تحریریه زندگی آنلاین : دکتر پیام طبرسی متولد سال 1352 در شهر تهران تحصیلات مقدماتی خود را در مدارس تهران پشت سرگذاشت و پس از شرکت در کنکور وارد رشته پزشکی عمومی شد و در ادامه نیز با حضور در آزمون دستیاری تخصص پزشکی موفق به پذیرش در رشته بیماری های عفونی و گرمسیری شد. وی بیش از دو دهه از فعالیت علمی، آموزشی و درمانی خود را در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری گذرانده است و همچنان با عشق به خدمت برای بیماران بخش عمده ای از روزهای زندگی خود را در این مرکز مهم درمانی میگذراند. آن زمان که مردم از نام بیماری ایدز ، سل، هپاتیت، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو و یا حتی بیماری کرونا وحشت داشتند، دکتر طبرسی بطور طاقت فرسا و تمام وقت در بخش های مختلف بیمارستان مسیح دانشوری بر بالین بیماران عفونی و مسری حاضر میشد و از هیچ خدمتی مضایقه نمیکرد. دروان سخت کرونا را به اتفاق همکاران خود پشت سر گذاشت و به لطف خدا همچنان در این مسیر مشغول خدمت به تمامی بیماران است.وی عضو انجمن متخصصین بیماری های عفونی اروپا و ایران است و اکنون استاد بیماری های عفونی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری مشغول، طبابت، آموزش و پژوهش است. او ورود به رشته عفونی را علاقه شخصی به این تخصص عنوان میکند. علاقه ای که در دوران پزشکی عمومی شکل گرفت و با وجود اینکه کار در تخصص و رشته عفونی بسیار سخت و دشوار است و شاید انطباقی با حق الزحمه و حقوق این رشته وجود نداشته باشد ولی همچنان در این مسیر استوار و ثابت قدم است؛ با این مقدمه به گفتگو با دکتر پیام طبرسی متخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری، فلوشیپ بیماری های عفونی در بیماران مبتلا به نقص سیستم ایمنی پرداختیم.
بیشتربخوانید:
تاثیر رژیم غذایی بر شکل دهی میکروبیوم روده انسان
-جناب دکتر طبرسی من به عنوان خبرنگار حدود بیست سالی است که با شما آشنایی دارم. چطور شد که این رشته را انتخاب کردید و تمام خطرات و سختی های آنرا در واقع به جان خریدید؟
هر فردی که به این رشته گرایش پیدا میکند صرفا به دلیل علاقه شخصی است و در واقع جنبه های دیگر از جمله کسب درآمد مطرح نیست. در این تخصص به هیچ عنوان ویزیت و معاینه نکردن بیماران عفونی از جمله کرونا، سل، ایدز و... امکان پذیر نیست و هر فردی که در این رشته تحصیل میکند و در بخش های عفونی دوران فعالیت خود را پشت سر میگذارد باید در تمام مراحل درمان در کنار بیماران باشد و از نزدیک روند تشخیص و درمان آنان را پیگیری کند. به هر حال انواع بیماری های عفونی و مسری، پاندمی آنفولانزا، تب خونریزی دهنده، هپاتیت و... همیشه در کمین بوده و هست.
-موفقیت های خود را مدیون چه کسانی میدانید؟
موفقیت های خودم را مدیون توجه و حمایتهای پدر و مادرم میدانم. مرحوم پدرم علاقه فراوانی به ادامه تحصیل فرزندان خود داشت و همیشه مشوق من و بردرانم بود. البته استادان فراوانی نیز طی این سالها موجب تشویق و بالندگی من در طول سالهای تحصیل بودند که ذکر نام آنان به دلیل تعدد دشوار است.
