زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر رزیتا جعفری ؛ متخصص گوش ، حلق و بینی

تحریریه زندگی آنلاین : جمجمه خود مانند گنبدی است که مغز را در بر می گیرد. قسمت صافی که در کف آن قرار دارد، قاعده جمجمه گفته می شود و نقش بسیار مهمی در برقراری ارتباط مغز با دیگر اجزای بدن دارد. همچنین قاعده جمجمه برخلاف انتظار، بخش های متعددی را در بر دارد که بروز اختلال در هر کدام آن ها می تواند موجب آسیب دیدگی قاعده جمجمه نیز شود. در ادامه می خواهیم انواع بیماری های قاعده جمجمه و از همه مهم تر، روش های جراحی این عارضه را بیان کنیم.

قاعده جمجمه در کدام قسمت قرار دارد؟

جمجمه ظاهری گنبدی مانند دارد که قسمت کف آن نسبتا صاف و مسطح است. به این بخش مسطح قاعده جمجمه گفته می شود. مغز انسان بر روی قاعده جمجمه و یعنی داخل محفظه جمجمه قرار دارد. تعداد عصب های متعددی که از حفرات قاعده جمجمه وارد یا خارج می شوند، امکان برقراری ارتباط مغز با عناصر بیرونی را فراهم می کنند. خونرسانی به مغز نیز از همین طریق انجام می گیرد. البته باید بدانید که راه ارتباطی بین مغز و نخاع سوراخ بزرگی است که در قسمت پشتی قاعده جمجمه قرار دارد.

بنابراین می توان گفت قاعده جمجمه به علت در بر داشتن عروق خونی متعدد، بخش مهمی به شمار می رود. نکته مهمی که در مورد قاعده جمجمه باید بدانید این است که در صورت ایجاد تومور در آن، شخص می تواند فلج دائم و یا حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.

بیشتربخوانید:

شایع ترین علامت سکته مغزی در افراد

آناتومی قاعده جمجمه

در مورد آناتومی قاعده جمجمه باید بگوییم که خود متشکل از قسمت های مختلفی است. ، اگر بخواهیم از جلو به سمت عقب، این قسمت ها را مشخص کنیم، ترتیب زیر را خواهیم داشت:

حدقه های چشم: دو محفظه جدا از هم در قسمت جلویی صورت هستند که سقف آن ها بخش جلویی قاعده جمجمه را تشکیل می دهد. بسیاری از مشکلات مختلفی که ممکن است در این ناحیه روی دهد، مانند تومورها، شکستگی ها و ضایعات عروقی، از طریق ورت یا حتی چشم قابل بررسی نیستند و نیاز به مراجعهنزد پزشک متخصص در این زمینه دارند.

سینوس های اطراف بینی: به فضایی که در اطراف حفرات بینی وجود دارد، گفته می شود. این سینوس ها پوشیده شده از مخاط هستند و در بالا بخشی از جلوی قاعده جمجمه را تشکیل می دهند. شکستگی ها و یا تومورهای سینوسی می توانند قاعده جمجمه را نیز درگیر سازند.

زین ترکی: غده هیپوفیر در فضایی استخوانی قرار می گیرد که زین ترکی آن فضا است. وظیفه غده هیپوفیز کنترل کردن بسیاری از عملکردهای هورمونی بدن است. اما در عین حال تومورهای هیپوفیز، از جمله شایع ترین تومورهای مغزی هستند که ایجاد می شوند. محل قرارگیری این تومورها می تواند نوع و شدت بیماری قاعده جمجمه را تعیین کند.

استخوان های گیجگاهی: قاعده جمجمه دارای یک فضای میانی است که استخوان نازک گیجگاهی در آن قرار دارد. لوب گیجگاهی نیز در نزدیکی این استخوان نازک جای می گیرد.

استخوان های حاوی عناصر شنوایی: استخوان هایی در کنار گوش ها و در دو سمت قاعده جمجمه قرار دارند که شامل گوش میانی و داخلی می شوند. بیماری هایی که در این ناحیه ایجاد می شود، از طریق یک جراح قاعده جمجمه  خوب قابل درمان و کنترل است.

استخوان پس سری: این استخوان که به مهره های گردنی وصل است، شامل مخچه نیز است و بر روی جمجمه گردن قرار می گیرد. در حقیقت بخشی از حرکات سر و گردن به علت جابجایی استخوان پس سری روی گردن است.

