زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی

تحریریه زندگی آنلاین : دکتر نسرین شریفی؛ مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی کاشان، متولد اصفهان است. وی پس از پایان مراحل تحصیلات مقدماتی و دیپلم، سال 1380 در مقطع کارشناسی تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پذیرفته شد و چهار سال بعد یعنی در سال 1384 دانش‌آموختگی این مقطع را به پایان رساند. بلافاصله در مقطع کارشناسی ارشد تغذیه علوم پزشکی تبریز پذیرفته شد.

موضوع پایان‌نامه فوق‌لیسانس ایشان در مورد «مشکلات و موانع پیروی از رژیم‌های کاهش وزن در بین زنان دارای اضافه وزن و چاقی» بود که زیر نظر استادان، جناب آقای دکتر رضا مهدوی و سرکار خانم دکتر مهرانگیز ابراهیمی مراحل مختلف این پایان نامه با موفقیت طی شد.

ایشان بعد از فارغ‌التحصیلی در این مقطع نیز سابقه کار در بیمارستان خورشید دانشگاه علوم پزشکی اصفهان را به عنوان کارشناس تغذیه و رژیم‌درمانی در بخش نفرولوژی داشته است. وی در آزمون دکترای تخصصی تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز سال 1388 پذیرفته شد؛ موضوع پایان‌نامه این مقطع تاثیر ویتامین D بر بیماری کبد چرب غیر الکلی بود که زیر نظر استاد راهنما جناب آقای دکتر رضا امانی با موفقیت انجام و نتایج آن در مجلات معتبر علمی منتشر شد.

دکتر شریفی پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، سال 1394 در دانشگاه علوم پزشکی کاشان به عنوان عضو هیات علمی شروع به کار کرد.

وی اکنون دانشیار دانشگاه است و طی حدود چهار سال اخیر مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی کاشان بوده است. ایشان حضور در شورای پژوهشی دانشگاه و عضویت در مرکز تحقیقات بیوشیمی و تغذیه در بیماری‌های متابولیک دانشگاه علوم پزشکی کاشان را نیز در سوابق اجرایی خود دارد.

با این مقدمه گفتگوی اختصاصی با خانم دکتر نسرین شریفی؛ مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی کاشان انجام دادیم.

بیشتر بخوانید:

دستورالعمل جدید مصرف ویتامین D در سال ۲۰۲۵

برای آغاز گفتگو بفرمایید که گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی کاشان از چه سالی راه‌اندازی شد؟

گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی کاشان در سال 1391 به همت استاد گرامی، جناب آقای دکتر محسن تقی‌زاده در دانشگاه علوم پزشکی کاشان تاسیس شد و در مقطع کارشناسی تغذیه دانشجو پذیرفت و در سال 1396 نیز مقطع کارشناسی ارشد علوم تغذیه در این دانشگاه راه‌اندازی شد. در حال حاضر حدود چهار دوره فارغ‌التحصیل در مقطع کارشناسی ارشد تغذیه داشتیم. اخیرا نیز مجوز پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته «تغذیه جامعه» صادر شده است. تعداد پنج نفر در این رشته مهر ماه امسال در علوم پزشکی کاشان پذیرفته خواهند شد. خوشبختانه بستری فراهم شده که گرایش‌های مختلف تغذیه در این دانشگاه توسعه پیدا کنند. مرکز تحقیقات بیوشیمی و تغذیه به ریاست آقای دکتر محسن تقی زاده نیز در این دانشگاه فعال است و جزء مراکز برتر تحقیقاتی با رتبه پنج در میان مراکز تحقیقات بیومدیکال کشور است. اینها همه نقاط قوتی برای دانشگاه علوم پزشکی کاشان محسوب می‌شود. این نوید را هم بدهم که در این مرکز، یک مجله به زبان انگلیسی و مرتبط با تغذیه با عنوان «بیوشیمی و تغذیه در بیماری‌های متابولیک» در مراحل اخذ مجوز و کسب رتبه علمی - پژوهشی است که به زودی پذیرای مقالات علمی خواهد بود.