وقتی در یک کار و تخصص به سمت موفقیت و پیشرفت حرکت میکنید، خانواده، اطرافیان و همراهی همسر نقش مهم و اساسی دارد. من به دلایل شغلی و مسئولیت طی حدود سه چهار سال کرونا ، خانواده را فراموش کرده بودم. بخاطر شرایط کاری از همه اعضا خانواده از جمله مادر، همسر، فرزند ، برادر ها فاصله گرفتم و آنان نیز خیلی صبوری کردند؛ من معذور بودم چون امکان همراهی نبود. از صبح تا شب درگیر مشکلات و درمان بیماران بودیم. از همه عزیزان حتی مردم بابت تحمل این شرایط عذر خواهی میکنم. امیدوارم مردم من را ببخشند چون ممکن است در چنین شرایط دشواری رفتاری از ما سر زده باشد که نپسندیدند. امیدوارم از این به بعد شرایط بهتری برقرار باشد.
بیشتربخوانید:
شایع ترین علائم وبا چیست؟
-دغدغه ای به نام کووید هنوز چقدر مطرح است؟
در خصوص بیماری کووید(کرونا) حدود سه سال و نیم است که فراز و نشیب های متعددی را پشت سرگذاشتیم؛ متاسفانه روزها و شبهای خوبی را پشت سر نگذاشتیم ولی به هر حال اکنون پس آن همه سختی ها به موقعیتی رسیدیم که بیماری از حالت اضطرار خارج شده است و همانند هر بیماری ویروسی، قادر به ایجاد ابتلا در تعدادی از افراد خواهد بود. متاسفانه در این میان تعدادی بستری، تعدادی درگیر و تعدادی نیز متاسفانه فوت میشوند ولی خوشبختانه اضطراری که دو سال پیش داشتیم اکنون وجود ندارد. نباید فراموش کرد که در مورد بیماری های ویروسی خطر اپیدمی و پاندمی در خصوص هر بیماری وجود دارد. همیشه باید دانست که چگونه زیر ساخت ها را آماده داشت تا در مواقع ضروری مورد استفاده قرار گیرد تا در موقع لزوم استفاده شود و مردم کمتر درگیر مشکلات بشوند.
ویروس کرونا اکنون تبدیل به عامل بیماری زایی شده که دستگاه تنفس فوقانی را درگیر می کند. همانند ویروس سرماخوردگی که فرد پس از ابتلاء، دچار یکسری علائم مانند سرماخوردگی می شود. آنطور که مثل گذشته بتواند درگیری شدید ریوی بدهد نیست؛ مگر در مواردی که افراد بیماری های زمینه ای یا ضعف شدید سیستم ایمنی و یا سرطان داشته باشند و یا اینکه در سنین بالاتر و در افراد مسن این مساله با شدت زیاد بروز کند. اگر چه در این افراد حتی یک سرماخوردگی ساده هم شاید بتواند موجب نیاز به مراقبت های ویژه و بستری شدن باشد ولی افراد جوان و دارای سیستم ایمنی سالم کمتر امکان دارد مثل گذشته درگیر عوارض کرونا بشوند. فعلا نگرانی ما نسبت به قبل خیلی کمتر شده است ولی اینکه برای آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد، باید منتظر شرایط و رخدادهای بعد باشیم.
آیا به این نکته که سایر بیماری های عفونی از جمله نقص ایمنی و ایدز نباید فراموش شود، اعتقاد دارید؟
در مدت اپیدمی کووید، یکسری از بیماری های بومی کشورمان مانند سل، مالاریا، تب مالت، سرخک، سرخجه مورد کم توجهی قرار گرفت. برخی افراد به دلیل دوری از مجامع عمومی و یا سهل انگاری نسبت به برخی از این بیماری ها که نیازمند واکسیناسیون هستند کمتر اهمیت قائل شدند. البته این مساله فقط در کشورما نبود و حتی کل سیستم بهداشتی دنیا به سمت کنترل انتشار کووید و بیماری کرونا متمرکز شد به همین خاطر باقی مسائل کمتر مورد توجه قرار گرفت.
