به قلم : د‌کتر سید‌ضیاءالدین مظهری ، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
dr_z_mazhari@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : روند سیر و پیشرفت عوارض در قبال این یا آن ماده آلرژی‌زا در همه مبتلایان به طور یکسانی پدیدار نمی‌شود. دامنه آنها از تغییرات حسی جزئی زبان و کام تا واکنش‌های شدید و حتی مرگ‌آفرینی به صورت بروز شوک آنافیلاکتیک در نوسان می‌باشد؛ حتی محل تجلی تغییرات ایجاد شده نیز از یک ارگان تا تهاجم به تعداد زیادی از ارگان‌ها و بافت‌های دیگر اتفاق می‌افتد. گاهی دیده شده بعضی از افراد در قبال یک ماده غذایی میل شده، علائم بالینی مختلف و تظاهرات بسیار وخیم و خطرناکی را پدیدار ساخته و برعکس در بعضی از افراد، حساسیت‌های ایجاد شده بسیار جزئی بروز می‌نماید. به طور مثال، بعضی از مبتلایان در قبال کمترین میزان دریافت بادام‌زمینی حتی به مقدار 100 میکروگرم یا فرد دیگری با 5 میلی‌لیتر مصرف شیر، دچار حساسیت بسیار شدیدی می‌گردد که شگفت‌آورتر از این موضوع، هستند افرادی که با تنفس رایحه بعضی از غذاهای در حال پخت یا ذرات معلق ناشی از جابجایی آردها در هوای محیط، عکس‌العمل شدیدی را به صورت آلرژی از خود نمودار ساخته‌اند. به طور کلی تولرانس یا دامنه تحمل افراد در قبال مواد آلرژی‌زا بسیار متغیر بوده و با حدس و گمان مقدار آن مشخص نمی‌گردد.
به طور کلی، حساسیت‌های ایجاد شده از طریق خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های تمام منابع غذایی را شامل می‌شود، حتی منابع غذایی پایه مثل غلات، حبوبات، شیر و لبنیات، سبزی و میوه‌ها و ادویه‌های مختلف و منابع پروتئینی حیوانی و گیاهی، البته آمارهای مطالعه شده نشان داده‌اند که گروهی از منابع غذایی در افراد بیشتری ایجاد آلرژی می‌نمایند که جهت یادآوری شما همراهان به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
تخم‌مرغ و محصولاتی که حاوی تخم‌مرغ هستند
بادام‌زمینی
انواع ماهی‌ها، به ویژه ماهی‌های دریایی
غلات حاوی گلوتن
شیر و لبنیات
آبزیان مثل صدف، میگو و خرچنگ
مغزهای روغنی گردو، بادام، پسته، فندق و بادام هندی
مواد حاوی دی‌اکسید گوگرد و سولفیدها
کرفس، بادمجان، گوجه‌فرنگی، خردل، کنجد، سویا و فرآورده‌های سویا و توت‌فرنگی.
آیا مواد غیر حساسیت‌زا نیز وجود دارد؟
بله، بعضی از منابع غذایی به عنوان خوراکی‌های غیرآلرژی‌زا یا حساسیت‌زاهای نادر شناخته شده‌اند که عبارتند از گوشت تازه، برنج، چاودار، ذرت، انواع کلم‌های پخته از قبیل کلم‌بروکلی، کلم‌غنچه، گل‌کلم و کلم‌قمری. دیگر مواد غذایی که هرگز مشکلی ایجاد نمی‌نمایند، عبارتند از: مارچوبه، کدو، کاهو، خیار، تربچه، ترب و سیب‌زمینی پخته.
توجه داده می‌شود که در افراد نادری هنگام کندن پوست سیب‌زمینی به صورت خام، حساسیت‌های خطرناکی را ممکن است موجب گردد. گرچه اغلب تشکیل‌دهنده خانواده توت‌ها از جمله میوه‌های کم‌حساسیت‌زا به شمار می‌آیند، ولی بعضی از انواع آنها در گروهی از افراد پزودوآلرژی1های (شبه‌آلرژی‌های) ناگهانی و شدیدی را موجب می‌گردند. روغن‌های خالص تصفیه شده زیتون و کانولا خیلی به ندرت موجب حساسیت می‌گردند.
بروز آلرژی تحت تاثیر عوامل آلرژی‌زا در جوامع مختلف در ارتباط با شرایط اقلیمی محل جغرافیایی نیز بسیار متفاوت می‌باشد. برای نمونه میزان بروز آلرژی به انواع ماهی‌ها در کشور ژاپن بسیار گسترده‌تر بوده، برعکس در کشور آلمان، حساسیت به شیر و لبنیات و تخم‌مرغ به چشم می‌خورد، البته باید اشاره شود که سن افراد نیز در این رابطه نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ای دارد. 6 درصد کلیه کودکان آلمانی مبتلا به حساسیت غذایی می‌باشند؛ نوزادان و شیرخوارگان به شیر گاو، تخم‌مرغ، سویا و فرآورده‌های سویا و کودکان بزرگ‌تر به غلات و ماهی. بسیاری از این کودکان بعد از یکسالگی حد تحمل‌شان به قسمتی از منابع افزون‌تر گردیده و عکس‌العمل ملایم‌تری نشان می‌دهند و گروه دیگر بعد از رسیدن به بلوغ کامل، حساسیتی نشان نمی‌دهند. در افراد رشد‌یافته با سپری کردن دوران بلوغ و اتمام زمان ادامه رشد، از افراد مبتلا به حساسیت غذایی کاسته شده و تقریبا 2 درصد این افراد کماکان در قبال مصرف تخم‌مرغ، شیر گاو، انواع آجیل‌ها و دانه‌ها و مغزها، ماهی، انواع ادویه‌جات، بعضی از میوه‌ها و سبزی‌ها مثل کرفس، آلرژی داشته و باید به تجربه آنها را شناسایی و از جیره روزانه خودشان حذف نمایند.