لطفا در مورد پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد تغذیه، بیشتر توضیح بفرمایید.

موضوع پایان نامه «مشکلات و موانع پیروی از رژیم‌های کاهش وزن در بین زنان دارای اضافه وزن و چاقی» بود که زیر نظر استادان گرانقدر، آقای دکتر مهدوی و خانم دکتر ابراهیمی مراحل مختلف این پایان‌نامه در علوم پزشکی تبریز با موفقیت طی شد. معمولا شکست در پیروی از رژیم‌های کاهش وزن یکی از عوامل بازگشت وزن است. در این تحقیق حدود دویست نفر از خانم‌های دارای اضافه وزن و چاقی که به کلینیک تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز مراجعه کرده بودند، مشارکت داشتند. ما در این پایان‌نامه به واسطه پرسشنامه اختصاصی، علل عدم ادامه رژیم لاغری و ناتوانی در انجام توصیه‌های تغذیه را جویا می‌شدیم. آنالیز کار به صورت تحلیل عاملی بود که نتیجه نشان داد. یکی از مهم‌ترین علل ناموفق بودن این عزیزان در پیروی از رژیم غذایی وجود تعطیلات هفتگی و سالانه و یا رفتن به مسافرت و دوری از منزل بود؛ شرایطی مثل استرس، اضطراب و افسردگی عوامل دیگری بود که در کنار فشار اطرافیان به واسطه تفاوت برنامه غذایی با سایر افراد خانواده باعث می‌شد که این افراد نتوانند رژیم کاهش وزن خود را به خوبی رعایت کنند.

نتایج این پایان‌نامه برای کمک به افراد دارای اضافه وزن و چاقی از این نظر کاربردی بود که با شناخت موانع پیروی از رژیم، می‌توانستند با کمک مشاور تغذیه و روانشناس بالینی راهکارهایی را برای غلبه بر این موانع بیابند و در کاهش وزن خود موفقیت بیشتری به دست بیاورند.

بیشتربخوانید:

معرفی 6 میوه سرشار از ویتامین D

پایان‌نامه دکترای تخصصی شما موضوع جالبی داشت؛ لطفا در این مورد هم اطلاعاتی به خوانندگان مجله ارائه بفرمایید.

نقش‌های نوین ویتامین D در تغذیه یا پیشگیری از بیماری‌ها برای من موضوع جالب و پر اهمیتی بوده است. نقش‌های اثربخش این ویتامین در خصوص کلسیم و فسفر همچنین سلامت و استحکام استخوان اثبات شده است. امروزه دیده شده که کمبود ویتامین D در سندرم متابولیک، مقاومت به انسولین، دیابت، پرفشاری خون، برخی از سرطان‌ها و حتی برخی بیماری‌های خود ایمنی نقش دارد.

نقش کمبود این ویتامین در بروز برخی بیماری‌های مغز، اعصاب و روان نیز شناخته شده است.

این موارد باعث شد که پیرامون موضوع کبد چرب غیر الکلی و ارتباط آن با ویتامین D تحقیق بیشتری انجام دهم. تا آن زمان کارآزمایی بالینی روی انسان برای این موضوع انجام نشده بود، بنابراین پایان‌نامه من با موضوع اثر مکمل‌یاری ویتامین D بر کبد چرب غیر الکلی و به راهنمایی استاد گرانقدر، جناب آقای دکتر رضا امانی در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز انجام شد. در آن مطالعه بیماران با کبد چرب غیر الکلی به دو گروه سی نفره تقسیم شدند که یک گروه «ویتامین D با دوز پنجاه هزار واحد» هر دو هفته یک بار به مدت چهار ماه دریافت کردند و گروه دیگر به وسیله «دارونما» مورد ارزیابی بالینی طی چهار ماه قرار گرفتند. انجام سونوگرافی کبد و بررسی آنزیم‌های کبدی، بررسی مقاومت به انسولین، سطح قند خون و چربی‌های خون نیز در این پایان‌نامه انجام شد. همچنین تعدادی از پارامترها و نشانگرهای استرس اکسیداتیو یا عوامل التهابی را نیز مورد بررسی قرار دادیم.

