پروانه صفایی‌مقدم؛ روانشناس بالینی
به عنوان پدر و مادر یک نوجوان به احتمال زیاد جملاتی نظیر این را شنیده‌اید: «شما دارین زندگیمو خراب می‌کنین» یا «ازتون بدم میاد».
این جملات شاید آن‌قدرها بد به نظر نرسند اما توجه داشته باشید که اگر با روانشناسی نوجوانان آشنا نباشیم و تغییرات مغزی آنها را که مسبب این انفجارهای رفتاری است نشناسیم، ممکن است شاهد رفتارهای به مراتب بدتری از جانب آنها باشیم.
از سری تحقیقات اخیر، مطالعه‌‌ای مهم از سوی مؤسسه مکس پلانک واقع در آلمان است که می‌گوید مغز نوجوانان بین سنین ۱۳ - ۱۷ سال، درست مانند آنچه پیش از این در سنین نوپایی تجربه کرده‌اند، دستخوش بازسازی می‌شود.
مسئله این است که نوجوانان در این بازه زمانی که دومین مرتبه تغییرِ مغزی آنهاست، تقریباً هم قد و قواره شما هستند و زبان تندی هم دارند.
این شرایط مدیریت این تغییر را نسبت به قبل دشوارتر می‌کند، البته اینکه آنها تکانه‌هایی را تجربه می‌کنند که شباهت با تکانه‌های نوپایان دارد به این معنا نیست که باید مانند کودک نوپا با آنها برخورد کنید.
وقتی به عنوان نویسنده حوزه پرورش فرزندان به تصویرِ کلیِ سلامت روانی آنها نگاه می‌کنم، این نکته به ذهنم خطور می‌کند که در برهه نوجوانی که فرزندان‌مان بیشتر از هر وقت دیگر به ما نیاز دارند ممکن است با رفتار نامناسب ارتباط‌‌مان را با آنها از دست بدهیم.
بلوغ چیست؟
بلوغ به مجموعه‌ای از تغییرات رشدی جسمانی و عقلانی گفته می‌شود.
رشد جسمانی زودتر از رشد عقلانی شروع می‌شود و به ناگهان نوجوان از نظر ظاهری تغییرات زیادی را نشان می‌دهد که ممکن است برایش خوش آیند نباشد.
کافیست نوجوان اعتماد به نفس پایینی هم داشته باشد، همین مساله باعث گوشه‌گیری و منزوی شدن نوجوان می‌شود.
معمولاً این بحران از حدود 9 - 19 سالگی در دختران و حدود 13 - 19 سالگی در پسران اتفاق می‌افتد.
پس بهتر است والدین قبل از رسیدن فرزندشان به این سن، سطح آگاهی خودشان را درباره بلوغ و نحوه ارتباط با نوجوانشان بالا ببرند.
مهم‌ترین کمک والدین به نوجوان در سن بلوغ
یکی از مهم‌ترین کارهایی که پدر و مادر باید برای فرزندشان از کودکی و به ویژه در نوجوانی انجام بدهند، بالا بردن اعتماد به نفس و عزت نفس نوجوان است.
عزت نفس به معنای دوست داشتن خود است.
والدین باید کاری کنند تا نوجوانشان خودش را دوست داشته باشد و در نهایت به اعتماد به نفس یعنی جرات ورزی، برسد.
مواردی که والدین باید رعایت کنند
والدین باید قبل از رسیدن فرزندشان به سن نوجوانی، سطح اطلاعات و آگاهی‌های خودشان را بالا ببرند.
پدرومادرهای عزیز توجه کنید. پدر و مادرها نباید بیش از حد نگران باشند.
آنها باید این موضوع را در نظر داشته باشند که همین نوجوانشان روزی کودک بی‌آزاری بود که برایش لقمه می‌گرفتند و کیف و کتاب‌هایش را برایش آماده می‌کردند و با محبت تمام آنها را برای مدرسه رفتن بدرقه می‌کردند.
پس چرا کلمه نوجوان باعث نگرانی والدین می‌شود؟
هنگامی که والدین تصور می‌کنند، که نوجوانشان در مرحله حساسی از زندگی خود به سر می‌برد، دچار استرس می‌شوند.
چرا که اکثراً نمی‌دانند، چگونه باید با نوجوانشان برخورد کنند. آنها هم از نظر عاطفی و هم جسمانی تحت تغییرات اساسی قرار گرفته‌اند.
نوجوانان یک دگرگونی اساسی را تجربه می‌کنند که می‌تواند برای آنها مشکلات بزرگ و گاها خطرناکی را رقم بزند.
با این تفاسیر می‌توان به والدین حق داد که در این باره کمی نگران باشند.
با وجود اینکه والدین تفکرات منفی نسبت به رفتار نوجوانان دارند، اما آنها اغلب پر انرژی، متفکر و ایده‌آل‌گرا هستند.