در بیماری های عفونی بحث آموزش برای جلوگیری از انتقال بسیار اهمیت دارد. در خصوص سل و ایدز طی سالیان اخیر به دلیل تمرکز روی اپیدمی کرونا، کمتر توجه شده و متاسفانه شاهد موارد ابتلا جدید به بیماری های سل و ایدز هستیم. باید آموزش ها و بیماریابی در سراسر کشور مثل گذشته فعال و تقویت شود تا در آینده با معضلی مواجه نشویم.
بیشتربخوانید:
آیا ویروس کرونا کامل از بین رفته است؟
همچنان غالب ترین چهره انتقال بیماری ایدز، روابط جنسی است؟
مدتهاست که چهره غالب در انتقال بیماری ایدز در کشور از اعتیاد تزریقی به سمت ارتباط جنسی تغییر پیدا کرده و بیشترین موارد ابتلا به ایدز نیز متاسفانه جوانان هستند. البته بیماران در سنین بالاتر نیز به ما مراجعه دارند. آموزش در مدارس و در سطح رسانه هایی که بیشترین مخاطب را دارند میتواند نقش کمک رسان و پیشگیری کننده از افزایش شیوع داشته باشد.
در خصوص سایر بیماریهای مقاربتی از جمله زگیل تناسلی نیز متاسفانه شیوع وجود دارد ولی چون موارد ابتلا در کشور بطور رسمی در جایی ثبت نمی شود آمار قابل گزارشی نداریم ولی از آنچه در اطراف میبینیم و مراجعات متعددی که وجود دارد تعداد ابتلا به بیماری زگیل تناسلی در کنار بیماریهای مقاربتی بالاست چون جامعه جوان است و فعالیت جنسی خارج از چارچوب خانواده و رفتارهای پرخطر جنسی وجود دارد که قابل انکار نیست. وقتی روابط به شکل تک همسری نباشد یا شریک جنسی اختصاصی وجود نداشته باشد متاسفانه این موارد آلودگی بیشتر خواهد بود و از فردی به افراد دیگر سرایت میکند به همین خاطر شاهد شیوع روز افزون خواهیم بود . معضل کشورمان در این مساله تقریبا همانند کل دنیاست ولی میتوان با آموزش، تشخیص سریعتر و واکسیناسیون جلوی پیامدهای ناگوار بعدی را گرفت.
آیا واکسیناسیون علیه ویروس زگیل تناسلی خیلی لازم و ضروری است؟
بله واکسیناسیون ضد ویروس اچ.پی.وی خیلی مهم و ضروری است. این واکسیناسیون علیه این بیماری یکی از مواردی از واکسیناسیون عمومی است که باید حتما در کشورمان خیلی گسترده تر انجام دهیم.
بطور حتم این واکسیناسیون بویژه در بانوان کشور میتواند سرطان دهانه رحم که یکی از کشنده ترین سرطان ها در زنان است را جلوگیری کند. باید در کشور خیلی تلاش کنیم تا مانع بروز عوارض ناشی از ابتلا به زگیل تناسلی که همان سرطان دستگاه تناسلی است بشویم چون در صورت آلودگی و ابتلا و یا تشخیص دیر هنگام احتمال، موارد مرگ افزایش خواهد یافت. طبق اطلاعاتی که وجود دارد برخی از مردم بطور شخصی اقدام به تهیه واکسن ضد زگیل تناسلی می کنند ولی هنوز گسترده نیست. همه انواع و تیپ های مختلف ویروس زگیل تناسلی به خودی خود باعث سرطان در نواحی تناسلی نمی شود ولی آن دسته از ویروسهای سرطان زای زگیل تناسلی با واکسیناسیون قابل کنترل و پیشگیری است.