نتایج این مطالعه نشان داد که مصرف ویتامین D در افراد مبتلا به کبد چرب می‌تواند باعث کاهش عوامل استرس اکسیداتیو مانند «مالون‌دی‌آلدئید» به عنوان نشانگر آسیب اکسیداتیو اسیدهای چرب شود. چون در عارضه کبد چرب، تجمع چربی‌ها در کبد رخ داده است و این چربی‌ها در معرض «پر‌اکسیداسیون» هستند، پس ویتامین D می‌تواند باعث کاهش پر‌اکسیداسیون اسیدهای چرب شود. این ویتامین همچنین توانست باعث کاهش یک عامل التهابی موسوم به «سی.آر.پی» شود. حاصل این پایان‌نامه مقاله‌ای علمی بود که در مجله خارجی اندوکرین (غدد درون‌ریز) منتشر شد و تاکنون بیش از دویست مورد ارجاع توسط منابع معتبر علمی داشته است.

توصیه شما به مردم در زمینه مصرف ویتامین D چیست؟

شیوع کمبود ویتامین D در جمعیت مناطق مختلف کشور بالا است. شاید بتوان به شیوع بیش از هفتاد درصدی کمبود ویتامین D با درجات مختلف در مردم نقاط مختلف کشور و سنین مختلف اشاره کرد، البته امروزه بحث مکمل‌یاری مطرح شده و افراد جامعه به نحوی آگاهی بیشتری پیدا کردند. گروه‌های پزشکی نیز روی این موضوع یعنی کمبود ویتامین D توجه و تمرکز بیشتری دارند و چنانچه نیاز باشد اقدام به مکمل‌یاری با این ویتامین می‌کنند. باید دانست که قرار گرفتن روزانه در برابر نور آفتاب بسیار اهمیت دارد، به گونه‌ای که تابش حداقل ده تا پانزده دقیقه نور خورشید به صورت روزانه به بخش قابل‌توجهی از پوست جهت ساخت ویتامین D در بدن توصیه می‌شود؛ چرا که منابع غذایی این ویتامین بسیار محدود است، البته از مواد غذایی غنی شده و مکمل‌های غذایی نیز می‌توان نیاز بدن را به ویتامین D برطرف ساخت. افراد از نظر سطح ویتامین D باید ارزیابی اولیه شوند و در صورت کمبود این ویتامین حتما اقدام به مصرف ویتامین D زیر نظر متخصص و کارشناس تغذیه یا پزشک معالج خود نمایند تا به سطح کافی برسند، البته افرادی که به سطح کافی ویتامین D می‌رسند نیز باید کماکان، اگر از نور آفتاب بهره‌مند نیستند، مکمل ویتامین D مصرف کنند. رفع کمبودهای ویتامین D، برای پیشگیری از برخی بیماری‌ها همچون سندرم متابولیک، پرفشاری خون، برخی سرطان‌ها، بیماری‌های خود ایمنی و آنچه ذکر شد، کمک‌کننده است. مصرف خودسرانه و بی‌رویه این ویتامین نیز ایجاد مسمومیت می‌کند و خطرناک است و دوزهای بالای این ویتامین در افرادی که سطح سرمی ویتامین D بالایی دارند، موجب افزایش سطح کلسیم خون و بروز کلسیفیکاسیون بافت‌ها و یا ابتلا به برخی سرطان‌ها همچون سرطان پانکراس (لوزالمعده) می‌شود. برای بزرگسالان هجده تا پنجاه ساله میزان توصیه شده روزانه مصرف ویتامین D ششصد واحد است. برای بالاتر از پنجاه سال بین هشتصد تا هزار واحد در روز توصیه می‌شود.

