زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

رکسانا خوشابی - کارشناس ارشد مشاوره

تحریریه زندگی آنلاین : وقتی نوجوان بودم کتاب معروفی خواندم که در آن شخص اصلی داستان، در اثر گرمای زیاد، یعنی درست زمانی که زیر نور شدید خورشید تابستان قرار گرفته بود، در اثر یک عصبانیت ساده، دست به کشتن انسان دیگری زد! کاری که نویسنده داستان سعی داشت آن را با وجود غیر انسانی بودن، موجه جلوه بدهد و به نوعی، شرایط و عوامل محیطی را که منجر به قتل شده بود عادی نشان بدهد یا اقلاً خواننده را ترغیب کند تا قاتل را درک کند!

همان زمان از خودم پرسیدم آیا واقعاً گرما و قرار گرفتن در زیر نور خورشید در فصل تابستان می‌تواند تأثیر زیادی بر خلق و خو داشته باشد؟

اکنون که سال‌ها از آن زمان می‌گذرد می‌توانم پاسخ علمی‌تری برای این سؤال پیدا کنم، البته در صدد نیستم که قتل یا حتی خشونت و پرخاشگری در گرما را موجه جلوه بدهم، اما می‌خواهم بگویم گرما خصوصاً گرمای شدید بر خلق و خوی انسان تأثیر دارد و بهتر است قبل از این که وضعیت غیر قابل کنترلی رخ دهد، برای آن تدابیری داشته باشیم.

 بیشتر بخوانید:

خواب راحت در شب‌های گرم تابستان

گرما با ما چه می‌‌کند؟

نتایج تحقیقات متعدد نشان می‌‌دهد که هر ‌سال، هم ‌زمان با آغاز فصل گرما میزان درگیری‌‌های ناشی از پرخاشگری و بی‌‌حوصلگی حداقل 30 درصد بیشتر می‌‌شود.

در تابستان به دلیل تعریق بیشتر و خروج بیشتر کلرید سدیم از بدن و تأثیر این فعل و انفعال شیمیایی بر سلسله اعصاب مغز، آستانه تحمل افراد پایین می‌‌آید و آمار پرخاشگری بالاتر می‌‌رود.

متخصصان می‌گویند بدن انسان مانند یک ترازو است که یک کفه آن را استرس و کفه دیگر آن را مهارت‌هایی تشکیل می‌‌دهد که می‌توانیم برای مقابله با استرس از آن‌ها کمک بگیریم. حال اگر یک کفه ترازو سنگینی کند، مثلاً میزان استرس‌‌ها افزایش و بهره‌گیری از مهارت‌‌های مقابله کاهش یابد، در روان فرد اختلال ایجاد می‌‌کند و موجب بروز مشکل خواهد شد. در عین حال، عصبانیت و خشم، خودخوری و کلافگی نیز از جمله پیامدهای بعدی این اختلالات است که بر میزان آستانه تحمل افراد تأثیر ویژه‌ای می‌گذارد و گرما نیز از جمله علت‌های بیرونی و استرس‌ زا است که موجب می‌‌شود تعادل دو کفه ترازو به هم بخورد و آستانه تحمل کاهش یابد.

بیشتر بخوانید:

توصیه‌های تغذیه‌ای‌ برای ورزش در گرما

البته بدیهی است که بعضی از شخصیت‌‌ها مانند شخصیت‌‌‌های زودرنج و حساس در مقابل گرما تحمل کمتری دارند و دقیقاً به همین دلیل، آستانه تحمل آن‌ها خیلی‌ زود پایین می‌‌آید و سریع عصبانی می‌‌شوند و همه افراد مثل هم نیستند. همان طور که گفته شد، فصل تابستان با گرمای نسبتاً شدید همراه است و این گرما موجب افزایش تعریق بدن می‌‌شود. حین عمل تعریق، حجم مایعات و الکترولیت‌‌های بدن کاهش می‌‌یابد. همین تغییر الکترولیت‌‌ها موجب اختلال در عملکرد مغز می‌شود و بدن آمادگی تحمل بسیاری از موارد حتی ساده و غیر مهم را نیز از دست می‌‌دهد.

