زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر مجید کیهانی فرد ، متخصص مغز و اعصاب

تحریریه زندگی آنلاین : احتمالا شما نیز تاکنون فلج خواب را تجربه کرده‌اید؛ حالتی که در آن هوشیار هستید، اما توانایی حرکت دادن اعضای بدن خود را ندارید. ما ایرانی‌ها این مشکل را با نام بختک در خواب می‌شناسیم، اما نام علمی آن فلج خواب است. در طی قرن‌ها این حالت را به مسائل فراطبیعی همچون حضور ارواح شیطانی نسبت می‌دانند؛ اما در نهایت مانند هر خرافه و باور اشتباهی، علم راه‌گشا بود و به آن پاسخ داد. اکنون این سوال پیش می‌آید که بختک خواب یا همان بختک چیست و چه دلایل و درمانی دارد؟

فلج خواب معمولا چه زمانی اتفاق می افتد؟

شخصی که دچار فلج شدگی در خواب باشد، هوشیاری کامل از اطراف دارد، ولی حس میکند، چیزی در حال فشار آوردن بر اوست و یا حتی چیزی دارد او را خفه میکند. در موارد زیادی فلج خواب با توهم و حس ترس همراه است. این فلج عارضه ی خطرناکی نیست، ولی میتواند باعث ایجاد اضطراب و یا نارکولپسی (بیمار با یک اختلال عصبی بارها در روز به خواب می رود) شود. از نظر سنی معمولا این عارضه هنگام بلوغ شروع شده و دفعات در سن 20 تا 30 سالگی بیشتر میشود. حالت بختک در مرحله گذار بین خواب و بیداری اتفاق می‌افتد، یعنی زمانی که فرد در حال به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب است. از نظر جنسیت فلج خواب در هر دو جنس خانم‌ها و آقایان و در هر سنی رخ می‌دهد، اما احتمال آن در سنین نوجوانی و اوایل جوانی بیشتر است. فلج خواب بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و پس از آن فرد به حالت طبیعی باز می‌گردد. به لحاظ زمان رخ دادن، بختک در خواب ممکن است در دو زمان رخ بدهد که با توجه به زمان اتفاق افتادن آن، با دو نام مختلف شناخته می‌شود:

فلج خواب هیپناگوژیک: هنگام به خواب رفتن اتفاق می‌افتد. در زمان خواب بدن شما کم کم آرام می‌شود و احساس می‌کنید که توانایی صحبت و حرکت را از دست داده‌اید.

بختک یا فلج خواب هیپنوپومپیک: هنگام بیدار شدن از خواب روی می‌دهد. در طول خواب بدن شما به طور مداوم بین خواب عمیق (REM) و خواب غیر عمیق (NREM) در تناوب است. زمانی که این سیکل خواب ارتباط خود با مغز را از دست می‌دهد، فلج خواب اتفاق می‌افتد.

بیشتربخوانید:

داستان های جالب راجع به بختک

به شکل کلی بختک در خواب:

  معمولا در دوران بلوغ اتفاق میوفتد.

هر حمله معمولا بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول میکشد.

استرس و تغییر ساعات خواب، پس از سفر به کشورهایی با ساعات شبانه روز متفاوت ممکن است تحریک کننده ی آن باشند.

یکی از مهمترین ویژگی های  آن عدم توانایی در حرکت دادن بدن است که میتواند همراه با توهم هم باشد.

معمولا خطرناک نیست و میتوان از آن پیشگیری کرد.

احساس فرد در فلج خواب یا همان بختک چیست؟

زمانی که دچار بختک در خواب می‌شوید، هوشیار هستید و از محیط اطراف خود آگاهی دارید. اما توانایی حرکت دادن عضلات خود یا صحبت کردن را ندارد. با این وجود هنوز می‌توانید چشمان خود را حرکت بدهید. برخی افراد در حالت بختک خواب چیزهایی می‌شوند یا می‌بینند که واقعیت نداشته و در واقع توهم است. از دیگر احساسات بختک در خواب می‌توان به مشکل تنفس، فشار روی قفسه سینه، ترس، وحشت و درماندگی اشاره کرد. روزی که شب قبل از آن دچار فلج خواب شده‌اید، احساس خواب آلودگی و خستگی بیش از حد خواهید داشت. در حدود ۷۵ درصد از موارد بختک خواب با توهم همراه است که با رویاهای معمولی متفاوت خواهد بود. کلیه توهماتی که پس از بختک در خواب دچار آن می‌شوید، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که ممکن است هر یک از آن‌ها را تجربه کنید:

این حمله ها همراه با توهم های دیداری، شنیداری و حسی هستند. فلج خواب در هنگام گذار بین خواب و بیداری اتفاق میوفتد و شامل یکی از حالات زیر میباشد:

توهمات مزاحم:

 حالتی که حضور یک فرد خطرناک را در اتاق و در نزدیکی خود احساس می‌کنید. شنیدن صداهای باز و بسته شدن در و بالا و پایین رفتن از پله ها و یا احساس این که شخص دیگری در اتاق است مانند یک روح سرگردان 

یک سری توهمات فشار در قفسه سینه (توهمات انکوبوس) و کابوس:

 با احساس خفگی یا نشستن شخصی روی سینه تحریک می‌شوید. حس فشار بر قفسه سینه، خفگی و اختلال در تنفس و یا احساس آزار و اذیت جنسی از طرف یک شخص مرموز. این افراد فکر میکنند در حال مرگ هستند.

بیشتربخوانید:

نسخه های طب سنتی برای کابوس های شبانه

توهمات وستیبولار حرکتی (V-M) حس دهلیزی :

 حالتی شبیه پرواز یا خروج از بدن را حس می‌کنید. سرگیجه، سقوط، معلق بودن، پرواز، حس خارج از بدن بودن و … این ها همه شرایطی است که یک شخص ممکن است تجربه کند. این تجربه ی فلج خواب، قرن ها توسط افراد زیادی گزارش شده است، حتی مردمانی با فرهنگ های مختلف را نیز درگیر کرده است.

علائم بختک در خواب

زمانی که به طور ناگهانی از خواب REM بیدار شوید، مغز شما فعال است، اما بدن همچنان در حالت REM قرار دارد که نتیجه آن حالت فلج خواب خواهد بود. همان‌طور که گفتیم فلج خواب بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و با علائم زیر همراه است:

فلج اندام‌ها

ناتوانی در صحبت کردن

حس خفگی

توهم

ترس

وحشت

درماندگی

سفت شدن دور گلو

خواب‌آلودگی در طول روز

هوشیارانه بیدار بودن در خواب

احساس فشار بر فقسه سینه

عرق کردن

سردرد از جمله سردرد صبحگاهی، درد عضلانی و پارانویا

علت فلج خواب

در زمان خواب، ماهیچه های اختیاری بدن حرکت نمی کنند و بدن دچار نوعی آرامش نسبی میشود، به این وسیله بدن از آسیب رسیدن به شخص در خواب جلوگیری میکند.

فلج خواب باعث ایجاد اختلال و گسستگی در پیام های مغزی هنگام خواب عمیق (REM) میشود. معمولا به صورت مدام در طول شب بدن بین خواب غیر REM و REM  رفت و آمد میکند. سیکل REM-NREM حدود 90 دقیقه طول میکشد و معمولا بیشتر اوقات از نوع NREM تشکیل شده است . در هنگام   NREM بدن ریلکش میشود. ولی در خواب REM چشم ها با سرعت جابه جا شده  و خواب در این مرحله اتفاق میوفتد.

در هنگام فلج خواب، این سیکل خواب ارتباطشو با مغز از دست داده و باعث حالتی بین حس هوشیاری و خواب میشود. عواملی که با فلج خواب در ارتباط هستند عبارتند از:

فلج خواب میتواند نشان دهنده وجود یک بیماری در شخص باشد، که عبارتند از:

 افسردگی

میگرن

انسداد تنفس در خواب

فشار خون بالا 

دلایل ساده تر بختک در خواب عبارتند از:

نخوابیدن کافی

داشتن برنامه خواب نامنظم، مانند شیفت کاری

استرس روانی

به پشت خوابیدن

سابقه خانوادگی

علاوه بر این دلایل که با الگوی خواب نامنظم یا شیوه نادرست خوابیدن در ارتباط است، برخی از مشکلات پزشکی نیز می‌توانند دلیل بختک خواب باشند که این دلایل به شرح زیر است:

اختلالات خواب، مانند نارکولپسی (میل ناگهانی و مقاومت‌ناپذیر به خواب) یا گرفتگی عضلات پا در شب

برخی از شرایط روانی، مانند اختلال دوقطبی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال هراس

استفاده از برخی داروها، مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)

آپنه انسدادی خواب

مصرف مواد مخدر

راه های تشخیص فلج خواب یا بختک چیست؟

اگر به طور مداوم دچار بختک در خواب می‌شوید یا پس از آن احساس اضطراب و ناراحتی دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در افرادی که بختک خواب موجب می‌شود تا ساعت‌های طولانی بیدار بمانند یا در طول روز احساس خستگی زیادی داشته باشند، باید به پزشک مراجعه کنند.

پزشک ابتدا سوالاتی از شما می‌پرسد تا درباره وضعیت خواب و سبک زندگی شما اطلاعاتی کسب کند:

چند بار فلج خواب را تجربه کرده‌اید، چه مدت طول می‌کشد و درباره آن چه احساسی دارید؟

در طول شب چند ساعت می‌خوابید و برنامه خواب شما منظم است یا خیر؟

آیا در حال مصرف سیگار، مشروبات الکلی یا مواد مخدر هستید؟

سوابق پزشکی شما چیست و چه داروهایی را مصرف می‌کنید؟

آیا دچار اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، استرس یا افسردگی شده‌اید؟

اعضای خانواده شما سابقه فلج خواب یا اختلالات خواب را دارند یا خیر؟

معمولا فلج خواب به عنوان یک بیماری تلقی نمیشود ولی علائم نگران کننده آن حتما باید تشخیص داده شده و درمان شوند، این علائم عبارنتد از:

به صورت منظم این حمله رخ دهد.

نگرانی از خوابیدن

احساس خواب آلودگی در طی روز که با خواب کافی رفع نشود.

به خواب رفتن ناگهانی در هنگام روز میتواند یکی از نشانه های نارکولپسی باشد، که یک بیماری خیلی نادر در مغز است،که باعث میشود فرد به صورت ناگهانی در زمان های نامناسب، مانند راه رفتن در فروشگاه، به خواب رفته و کنترل تمامی عضلات ارادی خود را از دست بدهد.

آزمایش‌های تشخیصی فلج خواب

پزشک ممکن است در صورت مشکوک بودن به اختلال خواب، آزمایش‌هایی را تجویز کند که این آزمایش‌ها به شرح زیر است:

مطالعه خواب شبانه (پلی سومنوگرام): این آزمایش تنفس، ضربان قلب و فعالیت مغز در هنگام خواب را بررسی می‌کند. این آزمایش در تشخیص مشکلاتی مانند آپنه خواب موثر است.

تست تاخیر خواب چندگانه (MSLT): این آزمایش سرعت به خواب رفتن و نوع خوابی که تجربه می‌کنید را مورد بررسی قرار می‌دهد. با این آزمایش مشکلاتی مانند نارکولپسی مشخص می‌شود.

درمان بختک چیست؟

اگر گاهی اوقات فلج خواب را تجربه کرده و به صورت محدود دچار بختک در خواب می‌شوید، می‌توانید با اصلاح سبک زندگی خود، این اختلال را رفع کنید:

در طول شب به اندازه کافی بخوابید.

ساعات خواب خود را تنظیم کرده و یک برنامه خواب منظم را اجرا کنید.

از شرایط و موقعیت‌هایی که موجب استرس و اضطراب می‌شوند، دوری کنید.

اگر عادت دارید تا به پشت بخوابید، حالات دیگر مانند خوابیدن به پهلو را انجام دهید.

اگر با رعایت تمام موارد همچنان دچار بختک در خواب می‌شوید و این مشکل، خواب راحت را از شما گرفته است، حتما به پزشک مراجعه کنید. ابتدا باید بدانید که هیچ درمان ثابت شده‌اید برای رفع مشکل بختک در خواب وجود ندارد، اما پزشکان با بررسی سوابق بیمار و آزمایش‌ها تلاش می‌کنند تا علت بختک در خواب مشخص شود. روش‌های درمان فلج خواب شامل موارد زیر است که تنها با تجویز پزشک انجام می‌شوند:

استفاده از داروهای ضد افسردگی برای کمک به تنظیم چرخه خواب

درمان مشکلات سلامت روان که دلیل فلج خواب هستند.