بیشتربخوانید:

آیا ویتامین دی بر فشار خون تاثیر می گذارد؟

برای کودکان تا سن دو سالگی طرح استفاده از مکمل‌یاری جدی گرفته می‌شود، ولی انگار مصرف ویتامین D برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان رها شده است! نظر شما برای این گروه سنی چیست؟

در برنامه کشوری در مقطعی توصیه شده بود که کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی نیز با فاصله هر دو ماه یک بار یک عدد «پرل پنجاه هزار واحدی از ویتامین D» دریافت کنند؛ اما فکر می‌کنم این موضوع کمی رها شده است.

توصیه می‌شود که کودکان از منابع غنی شده با ویتامین D مانند لبنیات و روغن خوراکی، تغذیه کنند و یا اینکه از مکمل‌های مولتی‌ویتامین حاوی چهارصد واحد ویتامین D به طور روزانه استفاده کنند و یا از نور خورشید بهره گیرند. در نوجوانان دریافت ماهانه یک عدد «پرل پنجاه هزار واحدی ویتامین D» در برنامه مکمل‌یاری کشوری انجام می‌شود.

برای بیماران کلیوی فعالیت‌های تغذیه‌ای و رژیم درمانی داشتید. لطفا در این خصوص بیشتر بفرمایید که توجه به امور تغذیه و رژیم‌درمانی،

چه اهمیتی برای این دسته از بیماران دارد؟

تحقیقاتی که در کاشان شروع کردیم، در ادامه همان فعالیت‌های من در بخش نفرولوژی بیمارستانی در اصفهان بود. بیماران کلیوی به تنظیم دریافت‌های غذایی و داشتن برخی رژیم‌های غذایی احتیاج دارند. به خاطر اینکه کلیه‌ها عملکرد طبیعی خود را ندارند، برخی املاح و مواد زائد حاصل از متابولیسم پروتئین‌ها در بدن این بیماران تجمع پیدا خواهد کرد. سطح کراتینین، پتاسیم و فسفر در این بیماران بالا می‌رود و یا در معرض پرفشاری خون هستند، بنابراین به این افراد توصیه می‌شود جهت پیشگیری از پیشرفت بیماری و رسیدن به مرحله انتهایی، که نیازمند دیالیز است، باید حتما رژیم غذایی با کاهش منابع غذایی پروتئین همراه باشد، البته باید در نظر داشت که حداقل نیمی از همین پروتئین دریافتی می‌بایست از منابع با کیفیت پروتئین مثل لبنیات و گوشت ماکیان باشد. برخی از دریافت‌ها مانند فسفر و پتاسیم رژیم غذایی نیز باید حتما مورد نظارت قرار گیرد. طبق بررسی‌های انجام شده معمولا بیماران کلیوی آگاهی کمتری نسبت به مواد غذایی حاوی فسفر و پتاسیم دارند که باید حتما اطلاع کافی دریافت کنند، البته این مبحث خیلی گسترده است.

رژیم غذایی بیمارانی که تحت همودیالیز قرار می‌گیرند نیز تفاوت‌هایی با سایر بیماران کلیوی دارد. این بیماران به واسطه دفع اسیدهای آمینه و پروتئین‌ها در فرایند دیالیز، نیازمند افزایش دریافت منابع غذایی حاوی پروتئین هستند. میزان دریافت کافی پروتئین حیوانی در این بیماران باید مورد توجه قرار گیرد. محدودیت دریافت فسفر، پتاسیم و سدیم در این بیماران نیز وجود دارد.