از طرف دیگر در تابستان طول روزها بلند و طول شب‌‌ها کوتاه است و دقیقاً به همین علت، میزان خواب افراد هم کاهش می‌‌یابد. در این شرایط، بی‌خوابی به عامل گرما افزوده می‌‌شود و با تأثیر روی عملکرد مغز، بر آستانه تحمل فرد تأثیر می‌‌گذارد. با توجه به همه این توضیحات، اگر بخواهیم با دقت بیشتری نتایج علمی را در کنار هم قرار دهیم، باید بگوییم گرما مستقیماً بر رفتار انسان تأثیر نمی‌گذارد؛ بلکه تاثیرات خود را از طریق یکسری عوامل و فعل وانفعالات دیگر، بر فرد اعمال می‌کند. در حقیقت گرما به صورت غیر مستقیم در پرخاشگری و خشونت نقش دارد.

یعنی طبق برخی نظریه‌ها و مدل‌های رفتاری، گرما عاملی مؤثر در تحریک عواطف منفی است. پس زمانی که عواطف منفی بیشتری احساس می‌کنید، احتمال پرخاشگری و خشونت نیز بیشتر می‌شود. در حقیقت گرمای هوا با افزایش سطح برانگیختگی بدن، تجارب آزار‌دهنده‌ای نظیر احساس ناکامی و تحریک‌پذیری را بیشتر می‌کند. مسلماً زمانی که ما حساسیت و تحریک‌پذیری بالاتری (تاب تحمل کمتری) داریم، احساس ناکامی و سرخوردگی می‌کنیم، پس به احتمال زیاد توانمان برای واکنش‌های سالم پایین می‌آید.

 بیشتر بخوانید:

بهترین غذا‌ها برای فصل گرم

تأثیر گرمای هوا بر نحوۀ ادراک حوادث!

برخی از متخصصان هم معتقدند که دمای هوا ادراک ما را از جهان پیرامون تحت تأثیر قرار می‌دهد. یعنی کسانی که بیشتر از گرما رنج می‌برند و در دمای بالاتری قرار دارند جهان پیرامون خود را خشن‌تر درک می‌کنند، حتی آنها رفتارهای دیگران را خشونت‌آمیزتر می‌بیند. در نتیجه زمانی که احساس کنیم، دیگران در رفتار با ما انگیزه‌های خشونت‌آمیز دارند، به احتمال زیاد ما نیز در واکنش به آنها پرخاشگرانه‌تر رفتار خواهیم کرد.

آیا گرمای تابستان و نور آفتاب همیشه اثر منفی دارد؟

باید بگوییم خیر. پژوهشگران براین عقیده‌اند که گرمای تابستان و نور آفتاب بر افرادی که به طور فصلی دچار اختلال‌های خلقی می‌شوند (نه بر همه‌ی افراد)، تأثیر مثبت دارد.