بیشتربخوانید:

چرا زمان در هنگام خواب دیدن تغییر می‌کند؟

جراحی قاعده جمجمه

با توجه به آناتومی قاعده جمجمه و وجود عصب های متعدد و بسیار حیاتی در این ناحیه باید متوجه شده باشید که بروز هر گونه خلل در این ناحیه می تواند بسیار خطرساز باشد. بنابراین باید هرچه سریع تر نسبت به تشخیص و درمان آن اقدام نمود. همچنین در روند جراحی نیز لازم است دقت فراوانی به خرج داده شود چون اعصاب زیادی درگیر هستند و باید از بافت های آسیب دیده جدا شوند.

جراحی قاعده جمجمه به دو روش باز و آندوسکوپی انجام می شود که بسته به نوع و میزان وخامت مشکل، بهترین روش برای افراد مختلف انتخاب می شود.

جراحی قاعده جمجمه با روش آندوسکوپی (جراحی ترانسفنوئید: Transsphenoidal)

این روش جراحی کم تهاجمی است. نحوه انجام پذیری آن به این صورت است که جراح آندوسکوپ و ابزارهای لازم برای جراحی را از طریق بینی و حتی گاهی اوقات از دهان وارد می کند و می تواند به صورت کنترل شده ای با باز کردن قاعده جمجمه، به رفع مشکلات موجود در آن بپردازد.
جراحی آندوسکوپی قاعده جمجمه مدت زمان لازم برای جراحی را کوتاه تر کرده و عوارض ناشی از باز کردن جمجمه از بالا را می کاهد. در ابتدا بیشترین کاربرد آندوسکوپ برای بیماری های مربوط به هیپوفیز بوده است اما امروزه برای اکثر بیماری هایی که در قاعده جمجمه روی می دهد، قابل استفاده است.

جراحی کرانیوتومی (جراحی باز قاعده جمجمه)

روشی سنتی برای جراحی قاعده جمجمه به شمار می رود. در این روش قسمت هایی از جمجمه به صورت موقت برداشته می شود تا بتوان دسترسی به مغز استخوان را سهولت بخشید. در این روش، برش ها در صورت و جمجمه ایجاد می شود. گاهی پس از جراحی، لازم است شیمی درمانی و یا رادیوتراپی انجام شود تا تومورهایی که با جراحی از بین نرفته اند نیز نابود شوند.
با وجود کم تهاجمی بودن آندوسکوپی قاعده جمجمه باز هم ممکن است برخی مشکلات باشند که با این روش درمان نیابند و حتی پروسه جراحی آن ها طولانی تر شود. بنابراین برخی مشکلات مانند خونریزی از ضایعه، چسبندگی به بافت حیاتی، بزرگ بودن تومورها و … را باید حتما با جراحی باز درمان کرد.

بیشتربخوانید:

علت فلج عصب صورت چیست؟

نحوه جراحی انواع بیماری های قاعده جمجمه

انواع بیماری و مشکلاتی که نواحی استخوانی و غیر استخوانی این نواحی را درگیر می کند، در گروه بیماری های قاعده جمجمه قرار می گیرد. این بیماری ها می توانند شامل تومورها، عفونت، شکستگی ها، نقایص مادرزادی و مشکلات عروقی باشند. برخی از شایع ترین بیماری ها و مشکلاتی که می تواند قاعده جمجمه را درگیر سازد، به این شرح است:

جراحی شکستگی قاعده جمجمه که در دو نقطه اتفاق افتاده است و به اصطلاح، به آن کاروتید گفته می شود. بیمار آقای ۲۷ ساله ای است که چند ماه پیش از عمل، سابقه تصادف داشته و با خروج ترشح شفاف سمت چپ، برای درمان مراجعه کرده است.

مشکلات عروقی

منظور از ضایعات عروقی آنوریسم ها یا گرفتگی هایی است که باید جراحی شوند و برای جراحی آن ها نیاز به تراشیدن استخوان قاعده جمجمه است. امکان دسترسی به ای آنوریسم ها با استفاده از میکروسکوپ و یا گاهی اوقات، آندوسکوپ، فراهم است.