بیماران کلیوی متعدد و متنوع هستند. بفرمایید برحسب نوع بیماری چه چیزهایی باید بخورند و چه چیزی در برنامه غذایی نداشته باشند؟

بیماران به دو دسته، آنان که تحت دیالیز هستند وآنان که دیالیز نمی‌شوند تقسیم می‌شوند. رژیم غذایی این دو دسته متفاوت است. به بیماران کلیوی که هنوز دیالیز نمی‌شوند توصیه می‌کنیم که دریافت غذاهای حاوی پروتئین مثل گوشت قرمز و لبنیات را در رژیم غذایی خود تعدیل نموده و کاهش دهند. تحقیقات جدید نشان داده‌اند که مصرف پروتئین‌های گیاهی نیز با نسبت پنجاه درصد در مقابل پروتئین‌های حیوانی در رژیم غذایی این افراد مورد استفاده قرار گیرد. پروتئین گیاهی از حبوبات و انواع لوبیا و غلات تامین می‌شود.

 توصیه می‌شود که گوشت قرمز کمتر استفاده شود و چربی گوشت تا حد ممکن حذف شود. در مورد دریافت میوه‌ها گاهی توصیه‌های متفاوت و اشتباه وجود دارد که برخی می‌گویند تا حد امکان برای جلوگیری از افزایش سطح پتاسیم باید کمترین حد میوه و سبزی را مصرف کنند، ولی توصیه صحیح این است که از گروه سبزی‌ها و میوه‌ها در حد مقادیر توصیه شده یعنی روزانه بین سه تا پنج واحد مصرف کنند. بعضی از میوه‌ها و سبزی‌های پر پتاسیم در این بیماران محدودیت مصرف دارند، ولی محدودیت به معنای حذف میوه‌ها و سبزی‌ها نیست، بلکه تا یک سهم از سبزی یا میوه پرپتاسیم در روز مشکلی ندارد.

میوه‌های پر پتاسیم که محدودیت بیشتری دارند مانند موز، پرتقال، کیوی، گلابی، طالبی و گرمک، خرما و برخی انواع خشکبار و میوه‌های خشک مانند انجیر خشک و برگه‌های خشک هستند که توصیه می‌شود در شبانه‌روز حداکثر یک سهم یا یک واحد از آن‌ها مصرف شود. میوه‌های دیگر مثلا هندوانه، هلو، آلو، سیب، لیموشیرین و نارنگی، کم پتاسیم و با پتاسیم متوسط هستند که محدودیتی ندارند. در میان سبزی‌ها و صیفی‌ها گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و اسفناج پخته باید کمتر مصرف شود. کاهو، خیار و سبزی خوردن محدودیتی ندارد و بیماران به راحتی می‌توانند مصرف کنند. حذف مصرف سبزی‌ها در هیچ گروهی از بیماران کلیوی و دیالیزی توصیه ما نیست.

در مورد منابع غذایی حاوی فسفر، آشنایی کمتری وجود دارد. در غذاهای آماده و کنسرو‌ها و انواع سس‌ها و نوشابه‌ها، فسفر به عنوان طعم‌دهنده و یا نگهدارنده افزوده می‌شود. فسفر به صورت اسید فسفریک در نوشابه سیاه وجود دارد که به عنوان طعم‌دهنده و نگهدارنده کاربرد فراوانی یافته است. جذب این نوع فسفر در بدن به طور صد درصد است و وقتی بیمار کلیوی چنین مواد غذایی حاوی فسفر افزوده مصرف می‌کند، با افزایش این ماده در خون مواجه شده که خطرناک است و موجب عارضه در بیماران کلیوی می‌شود. متخصصان تغذیه در درجه اول توصیه می‌کنند که آنان از مصرف غذاهای آماده و فست‌فود، انواع سس‌ها و نوشابه‌ها خودداری کنند. منابع غذایی که به طور طبیعی دارای مقادیری از فسفر هستند، شامل انواعی از لبنیات، شیر، ماست و به خصوص پنیر که فسفر زیادی دارد، بوده و باید در مصرف آن محدودیت قائل شد. به عنوان مثال فقط مصرف نیم لیوان شیر یا ماست در روز توصیه می‌شود. فسفر در منابع گیاهی مثل حبوبات و انواع مغزها و سبوس غلات وجود دارد. با وجود اینکه میزان فسفر در منابع غذایی گیاهی زیاد است، اما جذب خوبی در بدن نخواهد داشت. گاهی به این بیماران توصیه می‌شود از نان سفید به خاطر فقدان سبوس استفاده کنند که این پیشنهاد خوبی نیست، چون درصد جذب فسفر از سبوس کم است. سبوس غلات چون حاوی فیتات است، فسفر قابل جذب چندانی ندارد. همچنین توصیه می‌شود این بیماران از مغزها و دانه‌ها کمتر مصرف کنند.