بیشتربخوانید:
نکاتی درباره زیر سویه در گردش امیکرون
آیا نباید استفاده از این واکسن در برنامه کشوری درج شود؟
طرح های مصوب واکسیناسیون کشوری نباید مغفول باقی بماند. تلاش برای توسعه تولید و گسترش استفاده از انواع واکسن های کاربردی و مهم در کشور بسیار مهم و ضروری است ولی در پاسخ به این سوال که آیا باید واکسیناسیون علیه بیماری زگیل تناسلی به شکل کشوری و ملی انجام شود باید گفت واکسیناسیون پنوموکوک و واکسیناسیون علیه روتاویروس ها با وجود اینکه باید بطور کشوری انجام شود و حتی مصوب نیز شده، ولی به دلایل مختلف از جمله تامین منابع مالی، هنوز در اولویت قرار نگرفته است؛ بی شک باید در این مسیر اولویتهای سلامت مردم در کشور مد نظر قرار گیرد. واکسن این بیماری ها در برنامه کشوری وزارت بهداشت حتی قبل از دوران اپیدمی کرونا در دستور کار بوده و تصویب شده ولی متاسفانه تا کنون عملیاتی نشده است! این دو نوع واکسن نقش بسیار مهم و اثرگذاری در کاهش مراجعات پزشکی هم در کودکان و هم در بزرگسالان خواهد داشت ولی هنوز به مرحله اجرایی و عملیاتی نرسیده است و با وجود بودجه مصوب برای ساخت واکسن روتاویروس و واکسن پنوموکوک، متاسفانه هنوز در خصوص این دو نوع واکسن تولید انبوه نداریم. بسیاری از کشورهای دنیا این دو نوع واکسن را در برنامه کشوری خود قرار دادند ولی متاسفانه ایران باگذشت حدود پنج سال از تصویب اجرایی شدن این واکسیناسیون هنوز اقدامی نکرده است.
خوشبختانه در خصوص واکسن پاپیلوگارد ضد ویروس اچ.پی.وی در کشور اقدامات تولیدی انجام شده ولی باید حجم بیشتری تولید شود تا نیاز کشور به واکسن زگیل تناسلی برطرف گردد. طبق گزارش اولیه و بررسی های علمی ارائه شده، اثربخشی واکسن ضد زگیل تناسلی دوظرفیتی تولید شده موسوم به پاپیلوگارد توسط متخصصان داخل امیدوار کننده بوده و اثر بخشی مناسبی دارد.
توصیه می شود هر فردی که امکان تهیه واکسن ضد زگیل تناسلی را دارد طبق دستور العمل ها از زمان شروع فعالیت های جنسی بخصوص تا سن بیست وهفت سالگی حتما این واکسیناسیون را انجام بدهد تا از اثربخشی حداکثری واکسن بهره مند شود.
همه باید متوجه این هشدار باشند که بیماری های جنسی از جمله زگیل تناسلی در کمین همه گروه های سنی که نکات بهداشتی و توصیه های لازم را رعایت نکنند قرار دارد. افرادی که چندین شریک جنسی دارند بیشتر در معرض خطرات جدی برای ابتلا به بیماریهای مقاربتی و جنسی هستند. ایدز، انواع هپاتیت و سایر بیماریهای جنسی و مقاربتی مانند زگیل تناسلی در این زمره قرار دارند که عوارض شدید و مزمنی بواسطه انتقال عوامل میکروبی و ویروسی می توانند به فرد تحمیل کنند.
پاپیلوما ویروس انسانی که عامل ابتلا به زگیل و زگیل تناسلی است احتمال انتقال کمتری از محیط ها و سطوح آلوده دارد ولی بیشترین نگرانی ما مربوط به انتقال از طریق روابط جنسی پرخطر با فرد یا افراد آلوده است. بطور حتم هر زمان که رعایت بهداشت فردی و اجتماعی کمتر انجام شود در آن محیط ها احتمال انتقال بیماری های عفونی بیشتر است.