تومور عصب های جمجمه ای

از مغز انسان حدود ۱۲ عصب خارج می شود که هر کدام عهده دار عملکردهای حیاتی مانند دیدن، شنیدن، چشیدن، بویایی، لامسه و … هستند. این عصب ها از قاعده جمجمه خارج می شود و در همین نقطه احتمال تشکیل تومورها وجود دارد. به تومورهایی که در این نواحی رشد می کند، شوانوم یا نورینوم گفته می شود که بسته به محل تشکیل و اندازه، نشانه های مختلفی دارند.

عصب شنوایی که عصب هشتم است، بیش از سایرین در معرض ابتلا به شوانوم قرار دارد. توموری که این عصب را درگیر می کند در ناحیه پشتی قاعده جمجمه و در فضایی بین مخچه و ساقه مغز تشکیل می شود. این تومور به اعصاب حسی حرکتی و عصب بلع نزدیک است. از همین رو جراحی آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

محل مناسب برای برش جراحی این تومورها قسمت پشتی گوش است که امکان وارد شدن به محل تومور در قاعده جمجمه را برای جراح فراهم می آورد.

عصب های دیگر کمتر درگیر شوانوم می شوند و محل قرارگیری آن ها در نواحی جلو، وسط یا پشت قاعده جمجمه است. از جمله نشانه های درگیری سایر عصب ها با شوانوم می توان به کم شدن حس بویایی و بینایی، اختلال گفتار و بلع، دو بینی، فلج شدن پا، بی حسی و عدم تقارن صورت و … اشاره کرد.

جراحی تومورهای عصب جمجمه ای معمولا به صورت باز انجام می شود تا دسترسی به آن ها با سهولت بیشتری همراه باشد. همچنین امکان کنترل خونریزی حین عمل بیشتر است. اما در صورتی که اندازه تومورها کوچک باشد، می تواند از آندوسکوپ استفاده کرد.

بیماری های چشمی

 تومورهای چشمی

بسیاری از این توده ها، به ویژه آن هایی که در قسمت پشتی چشم قرار دارند و حتی توموهایی که موجب درگیری عناصر چشم و مغز به صرت همزمان می شود، با باز کردن جمجمه در دسترس خواهند بود.

شکستگی حدقه چشم

این مشکل می تواند با حرکات چشم، تداخل ایجاد کند و موجب آسیب دیدگی مغز شود. از همین رو در صورت بروز، لازم است که قسمت استخوانی با جراحی برداشته شود. پس از آن نیز فرآیند بازسازی سقف حفره انجام می شود.

لازم است بدانید که برای درمان مشکلات چشمی قاعده جمجمه، جراحی با ایجاد برش در محل رویش موی سر و یا ابرو انجام می شود. همجنین ممکن است برای پیشگیری از مشخص بودن زخم و آثار جراحی، برش ها در چین پیشانی و با اندازه های کوچک ایجاد شوند. روش دیگر هم استفاده از آندوسکوپ یا میکروسکوپ های مخصوص است که امکان مشاهده و بررسی وضعیت قاعد جمجمه را فراهم می آورد.

در مواردی که بیماری چندان شیوع پیدا نکرده است، می توان برخی اقدامات را جهت اصلاح ساختار حفره های چشمی و با هدف زیبایی انجام داد. این عمل ها معمولا با شکستگی و اصلاح استخوان های اطراف چشم که در جلوی جمجمه قرار دارند، همراه است. در بسیاری از جراحی هایی که در حفره های چشمی انجام می شود، از پروتزهای فلزی استفاده می گردد تا عناصر استخوانی پس از بریده شدن، در کنار هم قرار  گیرند.

بیماری های سینوس های اطراف بینی

محل قرارگیری سینوس های اطراف بینی، بین دو حفره چشم، بالا و زیر آن ها است که جریان هوا نیز در آن ها برقرار است.

نشت مایع مغزی نخاعی

در صورتی که استخوان های قاعده جمجمه و پرده های مغز، به هر دلیلی حتی در اثر ضربه مغزی، آسیب ببیند ممکن است در نهایت منجر به نشت مایع مغزی نخاعی از داخل بینی شود. این مسئه می تواند موجب بروز مشکل جدی تری مانند عفونت مغزی یا همان مننژیت مغزی گردد که در برخی شرایط می تواند به مرگ نیز منتهی شود. از همین رو به تمام افرادی که پس از یک ضربه مغزی دچار آبریزش بینی می شوند، توصیه می گردد که هرچه سریع تر نسبت به معاینه خود اقدام کنند. اما در مورد مایع مغزی نخاعی لازم است که بگوییم مایعی شفاف و خونابه مانند است که برخلاف ترشحات بینی، لزج نیست. این مایع مغزی در صورت خم کردن گردن به سمت جلو از بینی خارج می شود و گاهی ممکن است با عقب بردن سر، به داخل حلق وارد شود که مزه ای شور یا شیرین دارد.