باید از خوردن مواد غذایی حاوی نمک، به خصوص فست‌فودها که حاوی مقادیری از نمک هستند، پرهیز کنند. خوردن غذاهایی که شور هستند و نمک افزوده دارند، غذاهای رستوران و فست‌فودها برای بیماران کلیوی توصیه نمی‌شود. مصرف مایعات برای آن دسته از بیمارانی که تحت دیالیز هستند و یا بیمارانی که در مراحل انتهایی بیماری خود هستند، باید تحت کنترل باشد. به بیماری که دیالیز می‌شود، توصیه شده که روزانه در حدود یک لیتر مایعات مصرف کند. به همین خاطر باید راهکارهایی برای رفع تشنگی به این بیماران توصیه کرد. تکه‌های کوچک یخ که مثلا با لیموترش تازه طعم‌دار شده در زمان تشنگی توصیه می‌شود. اجتناب از مصرف میوه‌های آبدار و یا توصیه به مصرف آب در ظروف کوچک برای بیماران دیالیزی مطرح است و کاربرد دارد. مصرف برخی مکمل‌ها به ویژه ویتامین‌های گروه B شامل «B کمپلکس و فولیک اسید» توصیه می‌شود. دریافت مکمل‌های حاوی «روی» نیز بر اساس نظر رژیم‌شناس یا پزشک معالج پیشنهاد می‌شود که در کنار داشتن رژیم غذایی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

کاشان دارای منابع خوب تولید عرقیجات سنتی است. چه توصیه‌ای در خصوص مصرف آن دارید؟

مصرف آب و مایعات کافی در فصول گرم سال همیشه توصیه شده است. مصرف آب و مصرف میوه‌های فصلی که منابع تامین مایعات بدن هستند، در ایام گرم سال و تابستان توصیه می‌شود. خوردن هندوانه و طالبی نیز پیشنهاد می‌شود، اما در مورد نوشیدنی‌های سالم و عرقیجات شاید این طور بگوییم که برخی افراد چون تمایل کمتری به خوردن آب دارند، بهتر است برای تغییر ذائقه و افزایش تمایل به مصرف مایعات، جهت طعم‌دار شدن آب از عرقیجات سنتی با خواص مناسب نیز مصرف کنند. خوردن عرقیجات گیاهی و تهیه نوشیدنی‌های حاوی این عرق‌های سنتی، می‌تواند برای افزایش تامین آب مورد نیاز بدن به ویژه در فصول گرم کاربرد داشته باشد. نکته مهم در این خصوص محل تهیه این عرقیجات است و اینکه معتبر و بهداشتی باشد و حتما مورد تایید سازمان غذا و دارو و همچنین اداره بهداشت نیز قرار گیرد و استانداردهای لازم را نیز داشته باشد تا از آلودگی‌ها عاری باشد. در فصل گرم نباید منتظر تشنگی بمانیم و باید همیشه آب و مایعات در دسترس باشد.

سخن پایانی

همیشه تاکید دارم از زحمات استادان و پیشکسوتان رشته تغذیه باید تقدیر و سپاسگزاری کرد. این عزیزان پایه‌گذار و توسعه‌دهنده این رشته هستند و همواره باید از تلاش‌های آنان یاد کرد. من نیز در این فرصت از استادان محترم و پیشکسوت رشته تغذیه به ویژه اساتید خودم در دانشگاه‌های علوم پزشکی اصفهان، تبریز و جندی شاپور اهواز یاد می‌کنم و قدردانی ویژه دارم. امیدوارم همیشه سلامت باشند.