درمان اختلالات خواب، مانند نارکولپسی یا گرفتگی عضلات پا

روش های جلوگیری از فلج خواب

یکی از سوالاتی که اغلب افراد مطرح می‌کنند، این است که چگونه از بختک در خواب پیشگیری کرده و دچار این حالت نشویم؟ ابتدا باید بدانید که برای پیشگیری از بختک در خواب نمی‌توان کار زیادی انجام داد؛ با این وجود برخی اقدامات برای جلوگیری از تکرار حالت فلج خواب موثر است:

یک برنامه خواب منظم داشته باشید و ساعات خواب و بیدار خود را تنظیم کنید.

در محیطی ساکت و تاریک بخوابید تا کیفیت خواب شما افزایش یابد.

قبل از خواب از تلفن، تبلت و رایانه استفاده نکنید و آن‌ها را در نزدیکی محل خواب خود قرار ندهید.

قبل از خواب با کارهایی مانند حمام، مطالعه یا گوش دادن به یک موسیقی آرامش‌بخش، روان خود را آرام کنید.

توصیه هایی برای داشتن خواب بهتر

درمان خیلی مشخصی برای فلج خواب نیست، اما کنترل اضطراب و برنامه خوابی منظم میتواند احتمال ابتلا به شرایط هایی مانند فلج خواب را کم کند. استراتژی های مناسب برای داشتن خواب سالم عبارتند از:

 زمان خواب و بیداری خود را مشخص کنید، حتی در روزهای تعطیل

 فراهم کردن محیطی راحت و مناسب برای خوابیدن بوسیله ی پوشیدن لباس های تمیز و همچنین داشتن اتاقی خنک و تاریک

 کاستن از نورگیری اتاق در عصر و همچنین تعبیه نور کافی برای رفتن به توالت و آشپزخانه در شب

برخورداری از نور مناسب در هنگام بیداری

عدم خوابیدن پس از ساعت 3 عصر و یا بیشتر از 90 دقیقه در روز

 عدم خوردن یک وعده غذایی سنگین دو ساعت قبل از خواب

 نخوابیدن با نور و یا تلویزیون روشن

  ورزش منظم

 عدم نوشیدن الکل یا قهوه در عصر

 داشتن عادت های سالم قبل از خواب مانند کتاب خواندن یاگوش کردن به آهنگ های ملایم

دور کردن تلفن همراه و یا مابقی وسایل الکتریکی از محل خواب

عدم استفاده از وسایل الکتریکی تا 1 ساعت قبل از خواب

عوامل دیگری که برای داشتن خواب بهتر ممکن است کمک کننده باشند عبارتند از: 

  کنترل افسردگی و اضطراب مزمن

 کاهش محرکه های دریافتی

مدیتیشن و دعا کردن

 عدم خوابیدن بر روی پشت بدن

داشتن اطلاعات از فیزیولوژی و مکانسیم های خواب به غلبه کردن بر فلج خواب کمک شایانی میکند. استرس های مزمن و برهم خوردن ریتم خواب میتوانند آسیب های متعددی بر روی سلامتی داشته باشند. عادت های سالم خوابیدن فقط برای بهبود این عارضه نبوده و بر سلامتی کل بدن تاثیر گذار هستند.

مراجعه به متخصص مغز و اعصاب درباره مشکل فلج خواب

در این مطلب از وبسایت دکتر کیهانی فرد به معرفی اختلال بختک در خواب پرداختیم و اطلاعات کاملی را ارائه دادیم. برای اغلب افراد، فلج خواب یک مشکل معمولی بود که به ندرت دچار آن می‌شوند و نیازی به درمان نخواهند داشت. با این وجود در برخی افراد، بختک در خواب در پی بیماری‌های عصبی و روانی اتفاق می‌افتد که معمولا آرامش فرد را مختل کرده و با علائم آزاردهنده‌ای مانند بی‌خوابی و خستگی مداوم همراه است. در این شرایط حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرده تا علت فلج خواب و احتمال ابتلا به دیگر بیماری‌های مغز و اعصاب بررسی شود.