی دیگر است.اختلال دو قطبی در مراحل مختلف عوارض مختلفی در بر دارد:

در محله افسردگی این اختلال بی‌انگیزگی و بی‌علاقگی و خلق تنگ باعث می‌شود که فرد اشتغال و....خود را از دست بدهد و بسیار از زندگی و هم قطارانش عقب بیفتد. گاهی شدت افسردگی به حدی است که حتی باعث اقدام به خودکشی می‌شود.

در مرحله شیدایی رفتارهای معطوف به هدف فرد افزایش می‌یابد، از جمله اینکه میل جنسی او افزایش یافته و همراه با کاهش قدرت قضاوتی که در این شرایط بر او مستولی می‌شود، باعث بی بندو باری و به وجود آمدن رفتارهای دور از شأن از وی می‌شود ، که خیلی وقت‌ها آبروی وی را زیر سؤال می‌برد.ولخرجی و دست‌ودل‌بازی‌های وی باعث از دست دادن اموال و....می‌شود.

بی‌خوابی ، عصبانیت، پرخاشگری، پرحرفی، بی مبالاتیها، و اقدامات ناگهانی ضربات شدیدی بر سلامت شخص وارد می‌کند.

لذا درمان قاطع اختلال دو قطبی ضروری است.

اختلال دو قطبی یک بیماری درازمدت است لذا درمانی طولانی مدت را می‌طلبد.اختلال دو قطبی می‌تواند بسیار نوسان دار باشد(از افسردگی به شیدایی یا برعکس) بنابراین ممکن است مرتباً نوع درمان عوض شود.گاهی درمان ضد افسردگی و گاهی ضد شیدایی.آنچه در ای درمان ثابت می‌ماند درمان تثبیت کنندۀ خلق است.

 

درمان داروئی

مهم‌ترین داروهای تثبیت کننده خلق شامل : لیتیوم، سدیوم والپروئات، وکاربامازپین و لاموتریژین است که توسط روان‌پزشک با توجه به خصوصیات بیماری و خود بیمار انتخاب می‌شود.

ممکن است هم‌زمان داروهای دیگری نیز استفاده شوند ازجمله داروهای کاهنده یا افزایندۀ میل جنسی، داروهای ضد افسردگی(از جمله SSRIs,TCAs,bupropion,...)، خواب‌آورها، ضد اضطراب‌ها، و داروهای ضدسایکوز(OLANZAPINE,RISPERIDONE,ZIPRASIDONE,...) در مواردیکه روان‌پریشی نیز بر دردهای بیمار افزوده شده باشد.

از نقش روان درمانی در درمان نباید غافل شد چه بسا بسیاری از علائم تشدید کننده، مشکلات به وجود آمده از بیماری، کاهش اعتماد به نفس، اضطراب داشتن این بیماری، سایکواجوکیشنpsychoedjucation برای ادغام این ناراحتی در زندگی بیمار بسیار حائز اهمیت است.

 

مدت درمان

درمان ابتدائی اگر شدت اختلال دو قطبی شدید نباشد معمولاً 9 ماه تا یک سال می‌باشد ، ولی در روان‌درمانی‌ها باید به او آموزش داده شود که مترصد علائم آغازین بیماری باشد(علائمی مثل : کاهش نیاز به خواب، پر حرفی، ولخرجی، افسردگی، افزایش انرژی و میل جنسی و......).

پس از آن بسیاری از روان‌پزشکان درمان را پس از دادن اطلاعات فوق قطع می‌کنند ولی در مواردیکه اختلال دو قطبی شدید بوده باشد این درمان را حداقل برای 2/5 تا 5 سال ادامه می‌دهند. در موارد عود کننده درمان طولانی مدت لازم است.( درمان پیشگیری کننده از موارد عود اختلال دو قطبی(.

متأسفانه بسیاری از بیماران به علت توجیه نشدن یا اشکالات فرهنگی درخصوص مصرف دارو پس از بهبود اولیه با این تفکر که: بیماری درمان شده و دیگر عود نمی‌کند، درمان نگهدارنده را رها می‌کنند و نهایتاً دوباره عوارض اختلال دو قطبی گریبان گیرشان می‌گردد.