تومورهای سینوس بینی

تومورهای سینوسی با انتشار و راه یافتن به قاعده جمجمه جزو بیماری های این بخش از سر، به شمار می روند. این تومورها توانایی این را دارند که بتوانند استخوان های کف قاعده جمجمه را تخریب کنند و پیش بروند. تا حدی که پرده هاای مغزی را درگیر کرده و یا حتی وارد مغز شوند. بنابراین جراحی این نوع تومورها از حساسیت ویژه ای برخوردار است که در گروی تجربه و مهارت بسیار بالای جراح است. جراحی این تومورها می تواند هم از طریق آندوسکوپی و هم به روش باز انجام پذیرد.

بیماری های استخوان های اطراف گوش

حالتی مشابه نشت مایع مغزی از بینی می تواند برای گوش و عارضه شکستگی قاعده جمجمه در استخوان های نواحی اطراف گوش نیز روی دهد. تفاوت نشت مایع مغزی از گوش با خروج آن از بینی در این است که احتمال نیاز به جراحی در این افراد کمتر از سایرین است.

از نشانه هایی که می تواند نشت مایع مغزی نخاعی را با انواع دیگر آبریزش ها متمایز کند، این است که اغلب با چکیده شدن بر روی کاغذ، تصویری مانند چند حلقه ایجاد می کند که مشابه هاله، مرکز را در بر می گیرد.در صورت ابتلا به این بیماری روند درمان باید در بیمارستان ادامه پیدا کند و بیمار تحت بستری قرار گیرد. در صورتی که بیماری مراحل اولیه خود را طی کند، با دارو و استراحت قابل درمان است. در صورت عدم پاسخگویی از روش ال پی استفاده می شود. در این روش مایع مغزی نخاعی از کمر فرد استخراج می شود تا نشت مایع از بالا به بینی کم شود. این کار اغلب با قرار دادن لوله ای در داخل کمر انجام می گیرد که تا چند روز و به طور پیوسته موجب تخلیه مایع مغزی می شود. در صورت عدم پاسخدهی این روش در نهایت، جراحی به کار گرفته می شود.

بیماری های مربوط به استخوان پس سری (اتصال جمجمه و گردن)

با توجه به اینکه بسیاری از حرکات گردن وابسته به این ناحیه است، درمان بیماری هایی هم که در این قسمت روی می دهد، نیازمند تجربه و مهارت خاصی است. از جمله علائم بیماری این قسمت عبارتند از:

اختلال بینایی و دوبینی

احساس ضعف و گزگز در اندام ها

محدود شدن حرکات گردن

احساس درد در ناحیه پشت سر و گردن

اختلال بلع

عفونت ها، شکستگی ها، نقایص مادرزادی، روماتیسم و تومورها از جمله بیماری هایی هستند که می توانند این ناحیه از بدن را درگیر سازند.با توجه به اینکه در این بیماری ها اغلب پایداری محل اتصال جمجمه و ستون فقرات از بین می رود، نیاز به استفاده از پروتزهایی است که بتواند استخوان های آسیب دیده را تثبیت کند. از جمله عوارضی که در این روش وجود دارد محدودیت حرکتی گردن است. البته لازم به ذکر اس در صورتی که استخوان ها و رباط ها تخریب نشده باشند، نیازی به تثبیت گردن با استفاده از این پروتزها نیست.

سندروم کیاری

یکی از انواع بیماری هایی است که می تواند در این ناحیه روی دهد. معمولا علت بروز این عارضه تنگی ناحیه اتصال جمجمه و گردن و یا به سمت پایین کشیده شدن مخچه است که منجر به اعمال فشار بر روی مخچه، ساقه مغز و نخاع می شود. درمان این بیماری با تراشیدن استخوان های پس سری و مهره های بالایی گردن انجام می شود. این کار به آزاد کردن نواحی که تحت فشار هستند، کمک می کند. البته در برخی موارد ممکن است نیاز به استفاده از پروتز برای ثابت نگه داشتن استخوان ها باشد.

