مریم صفابخش، کارشناس ارشد تغذیه؛ زیر نظر دکتر حسین ایمانی
اختلال دو قطبی (افسردگی – شیدایی)
اختلال دو قطبی به عنوان افسردگی - شیدایی شناخته شده است.
در این اختلال حالات روحی فرد به طور شدید و نوسانی تغییر می‌یابد. 2.4 درصد افراد جهان مبتلا به اختلالات دو قطبی می‌باشند.
افراد مبتلا به این اختلال دارای دو حالت یا فاز می‌باشند:
هر یک از این حالات امکان دارد چندین هفته در فرد وجود داشته باشد و این افراد به ندرت حالت طبیعی را تجربه می‌کنند.
1) افسردگی: احساس کمبود انرژی، ناراحتی و نا امیدی، خودداری از رابطه با دوستان و خانواده، عدم علاقه به انجام هرگونه فعالیتی، تغییر واضح اشتها، از دست دادن حافظه، تمرکز و قدرت تصمیم گیری و اقدام به خودکشی
2) شیدایی: انرژی بسیار زیاد و بیش فعالی، عدم نیاز به خوابیدن، صحبت کردن، سریع و بدون فکر قبلی تصمیم گرفتن و داشتن خلاقیت و اعتماد به نفس بسیار زیاد در ارتباط با توانایی‌ها
علل بروز اختلال دوقطبی
ژنتیک، عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز، مشکلات هورمونی و عوامل محیطی مانند مصرف مواد مخدر و استرس فکری در بروز اختلالات دو قطبی نقش دارند.
فاکتورهای تغذیه‌ای مؤثر در اختلالات دو قطبی
بدن شما برای عملکرد صحیح نیازمند ویتامین‌ها، املاح و مواد مغذی دیگر می‌باشد. بسیاری از این مواد به مغز و سیستم عصبی شما کمک می‌کنند که فعالیت خود را به درستی انجام دهند و اطلاعات را در بدن شما به درستی انتقال دهند.
افراد باید تمام این موارد را به مقدار مشخصی در طول روز مصرف نمایند. بعلاوه تأمین سوخت انرژی برای بدن ومواد مغذی نقش حیاتی در تنظیم کردن حالات روحی فرد دارند.
برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی باعث بهبود خلق و خوی افراد می‌شوند و کمبود این مواد می‌تواند تغییر حالات را در افراد افزایش دهد و ثبات شخصیتی در فرد کاهش یابد به همین دلیل است که به افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی پیشنهاد می‌شود که در عادات غذایی خود تغییراتی را ایجاد نمایند.
سطح قند خون نیز می‌تواند در حالات فرد تأثیر گذار باشد به طوری که خوردن غذاهای شیرین و دارای مواد مغذی کم می‌تواند باعت نوسانات خلقی در افراد شود و این نوسان می‌تواند حالات روحی فرد را تغییر دهد.
محدود کردن غذاهای نامناسب و شیرین برای تمام افراد مفید می‌باشد اما برای افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی رژیم خاصی وجود ندارد اما این افراد برای کنترل بهتر نوسان حالات خود بهتر است که تغییراتی را در رژیم خود اعمال نمایند.
تریپتوفان
کمبود تریپتوفان در مغز افراد مبتلا به اختلال دو قطبی شایع می‌باشد که می‌تواند باعث فراموشی کلمات و اختلال در حرف زدن شود.
استیل کولین
در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی امکان دارد که تعداد گیرنده‌های استیل کولین در آنها افزایش یافته باشد برای جبران این افزایش توصیه می‌شود که از مکمل‌های تورین استفاده کنند.
آمینواسید تورین در بدن توسط دو آمینو اسید متیونین و سیستئین ساخته می‌شود. مواد غذایی سرشار از تورین شامل ماهی، گوشت و سبزیجات دریایی می‌باشد.
گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA)
گابا به عنوان یک ترمز برای کنترل هیجان عمل می‌نماید. سطوح بالای گابا باعث آسودگی و آرامش بیش از حد می‌شود به طوری که فرد را از ادامه زندگی مختل می‌کند.
از طرفی سطوح کم گابا باعث تحریک پذیری بیش از حد می‌شود. کمبود گابا در بدن می‌تواند باعث شیدایی و افسردگی شود.
مواد غذایی افزاینده انتقال دهنده عصبی گابا در بدن شامل برنج قهوه‌ای، اسفناج، مرکبات و بادام تلخ می‌باشد.
سروتونین
کمبود سروتونین و پیش ساز آن تریپتوفان نیز می‌تواند باعث القای افسردگی در افراد شود مبتلا به ختلال دو قطبی شود.
همچنین ویتامین‌های B6 ،B12 ،C و املاح کلسیم، منیزیم و روی در متابولیسم سروتونین نقش دارند و می‌توانند منجر به تولید سروتونین بسشتر در بدن شوند.
در نتیجه کمبود هر یک از آنها باعث کاهش تولید و عملکرد صحیح سروتونین می‌شود.