حالا این سوال مطرح است که چرا عده‌ای در قبال بعضی از مواد غذایی از خود حساسیت نشان می‌دهند و عده دیگری به هیچ چیز از خود حساسیت بروز نمی‌دهند. از نظر تئوری عوامل متعددی در بروز آلرژی‌ها دخالت دارند که در دفعات قبل به آنها اشاره کوتاهی به عمل آمده است. در اینجا یادآوری می‌کنیم که عوامل محیط زندگی، گسترش آلودگی‌های هوا و غذا و مایعات، تغییر روش زندگی و عادات غذایی را در این مورد بی‌تاثیر نمی‌دانند، ولی آنچه که به طور حتم می‌توان در این مورد بیان نمود، این است که نقش عوامل ژنتیکی، در فراهم‌سازی بروز عکس‌العمل‌های حساسیت یا آلرژی تقریبا به اثبات رسیده است که قبلا راجع به آن اشاره کوتاهی به عمل آورده‌ایم. فرزندانی که یکی از والدین آنها حساسیت و آلرژی دارند و به عوامل محیطی یا بعضی از مواد غذایی حساسیت نشان می‌دهند، فرزندان آنها نیز در معرض بروز حساسیت به این مواد خواهند بود. درصد آنها را قبلا ذکر کرده‌ایم و اگر هر دو پدر و مادر حساسیت داشته باشند، این نسبت در آنها به 50 تا 80 درصد افزایش می‌یابد.
عوامل موثر بر تشدید بروز حساسیت‌های به ارث رسیده از پدر و مادر
همان‌طوری که در سطرهای گذشته اشاره کردیم، احتمال بروز آلرژی‌های موروثی بین 30 تا 80 درصد در نوسان می‌باشد، ولی پژوهش‌هایی که در قبال دوقلوها به عمل آمده، نشان داده‌اند که عوامل محیطی و نوع تغذیه، سبک زندگی، فصول مختلف سال و نگهداری حیوانات خانگی در تقلیل یا تشدید بروز آلرژی‌ها بسیار تاثیرگذار می‌باشند. گرچه امکان صددرصدی در قبال محافظت کودک از ابتلا به حساسیت‌ها وجود ندارد، ولی انجام تمهیداتی و رعایت و اجرای توصیه‌های ساده‌ای که بیان خواهد شد، بر کاهش احتمالات برهم‌کنش و هم‌افزایی و شدت‌بخشی بروز حساسیت‌ها به طور ملموسی موثر می‌باشد.
مادرانی که فرزندان خود را در 6 ماه اول زندگی، فقط با شیر خود تغذیه نموده و شروع غذاهای تکمیلی و غذاهای غیر از شیر مادر را به بعد از 6 ماهگی موکول می‌نمایند، به ویژه در کودکانی که پدر و مادرشان دارای حساسیت‌های مشابه می‌باشند، اثرات ملموسی در عدم ابتلای آنها به آلرژی‌های گوناگون به ثبت رسیده است.
در نیمه سال اول زندگانی فرزندان‌تان، از تماس کودک با حیوانات خانگی ممانعت به عمل آورده و تا حد امکان محیط زندگی کودک را عاری از تردد حیوانات خانگی کنید.
تا جایی که امکان دارد، از ورود گرد و غبار و ریزگردها به محیط زندگی کودک ممانعت به عمل آید، به ویژه در قبال نوزادانی که در آغاز تغییر فصول به دنیا آمده باشند.
از به کارگیری خوشبو‌کننده‌ها، حشره‌کش‌ها و مواد ضد‌عفونی‌کننده در محل خواب و زندگی کودک‌تان خودداری فرمایید تا زمینه ابتلای او را در بزرگسالی هم به حساسیت‌ها فراهم نسازید. متاسفانه تنوع و گستردگی آلرژن‌ها به قدری دامنه وسیعی دارد که لیست کردن تمام آنها امکان‌پذیر نمی‌باشد. به طور مثال در کشور آلمان و کشورهای اتحادیه اروپا، در حدود 130 هزار آلرژن را شناسایی نموده و به ثبت رسانیده‌اند. حذف یا جلوگیری از نفوذ آنها اگر امکان‌پذیر نباشد، ولی قابل کنترل است و با رعایت بعضی از اصول بهداشتی و حذف عوامل مشکوک یا جایگزینی آنها، اثرات بازدارندگی نسبی را در این مورد می‌توانند از خود بروز بدهند.
تاثیر عوامل روانی و احساسی بر شدت بروز حساسیت‌ها
گروهی از دانشمندان اعلام نموده‌اند تغییرات عصبی و هیستری‌های ناشی از ناسازگاری‌های ارتباطی در درون محیط‌های خانوادگی، تحصیلی، کاری و اجتماعی از جمله عوامل زمینه‌ساز و تشدید‌کننده بروز حساسیت‌ها می‌باشند، چرا که تحت تاثیر عوامل ناسازگار روحی روانی در محیط‌های نامبرده شده، یک میانجی عصبی یا ترانسمیتری را به ترشح وامی‌دارد که به مدت روزها و هفته‌ها در بدن جا خوش نموده و موجبات راش‌های پوستی، اگزما و آسم را در افراد عصبی، درون‌گراها و خود‌شیفته‌ها پدیدار می‌سازند.