افرادی که در ماه‌های پاییز و زمستان با کاهش نور آفتاب به نارسایی موسوم به «اختلال خلقی فصلی» مبتلا می‌شوند، در فصل بهار و تابستان با افزایش دمای هوا و تابش نور خورشید احساس بهبودی می‌کنند. «اختلال خلقی فصلی» علائم روحی و روانی شبیه بیماری افسردگی و نارسایی‌های جسمی همچون خستگی مدام، خمودگی، خواب آلودگی و تغییر اشتها و تمایل به خوردن غذاهای حاوی کربوهیدرات دارد و در درصدی از افراد ساکن کشورهای سرد و قطبی و حتی سایر کشورها ظاهر می‌شوند.  علائم این اختلال در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز در افراد مبتلا مشاهده می‌شود و در بسیاری از کشورهای سردخیز و ابری قاره آمریکای شمالی تا ماه‌های پایانی فصل بهار نیز ادامه می‌یابند. بسیاری از افراد مبتلا در فصل‌های گرم‌تر و آفتابی سال شاهد بهبود روحیه و خلق و خوی خود هستند. دکتر ریموند لام، روانشناس و مدیر «مرکز اختلالات خلقی» در دانشگاه بریتیش کلمبیا می‌گوید «اختلال عاطفی و خلقی فصلی» زیرگروهی از افسردگی بالینی است که افراد فقط در زمستان افسرده می‌شوند و حال آن‌ها در فصل تابستان خوب است. بسیاری از افرادی که به این نارسایی خلقی مبتلا هستند، در طی ماه‌های زمستان با نور درمانی بهتر می‌شوند. پزشکان از نوعی جعبه‌ای که هر روز در زمان خاصی از خود نور ساطع می‌کند، استفاده می‌کنند. دکتر لام می‌گوید نوری که از راه چشم و از طریق تماس با سطح پوست منتقل می‌شود، حس مثبت و خوبی را می‌آفریند که عامل خوش خلقی فرد است. وی اذعان کرده است ما دقیقاً نمی‌دانیم که مکانیسم و عملکرد این پدیده چیست، اما نظریه عمده این است که بر ساعت بیولوژیکی مغز تأثیر می‌گذارد و تردیدی نیست که همین ساعت بیولوژیکی بسیاری از هورمون‌ها، ریتم‌های بیست و چهار ساعته، چرخه خواب و بیداری و نیز خلق و خوی ما را کنترل می‌کند.

بیشتر بخوانید:

با این نــوشیدنی‌ها سرحال شوید

توصیه‌هایی برای جلوگیری از پرخاشگری در هوای گرم

افزایش آگاهی در زمینه تاثیر آب و هوا بر انسان، به ما کمک می‌کند تا نسبت به رفتارهای سازنده یا مخرب خود بینش کامل‌تری داشته باشیم. زمانی که نسبت به مساله ای بینش لازم و کافی به دست می‌آوریم می‌توانیم به دنبال راه‌حل‌هایی برای کنترل آن باشیم. در نتیجه شناخت احساسات و پیدا کردن ارتباط میان رفتار و هیجاناتمان برای پیشگیری از پرخاشگری به ما کمک خواهد کرد. با انجام تمرین‌هایی در زمینه مدیریت هیجان و کنترل خشم می‌توانیم خود را برای مواجه شدن با این شرایط آماده کنیم، تا چنانچه در هوای گرم، عصبی و تحریک‌پذیر شدیم، بتوانیم رفتارهای جایگزین و مناسب‌تری را از خود بروز دهیم. تکنیک‌های بسیاری که در زمینه کنترل خشم مطرح می‌شوند نظیر تکنیک‌های تنفسی، تکنیک‌های تمرکز، پرت کردن حواس، ریلکسیشن (تن‌آرام‌سازی) و ... همگی در کنترل خشم و پیشگیری از رفتار پرخاشگرانه تأثیر زیادی خواهند داشت.

در صورتی که در زمینه کنترل هیجانات خود به خصوص در زمینه کنترل خشم با مشکل روبه رو هستید، با مراجعه به مشاوره روانشناسی در مسیر بهبود و افزایش مهارت‌های خود گام بردارید. خوشبختانه با تمرین‌های رفتاری می‌توانیم تأثیر عوامل محیطی را کاهش داده و زندگی بهتر و صلح‌آمیزتری برای خود و اطرافیانمان رقم بزنیم.

برخی توصیه‌های تغذیه‌ای هم هستند که در مهار و کنترل گرما به ما کمک می‌کنند. نظیر همراه داشتن آب خنک و نوشیدن آب در زمان‌های خشم و عصبانیت، که از جمله‌ی قدیمی‌ترین تکنیک‌های آرام کردن افراد خشمگین و عصبانی و تحریک پذیر هستند. مهم این است که به خودمان کمک کنیم تا برده گرما نشویم، بلکه مهار و زمام گرما را به دست بگیریم.