در ضمن نوجوانان در مورد موضوعات پیرامون خود دید بسیار منصفانه‌ای دارند و سعی می‌کنند، آنچه که درست است را قبول کنند.
اما با توجه به ذهنیت بدی که والدین به این گروه سنی دارند، ناخودآگاه، تنش‌هایی بینشان ایجاد می‌شود. که در بسیاری از مواقع گریزناپذیر است.
دوران نوجوانی را درک کنید.
والدین نباید از یاد ببرند که بلوغ جنسی و جسمی فرزندشان می‌تواند روحیات آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
تقریباً تمامی انسان‌ها این سیر تکاملی را به صورت طبیعی طی می‌کنند. والدین با بروز یکسری علائم در فرزندشان باید نسبت به تغییر رفتار آنها خود را آماده کنند.
به طور معمول تغییرات فیزیکی در سن‌های ۸ - ۱۴ سال و یا کمی بیشتر، کاملاً قابل تشخیص است.
والدین می‌توانند تغییرات ظاهری فرزندشان را به وضوح مشاهده کنند.
وقتی پدر و مادرها در فرزندان خود چنین تغییراتی را مشاهده کنند، باید خود را با شرایط جدید که در فرزندشان به وجود آمده، سازگار کنند.
بسیاری از بچه‌ها با شروع شدن دوران نوجوانی خلق و خو و رفتارهایشان به کلی تغییر می‌کند. آنها سعی می‌کنند که خود را مستقل جلوه دهند.
این چنین فاصله گرفتن آنها از محیط خانواده تقریباً طبیعی است.
نوجوانان در این سن به شدت از رفتارهای هم سن و سال‌های‌شان الگو برداری می‌کنند و تنها دوستان خود را هم‌راز خود تصور می‌کنند.
این درست همان زمانی است که آنها حرف‌های دوستان خود را در تصمیم گیری‌هایشان بیشتر از حرف پدر و مادر و سایر اعضای خانواده دخالت می‌دهند.
در نتیجه همین امر می‌تواند باعث اختلاف شدید بین دیدگاه‌های والدین با فرزندان‌شان باشد.
چرا که والدین اصلاً علاقه‌ای ندارند که فرزندشان از دیگران الگو برداری کنند و این در حالی است که فرزندان در بیرون از خانه به دنبال الگوهای جدید هستند.
راهکارهای بالا بردن اعتماد به نفس نوجوانان
1- به فرزندتان بگویید همه‌ی افراد تغییرات دوران بلوغ راتجربه می‌کنند تا آنها کمتر از ظاهرشان ناراحت باشند.
2- در زمانی که نوجوانتان قصد صحبت کردن با شما را دارد، حتماً با او تماس چشمی برقرار کنید.
3- هیچ گاه از وضعیت صورت و ظاهر نوجوانتان، انتقاد نکنید. به او آرامش بدهید و بگویید که شما هم در دوران بلوغ چه تغییرات ظاهری را تجربه کرده‌اید.
نشان دادن عکس‌هایتان در دوران بلوغ می‌تواند برای نوجوانتان خوشایند باشد.
4- محبت کردن را فراموش نکنید. با توجه به جنسیت فرزندتان و همچنین با توجه به نوع محبتی که فرزندتان نیاز دارد، حتماً به او محبت کنید.
5- فراهم کردن امنیت نیز بسیار مهم است. هر زوجی ممکن است در زندگیشان با یکدیگر مشکلاتی را داشته باشند.
اما مراقب باشید که مشکلات و تعارض‌هایتان را در حضور فرزندان مطرح نکنید و در مکانی به صورت خصوصی با یکدیگر راجع به تعارضتان صحبت کنید.
6- تشویق کردن اصل دیگری است. حتماً نوجوانتان را به دلایل مختلف، و با توجه به موفقیت‌هایی که به دست آورده است، تشویق کنید و به او انگیزه پیشرفت بدهید.
7- به فرزندانتان مسئولیت‌های با توجه به تواناییشان بدهید. این کار می‌تواند اعتماد به نفس آنها را بسیار بالا ببرد.
8- اگر نوجوانتان کار نامناسبی را انجام داد، هیچ گاه نگویید که دوستش ندارید و یا از دستش ناراحت هستید.
نحوه رفتار با نوجوان در سن بلوغ
* بلوغ شامل یکسری تغییرات طبیعی است که هر کودکی از آن عبور می‌کند.
برخی از بچه‌ها در این دوران دچار سختی می‌شوند و با تغییرات دست و پنجه نرم می‌کنند و برخی بدون نگرانی به سمت جوانی حرکت می‌کنند.
تنها درصد کمی از کودکان نیز در طی این مرحله دچار پریشانی شدید می‌شوند.
بلوغ تجربه‌ای خاص و هیجان انگیز است و شما به عنوان والدین نوجوان، نقش اساسی برای کمک به او دارید.