مننژیوم

مننژیوم ها در واقع تومورهایی هستند که در پرده های اطراف مغز ایجاد می شوند. این تومورها معمولا خوش خیم هستند و با جراحی می تواند مانع از پیشرفتشان شد اما در مواردی که تومور بدخیم است، می تواند به مغز و اعصاب جمجمه ای آسیب وارد کند. مننژیت تمام اطراف مغز را می پوشاند و از همین رو احتمال رشد تومور در تمام نواحی وجود دارد. تومورهایی که در قاعده جمجمه رشد می کنند، در کف آن انتشار می یابند و از همین رو جراحی پیچیده تری برای آن ها انجام می گیرد. مننژیوم ها از نواحی بالایی حفره های چشمی قاعده جمجمه وجود داشته و تا نواحی پشتی در نقطه اتصال به گردن، نیز ادامه دارند.

علائم این تومورها در مراحل آغازین به صورت سر درد بروز می کند و عصب جمجمه را نیز درگیر نمی سازد. اما اگر تومور رشد کرده و بزرگ تر شود می تواند عصب جمجمه را تحت فشار قرار داده و علائمی مانند تومورهای شوانوم داشته باشد.

ریسک جراحی تومورهای مننژیوم بزرگ =و بدخیم تر نسبت به آن ها که اندازه کوچک تری دارند، بیشتر است زیرا عصب های بیشتری درگیر است و جدا کردن آن از تومورها پروسه بسیار حساس و خطرناکی است. بهترین روش جراحی برای این تومورها نیز، جراحی به روش باز است و از آندوسکوپی برای تومورهای کوچک و خوش خیم استفاده می شود. جالب است بدانید که خطر جراحی آندوسکوپی مننژیوم ها از جراح باز آن ها بیشتر است.

۱. محل قرارگیری تومور مننژیت قاعده جمجمه

۲. جراحی آندوسکوپی تومور ممنژیت قاعده جمجمه

نورالژی

نورالژی در واقع دردی است که به علت تحت فشار بودن یکی از عصب های جمجمه ای از سوی یک شریان ایجاد می شود و اغلب به صورت برق گرفتگی در قسمتی از دهان یا صورت قابل احساس کردن است. نورالژی به صورت ناگهانی و با یک تحریک کوچک مانند تراشیدن ریش، مسواک زدن و حتی لمس صورت توسط دست ها ایجاد شده و به صورت جرقه مانند هستند.

در مراحل اولیه از دارو برای درمان این مشکل استفاده می شود اما در شرایط شدیدتر نیاز به جراحی است.

علائم تومورهای قاعده جمجمه

به طور کلی علائم تومورهای قاعده جمجمه بسته به نوع، انداره و ناحیه ای که در آن رشد کرده اند، متفاوت است. برخی از شایع ترین علام عبارتند از:

سرگیجه

کاهش شنوایی

انسداد بینی

احساس سردرد

احساس درد در صورت

عفونت های سینوسی مکرر

برای اطمینان از اینکه علائم شما نشان از اختلالات قاعده جمجمه دارد یا خیر می توانید از طریق سامانه مشاوره آنلاین دکتر رزیتا جعفری، به صورت مستقیم با ایشان در ارتباط باشید.

مراقبت های لازم پس از جراحی قاعده جمجمه

توجه به مراقبت های پس از جراحی قاعده جمجمه در موفقیت آمیز بودن نتیجه عمل بسیار تاثیرگذار است. برخی از مهم ترین نکاتی که در این زمینه باید به آن ها توجه کنید به شرح زیر است.

در صورت احساس درد پس از جراحی قاعده جمجمه، و تایید پزشک، هر ۴ ساعت یک بار قرص مسکن مصرف کنید.

به مدت ۳ ماه مصرف داروهایی مانند آسپرین، ایبوبروفن و ناپر.کسن را متوقف نمایید.

به مدت ۶ روز استراحت کامل داشته باشید.

در صورتی که پس از جراحی از قرص استفاده می کنید، مصرف الکل برای شما ممنوع است.

از استعمال دخانیاتی مانند سیگار بپرهیزید.

برای مدتی نباید رانندگی کنید.

می توانید به صورت آهسته پیاده روی کنید.

از مسافرت های طولانی مدت و با مسافت زیاد بپرهیزید.

بروز یبوست پس از جراحی، به علت داروهای بیهوشی، طبیعی است. برای رهایی از آن ورزش های سبک و مصرف مایعات توصیه می شود.