ویتامین C
در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی شکسته شدن ویتامین C در بدن افزایش می‌یابد و این افراد به مرور دچار کمبود ویتامین C می‌شوند.
در نتیجه مکملیاری با ویتامین C برای این افراد ضروری می‌باشد.
اسیدهای چرب امگا 3
روغن امگا 3 در افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی به مقدار 1-2 گرم در روز به شکل ایکوزاپناتونیک اسید EPA می‌تواند فازهای شیدایی و افسردگی را بهبود ببخشد.
همچنین دانشمندان معتقدند که چربی امگا 3 در غالب EPA و DHA می‌تواند تنظیم کننده پیام رسانی در مغز باشد و در کنترل عملکرد فرد اثر گذار باشد با این حال در برخی مطالعات این اثر مثبت فقط در مصرف توام DHA و EPA گزارش شده است و مصرف EPA به تنهایی اثر به سزایی ندارد.
ویتامین‌های گروه B
80% افراد مبتلا به اختلالات دو قطبی کمبود ویتامین‌های گروه B را دارند همچنین در این افراد کم خونی نیز شایع می‌باشد.
کبود فولات شایع‌ترین دلیل بیماری‌های روانی از جمله اختلالات دو قطبی می‌باشد. به طوری که ¼ بیماران از کمبود آن رنج می‌برند.
این ویتامین در تولید سروتونین و دیگر انتقال دهنده‌های عصبی در مغز اثر گذار می‌باشد و کمبود آن باعث تغییرات روحی در افراد می‌گردد.
همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین B12 می‌تواند باعث کم خونی شود و عملکرد فرد را دچار اختلال کند.
همچنین در مطالعات نشان داده شده است که مکمل یاری با ویتامین B12 می‌تواند علائم شیدایی را کاهش دهد.
اس ادنوزیل متیونین (SAM)
این ماده به طور طبیعی در بدن ساخته می‌شود اما فرم‌های دست ساز و صنعتی آن نیز وجود دارد.
در بدن ما اس ادنوزیل متیونین دارای عملکردهای مهمی می‌باشد. در مغز این ماده به تولید سروتونین، ملاتونین و دوپامین کمک می‌کند.
پس در کنار مکمل یاری با سروتونین در بیمارای مبتلا به افسردگی استفاده از این مکمل نیز توصیه می‌شود.
در تحقیقات مشخص شده است که استفاده روزانه 800 میلی گرم دو بار در روز می‌تواند علائم افسرگی را کاهش دهد.
با این حال مصرف اس ادنوزیل دارای دوز مشخصی نمی‌باشد و در بین افراد متفاوت می‌باشد اما به طور کلی بهتر است که استفاد از آن از دوزهای کمتر اغاز شود و به مرور زمان افزایش یابد تا عوارض جانبی کمتر و اثر بخشی بیشتری داشته باشد.
در برخی مطالعات نیز مشخص شده است که اس ادنوزیل متیونین می‌تواند مانند داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای عمل نماید.
لیتیوم
لیتیوم یک فلز سبک می‌باشد که اثرات وسیع بیوشیمیایی و مولکولی بر انتقال دهنده‌های عصبی، گیرنده‌ها، تنظیمات سیکل خواب و بیداری، جذب آهن و بیان ژن دارد.
اثرات لیتیوم بر دستگاه عصبی به طوری می‌باشد که می‌تواند به عنوان یک محافظ برای سلول‌های عصبی عمل کند و از مرگ سلول‌های عصبی جلوگیری نماید در نتیجه می‌تواند در شروع و روند اختلال دو قطبی مؤثر باشد.
لیتیوم انتقال دهنده‌های عصبی، پیام آوران دوم، مسیرهای انتقال پیام، کانال‌ها و ژن‌های متعددی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بیماران مبتلا به اختلالات دو قطبی دچار نقص در استرس اکسیداتیو، مرگ سلولی برنامه ریزی شده (آپاپتوز)، التهاب، استرس، اختلالات غدد درون ریز شده‌اند و مطالعات پیشنهاد کرده‌اند که لیتیوم می‌تواند شرایط ذکر شده را تنظیم نماید.
با تکیه بر اثرات مختلف لیتیوم، از این ترکیب برای درمان افراد مبتلا استفاده می‌نمایند.
لیتیوم در جلوگیری از آلزایمر نیز نقش دارد. مشخص شده است که لیتیوم انتقال ویتامین B12 و فولات را به سلول‌های مغزی تنظیم می‌نماید و از این طریق از مغز محافظت می‌کند.
همچنین مشخص شده است که لیتیوم می‌تواند تعداد میتوکندری های سلول‌ها (محل تولید انرژی) را نیز افزایش دهد.
پیشنهاد می‌شود که 5-10 میلی گرم به طور روزانه می‌تواند علائم مربوط به اختلال دو قطبی را کاهش دهد. لیتیوم در مواد غذایی مختلف مانند خردل، کتانجک، پسته و لبنیات نیز یافت می‌شود.