آیا به نظر شما استفاده از وسایل پیشگیری از بیماریهای مقاربتی مانند کاندوم مغفول مانده است؟
در این میان موضوع استفاده از کاندوم متاسفانه دستخوش برخی سیاستگذاری های وزارت بهداشت شده است که باید شفاف سازی می شد. بواسطه کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش سن باروری در کشور تصمیم برای حذف یکسری از خدمات و وسایل پیشگیری از بارداری اتخاذ شد. تشویق برای فرزند آوری در سنین جوانی یک بحث است ولی از سوی دیگر تماسهای جنسی خارج از چارچوب خانواده و روابط زناشویی را نمیتوان نادیده گرفت و چشممان را روی این نکات ببندیم. شرایط باید بگونه ای مدیریت شود که افراد در موارد خاص حتما برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های مقاربتی از کاندوم استفاده کنند.
شما قبلا گفته بودید که بروز یک سونامی در کشور پیش بینی می شود. این سونامی چیست؟
سونامی مقاومت های میکروبی نسبت به دارو دغدغه مهم در خصوص بیماری های عفونی است که دوران کرونا نیز طی سالهای اخیر به این موضوع دامن زد. قبلا عفونت ها باآنتی بیوتیک های معمولی قابل درمان بود ولی الان چون باکتری ها مقاوم شدند، هم بحث مقاومت شدید میکروبها علیه آنتی بیوتیک ها را داریم و نکته مهم دیگر اینکه داروی جدید، مناسب و پاسخگوی درمان بیماری های میکروبی مقاومت یافته در دسترس نداریم. در خصوص داروهایی که امروزه در دنیا برای عفونت های گرم منفی کاربرد دارد، متاسفانه هیچکدام را در دسترس نداریم و تلاشی نیز از سوی وزارت بهداشت برای واردات این داروها نشده و دلیل آن نیز به احتمال زیاد کمبود بودجه و منابع مالی است. بیمه های درمانی نیز توانایی پوشش هزینه های داروهای فعلی را ندارند. باید به بحث مقاومت های میکروبی خیلی خیلی توجه شود اگر چه همین الان هم دیر شده است ولی باید به مقاومت های میکروبی افسار گسیخته توجه کرد. مصرف داروهای آنتی بیوتیک حتی به شکل تزریقی در منزل حتما عواقب و پیامدهای بدی به دنبال خواهد داشت بگونه ای که در آینده نزدیک شاهد خواهیم بود که افراد مجبورند حتی برای درمان یک عفونت ساده نیز در بیمارستان بستری شوند. برای یک عفونت ادراری ساده داروهایی مانند آموکسی سیلین، سیپروفلوکسازین، اوفلوکسازین، کینولون ها و حتی سفتریاکسون نیز پاسخ نمی دهند چون مقاومتهای میکروبی افزایش یافته و حتی داروهای موجود تزریقی قوی نیز پاسخگو نیست و داروی جدیدی نیز در کشور نداریم. متاسفانه از مجموع داروهای تایید شده و جدید در دنیا هیچ کدام را در کشور نداریم.
تاثیر تحریم ها بر صنعت دارو تا چه میزان نگران کننده است؟
نقش تحریم ها به هر حال در کیفیت دارو ها بی تاثیر نیست. در پاییز و زمستان شاهد کمبود و نایاب شدن شربت سرفه کودکان بودیم همان زمان در مورد داروهای وارداتی بحثهایی مطرح شد. ولی در مجموع اگر مواد اولیه با کیفیت و به موقع به دست شرکتهای تولید کننده داخلی برسد آنان میتوانند محصولات دارویی تولید کنند. دولت و وزارت بهداشت در خصوص وارد کردن مواد اولیه و تجهیزات با فن آوری جدید باید حمایت کند. وقتی خط تولید صنعت داروسازی به روز نشود بطور حتم کیفیت تولید نیز کاهش خواهد یافت.