* یکی از بهترین استراتژی‌های رفتاری با نوجوانان در سن بلوغ، اطمینان بخشی به آنهاست. برایشان توضیح دهید که بلوغ دورانی مهیج است و به معنای ورود به دورهی بزرگسالی است.
سعی کنید همدلی و درک خود را نسبت به تغییراتی که آنها تجربه می‌کنند نشان دهید و به آنها اطمینان دهید که این تغییرات طبیعی و گذرا هستند.
البته اگر نگران برخی موارد مربوط به رشد فرزند خود هستید با یک متخصص مشورت کنید.
* بلوغ همچنین زمانی است که در آن الگو برداری و پذیرش بدن بسیار اهمیت دارد. یک نوجوان ممکن است اندام خود را با دوستانش مقایسه کند و نگران رشد و شکل بدن خود باشد.
بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که به او کمک کنید این موضوع را درک کند که هر بدن و ظاهری منحصر به فرد است و قرار نیست همه به یک شکل باشند.
همچنین تصویر سازی یک سبک سالم زندگی نیز به او کمک می‌کند.
* نیاز نوجوان خود را نسبت به حفظ حریم شخصی درک کنید و بدانید او ممکن است در اتاقش مشغول بررسی بدن خود باشد.
همیشه قبل از ورود به اتاقش در بزنید. اگر کودک شما دیر یا زود به بلوغ می‌رسد، این موضوع را درک کنید و از او حمایت کنید.
آنها ممکن است احساس شرمندگی کنند، اما شما باید درک کنید که هرکسی با سرعت خاصی از این مرحله عبور می‌کند.
* نوجوان خود را به خاطر تلاش‌ها، دستاورد‌ها و رفتارهای مثبت تحسین کنید.
* خود را به جای فرزندان بگذارید و سعی کنید درک کنید که اغلب علت رفتارهایشان این است که تلاش می‌کند به فردی بالغ تبدیل شوند.
* سعی کنید در طی طغیان‌های خشم و عصبانیت فرزند خود را آرام نگه دارید. قبل از اینکه درباره مشکلات صحبت کنید صبر کنید تا او خونسرد شود.
* به موضوعات مرتبط با او علاقه‌مند باشید و هنگامی که او می‌خواهد صحبت کند در دسترس باشید.
* با شریک زندگی خود و یا دیگر والدین نوجوانان صحبت کنید. نگرانی‌ها و تجربیات مشترک می‌تواند فشار روانی شما را کاهش دهد.
* سعی کنید از کودک خود زمانی که خود را ابراز می‌کند یا به دنبال جلب توجه است، حمایت کنید.
حتی اگر برخی از روش‌های او برایتان عجیب و غریب به نظر می‌رسد؛ از جمله انتخاب لباس‌های خاص یا مدل موی عجیب
ایجاد سر و صدا و بحث با والدین
یکی از کلیشه‌های رایج در دوران نوجوانی سر و صدا کردن و بحث نوجوانان با والدین است.
شاید این امر برای تمام نوجوانان صدق نکند. گرچه پدر مادرها به کوچکترین رفتار نوجوانشان حساسیت بیش از حدی نیز از خود بروز می‌دهند، والدین باید بدانند کمی تأمل در برخورد با نوجوان حساس و پر تنش، لازمه دوستی و ارتباط بیشتر با آنها است.
شاید والدین فکر کنند که فرزندشان قبل از این که به سن بلوغ برسند، بیشتر از آنها حرف شنوی داشته‌اند، این حرف کاملاً درست است اما والدین باید تغییراتی که در فرزندشان به وجود آمده را درک کنند و خود را با شرایط جدید وفق دهند تا دچار مشکل نشوند.
در ضمن والدین نباید با نوجوانان مثل انسان‌های مجرم رفتار کنند چرا که چنین رفتارهایی ممکن است، آنها را از محیط امن خانه فراری دهد.
والدین آموزش را از خودشان شروع کنند
والدین باید کتاب‌هایی که در مورد نوجوانان نوشته شده را مطالعه کنند.
شما باید بدانید که در سن بلوغ نوجوانان از جوش‌هایی که روی صورت‌شان ایجاد می‌شود، خجالت زده می‌شوند.
شما باید راهکارهای مبارزه با این گونه مشکلات را به آنها ارائه دهید.
شما با گفتن این جمله که ما هم این دوران را به همین شکل گذرانده‌ایم به آنها قوت قلب دهید.
هرگز با کلمات تحریک آمیز آنها را مورد خطاب قرار ندهید.
چرا که نوجوانان بسیار حساس هستند و ممکن است چنین برخوردهایی باعث شود از شما بیشتر فاصله بگیرند.
بیشتر بخوانید:
وقتی بلوغ زودتر می‌آید
نقش تغذیه در بلوغ زودرس
خطر اعتیاد در پیچ بلوغ
تغییرات پوست و مو در سنین بلوغ
بحران بلوغ زودرس را جدی بگیرید!
پیامدهای روانی دوران بلوغ