به طور کلی درمان شامل 4 قسمت است:

درمان حاد بیماری (اختلال دو قطبی) درمان نگه‌دارنده ،درمان پیشگیری کننده، درمان عوارض

مبارزه با افکار و باورهای غلط از جمله اعتیاد آور بودن داروهای روان‌پزشکی، بعضی از داروهای عطاری (و به اصطلاح درمان‌های گیاهی بدون مجوز از وزارت بهداشت)، لای کتاب باز کردن، رمّالی، دعانویسی و احضار ارواح و..... قسمت بزرگی از درمان به حساب می‌آید .

 

مراقبت‌های شخصی

استفاده از رژیم غذایی مناسب، نوشیدن مرتب نوشیدنی‌های غیر شیرین، این کار به نگه داشتن سطح آب و نمک بدن شما کمک می‌کند. غذا خوردن منظم، این کار به تعادل مایعات بدن کمک می‌کند. کاهش مصرف کافیین در چای ، قهوه و نوشابه- این مواد با افزایش ادرار سطح لیتیوم را بالا می‌برند.

 

تثبیت‌کننده‌های دیگر خلقی

گرچه لیتیوم مؤثرترین تثبیت کننده است، اما داروهای دیگری نیز وجود دارد.سدیم والپروت به اندازه لیتیوم مؤثر است .رعایت بهداشت خواب.

بهترین دارو برای من کدام است؟

شما باید در این مورد با روان‌پزشک خود مشورت کنید، اما چند قاعده کلی وجود دارد،لیتیوم، سدیم والپروت، اولانزاپین معمولاً برای درمان طولانی مدت تجویز می‌گردد. کارمازپین برای مواقعی که نوسان خلق سریع‌تر و متناوب‌تری دارید پیشنهاد می‌گردد.

ترکیب دارویی نیز گاهی لازم است. بطور کلی بهترین دارو به وجود شما بستگی دارد. یک دارو ممکن است برای یک نفر مناسب باشد ولی در شخص دیگری اثر خوبی نداشته باشد. اما برای اولین تجویز اصولاً دارویی تجویز می‌گردد که تأثیر بیشتری در دیگران نشان داده است.

بدون دارو چه اتفاقی میافتد؟

لیتیوم 30 تا 40 درصد از احتمال عود بیماری را کم می‌کند، اما هر چه تعداد دوره‌های شیدایی شما بیشتر باشد، احتمال عود آن هم بیشتر است. با افزایش سن ، احتمال عود دوره‌ها همچنان ثابت می‌ماند. حتی ممکن است شما برای مدت طولانی مشکلی نداشته باشید، اما همواره خطر بازگشت وجود دارد.

 

از چه موقع شروع به مصرف دارو کنیم؟

پس از گذراندن یک دوره، نمی‌توان گفت که دوره‌های بعدی چه زمانی بازمی‌گردند. ممکن است شما مایل به مصرف دارو در این مرحله نباشید مگر اینکه دوره شما بسیار شدید بوده باشد. اگر برای بار دوم مبتلا شوید به احتمال 80 درصد دوره‌ها عود خواهند کرد. اغلب روان‌پزشکان در این حالت داروهای تثبیت کننده را پیشنهاد می‌دهند.

برای چه مدت یک داروی تثبیت کننده باید مصرف شود؟

برای حداقل دو سال بعد از یک دوره اختلال و تا 5 سال در حالت‌های زیر می‌توان ادامه داد .

 

عود مکرر دوره‌ها

دوره جنون

استفاده از الکل یا مواد مخدر

داشتن استرس در خانه یا محل کار

در صورت ادامه داشتن مشکل، ممکن است مجبور شوید برای مدت طولانی‌تری به مصرف دارو ادامه دهید.

اطلاعات بیشتر درباره مصرف داروهای تثبیت کننده در کتابچه‌های مربوطه وجود دارد.

 

روش‌های درمانی روانشناسی

در فاصله بین دوره‌های شیدایی یا افسردگی، درمان‌های روانشناسی می‌تواند مؤثر باشد. این درمان‌ها باید حدود 16 جلسه یک ساعته به مدت 6 تا 9 ماه باشند.

این درمان‌ها شامل:

تربیت روانی(Psycho education)- دانستن بیشتر در مورد اختلالات دوقطبی

تحت نظر داشتن حالت روحی- کمک کردن به شما برای شناخت زمان‌های تغییر حالت روحی

استراتژی خلقی- کمک کردن برای جلوگیری از تغییر حالت روحی به شیدایی یا افسردگی کامل

کمک برای افزایش مهارت‌های سازگاری

شناخت و رفتار درمانی(CBT) برای افسردگی