روزهای گرم تابستان را در پیش داریم. نگرانی بابت بیماری های عفونی و گرمسیری تا چه حد و جود دارد؟
با شروع فصل گرما شیوع بیماری های گوارشی و اسهالی را داریم؛ اگر چه همیشه این بیماری ها وجود داشته است. علاوه بر موضوع گرما زدگی بحث ابتلا به امراض عفونی با منشا ویروسی و میکروبی همیشه در تابستان مطرح بوده است. هشدار در مورد بیماری "وبا" همیشه وجود داشته است. بازگشت زائران از حج هر ساله کشور را با حجمی از بیماری ها روبرو کرده است. آموزش به این عزیزان جهت جلوگیری از ابتلا و پیشگیری از انتقال آن به هموطنان داخل کشور یک اولویت و اقدام مهم خواهد بود. از سوی دیگر ایام اربعین نیز مطرح است و سفر زائران به عتبات و کشور عراق که میتواند کشور را با حجمی از بیماری های میکروبی و ویروسی در زمان خود روبرو کند نگرانی دیگر است.
عفونت های روده ای مانند سالمونلا، شیگلا به همراه عفونت های ویروسی در فصل تابستان شیوع پیدا می کند که باید تمهیدات لازم برای مقابله و پیشگیری از آن اتخاذ شود. گسترش سفرهای تابستانی و تجمع جمعیت و تداخل جمعیتی از نقاط مختلف کشور در مناطق مسافرتی، نگرانی مهمی در تابستان محسوب می شود.
بیماری های انگلی نیز در کشور وجود داشته و برخی از آنها شیوع دارد ولی به دلیل اینکه بطور جامع و دقیق یا رسمی گزارش نمی شود شاید کمتر مورد توجه قرار میگیرد. توجه به بیماری مالاریا و شیوع آن در جنوب شرق کشور به دلیل نزدیکی مرز کشورمان با کشورهای مالاریا خیز اهمیت بالایی دارد. به دلیل توجه خاص به اپیدمی کرونا و کم توجهی به بیمار یابی مالاریا، متاسفانه امسال با حجم بالایی از شیوع مالاریا در جنوب شرق کشور مواجه شده ایم که میطلبد مردم آگاه باشند و مدیران منطقه ای و بویژه وزارت بهداشت دقت لازم را متمرکز کنند. کار به تنهایی از عهده وزارت بهداشت بر نمی آید و ارگان های دیگر نیز باید به وظایف خود در این راستا دقیق و خوب عمل کنند.
سالک نیز به عنوان یک بیماری بومی ایران است که هنوز به مرحله ریشه کنی نرسیده ولی خوشبختانه مهار شده است و شاهد موارد جدید یا حجم بالا نیستیم.
آیا بازپدیدی برخی از بیماری ها جای نگرانی دارد؟
بحث همه گیری بیماری های عفونی و نوپدیدی آن همیشه وجود دارد ولی چیزی که خطرناک است و نگرانی جدی محسوب می شود موضوع عدم پاسخ درمانی به داروهای آنتی بیوتیکی است.
نگرانی اصلی و تهدید جدی مقاومت های میکروبی است. یک بیماری وقتی قبلا با دو دوز آنتی بیوتیک کنترل می شد ولی اکنون پاسخی به درمان نمی دهد جای نگرانی ندارد؟ به نظر من حتی در آینده نیز شرایط بدتر خواهد شد. آنتی بیوتیکهای تجویزی اکنون پاسخ مناسبی برای درمان نمیدهند و این نگرانی جدی ما است.
در مورد آنفولانزا هر ده تا پانزده سال یک ویروس جدید از آنفولانزا شیوع پیدا میکند و حجم زیادی از جمعیت را مبتلا خواهد کرد؛ مثل چیزی که در سال 2009 اتفاق افتاد. بعد از اپیدمی کرونا متوجه شدند که این اتفاق و شیوع مجدد با سویه جدیدی از یک ویروس در یک بیماری مشخص میتواند بطور نوپدید رخ بدهد و پاندمی ایجاد کند که با این دیدگاه باید همیشه آمادگی وجود داشته باشد و آمادگی نیاز به زیر ساخت لازم دارد.در زمینه پیشگیری و در خصوص درمان باید تصمیمات جدی و اقدامات اثر گذاری انجام شود.
آیا استفاده بی مورد از سرم یا در اصطلاح سرم درمانی اپیدمی شده است؟
سرم درمانی ممکن است برای برخی افراد مثلا به دلیل گرما زدگی در فصل تابستان ضرورت داشته باشد ولی اینکه برای هر مورد بیحالی و نا خوشی اقدام به تزریق سرم بکنیم اشتباه است و توصیه نمی شود و حتی شاید در مواردی موجب مشکلات بعدی یا ابتلا به عفونتهای ثانویه در فرد بشود، ضمن اینکه شاید تزریق سرم برای برخی بیماران مانند بیماران قلبی و فشار خون یا دیابت مناسب نباشد.
آیا وضعیت عفونت های بیمارستانی و درمان های طولانی به دلیل عفونت جدی است؟
در تشخیص به موقع و دقیق بیماری و تامین داروهای جدید مشکلات جدی داریم که باید مورد توجه گرفته شود.
مهمترین تجربه وتوصیه شما که از دوران کووید بدست آوردید چه بوده است؟
در مورد انواع بیماری ها و نه تنها فقط بیماریهای کووید و یا امراض مرتبط با ضعف و نقص سیستم ایمنی و درمان آنها، توجه به چند نکته مهم و ضروری است. کنترل و کاهش استرس همچنین داشتن تغذیه سالم و استفاده متناسب از ریز مغذی ها بسیار اهمیت دارد. توجه به این نکات هم موجب کاهش احتمال ابتلا خواهد شد و هم در صورت ابتلا مدت زمان درمان ویا بستری و نقاهت کاهش خواهد یافت.
استفاده فست فود ها تغذیه سالم نیست. رژیم غذایی سالم شامل مصرف انواع مواد غذایی سالم مانند انواع غلات، حبوبات، سبزی ها و میوه ها، ریز مغذی ها است که کمک فراوانی به تقویت سیستم ایمنی جهت مقابله با عفونت ها خواهد کرد.
مصرف ویتامین "دی" در زمان مناسب خود موثر است و با توجه به اینکه در کشوری هستیم که کمبود این ویتامین در ایران وجود دارد باید به آن توجه کرد. در بررسی های انجام شد طی مدت اپیدمی کرونا شاهد کمبودهای شدید ویتامین "دی " در بسیاری از افراد مبتلا به کرونا بودیم. این مساله بخاطر ضعف تغذیه یا عدم دسترسی به نور آفتاب است که باید آنرا از طریق مکمل ها برطرف کرد ولی حتما دقت کنیم که افراد دچار مسمومیت با ویتامین "دی" نشوند. برقراری تعادل خیلی مهم است.
سخن پایانی:
خطر آینده بحث عفونتهای میکروبی و مقاومتهای دارویی جدی است. آرزوی من این است که در دنیا روزی وجود داشته باشد که هیچ فردی را بخاطر بیماری های عفونی از دست ندهیم. البته شاید آرزوی محالی باشد ولی ما سعی و تلاش خودمان را انجام می دهیم. نباید فراموش کرد که بهداشت فردی پایه و تعیین کننده در پیشگیری از ابتلا به بیماری های عفونی است. دوران کرونا اگر مشکلات و سختی های خود را داشت اما نکته مهم این بود که مردم به بهداشت فردی و شستشوی دستها دقت بیشتری کردند و استفاده از ماسک در زمان ابتلا به بیماری را جدی گرفتند . همین مساله و آموزش ها می تواند در مواقع لزوم برای پیشگیری از شیوع بیشتر بیماری ها خیلی موثر و کاربردی باشد.
