به قلم : دکتر مهران مرادی ؛ جراح مغز و اعصاب
تحریریه زندگی آنلاین : تومور مغزی که تومور سیستم عصبی مرکزی نیز نامیده می‌شود تکامل غیرطبیعی سلول‌ها در داخل و اطراف مغز است. هنگامی‌که تومورها بزرگ می‌شوند با فشار بر اعصاب، رگ‌های خونی و بافت های اطراف بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند. گاهی اوقات علائم تومور مغزی در حالی رخ می‌دهند که بیماری دیگری در حال درمان است. بیمار قبل از آن هیچ نشانه‌ای را تجربه نمی‌کند. تومور مغزی اعصاب یا رگ‌های خونی را تحت‌فشار قرار می‌دهد و در بیشتر بیماران علائمی را ایجاد می‌کند. این علائم بسته به عوامل مختلف مانند محل، نوع و اندازه تومور و قسمت آسیب‌دیده مغز متفاوت هستند. تعدادی از علائم و نشانه‌های تومور مغزی عبارت‌اند از: سردرد شدید، تغییر در رفتار یا شخصیت، تهوع، استفراغ، تشنج و خواب‌آلودگی غیرمعمول.همیشه به دنبال علائم هشداردهنده‌‌ی تومور مغزی باشید تا درمان زودهنگام انجام شود. تومور مغزی در صورت عدم درمان می‌تواند علت اصلی مرگ ناشی از سرطان به‌ویژه در کودکان زیر چهارده سال باشد.در صورت طولانی شدن علائم تومور مغزی حتماً برای تشخیص دقیق به یک متخصص و یا جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. روند درمان در مراحل اولیه تومور مغزی بسیار راحت‌تر می‌باشد و بیمار با عوارض کمتری در آینده مواجه می‌شود.
بیشتربخوانید:
علائم و نشانه های هشدار دهنده تومور مغزی چیست؟
علل تومور مغزی
علت دقیق تومور مغزی ناشناخته است. برخی معتقدند جهش غیرمنتظره می‌تواند باعث نقص ژن‌ها و منجر به رشد ناگهانی سلول‌های مغزی و ایجاد تومور شود. قرار گرفتن در معرض میزان زیاد اشعه ایکس تنها علت خارجی است. افرادی که قبلاً تحت درمان سرطان بوده‌اند نیز می‌توانند به تومور مغزی مبتلا شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که سابقه ژنتیکی نیز عامل بروز برخی از انواع تومور مغزی است.
علائم تومور مغزی
ده مورد از علائم شایع تومور مغزی عبارت‌اند از:
سردرد
همه سردردها نشان‌دهنده تومور مغزی نیستند. تنها تعداد کمی از بیماران دچار سردرد می‌شوند. رشد سریع تومور و محل آن مانند حفره خلفی بیشتر از سایر عوامل در ایجاد سردرد دخیل هستند. سردرد مرسوم تومور مغزی به‌اندازه میگرن یا سردرد تنشی رایج نیست. تصویربرداری (ام آر آی یا سی‌تی‌اسکن) یک مرحله مهم و ضروری برای تعیین علت سردرد است. افزایش فشار داخل جمجمه (ناشی از تومور) همراه با التهاب نوروژنیک و همچنین حساسیت مرکزی ایجادشده از طریق رگ‌های آوران سه‌قلو در مننژها یا اعصاب جمجمه‌ای می‌تواند شرحی احتمالی بر مکانیسم سردرد مربوط به تومورها باشند.
تشنج
تشنج افزایش ناگهانی فعالیت الکتریکی در مغز است. ماهیت تشنج بسته به لوب درگیر می‌تواند متفاوت باشد. برخی از تشنج‌ها جزئی هستند درحالی‌که برخی دیگر ممکن است بسیار طاقت‌فرسا باشند.
تشنج یا صرع از شایع‌ترین علائم تومور مغزی است. تشنج در 20 تا 40 درصد از بیماران به‌صورت علامت اولیه ظاهر می‌شود، درحالی‌که 20 تا 45 درصد دیگر بیماران در طول دوره بیماری دچار تشنج می‌شوند.
در بین انواع تومورهای مغزی، تشنج بیشتر در زمان ابتلا به تومورهای گلیونئورونال (70-80 درصد) و به‌ویژه در بیماران مبتلابه ضایعات پیشانی گیجگاهی مشاهده می‌شود. 60 تا 70 درصد از بیماران مبتلابه گلیومای درجه پایین، 20 تا 30 درصد افراد مبتلابه مننژیوما و 20 تا 35 درصد از بیماران مبتلابه تومورهای متاستاتیک مغزی نیز از تشنج رنج می‌برند. پس از برداشتن تومور از طریق عمل جراحی، تشنج در حدود 60 تا 90 درصد از بیماران از بین می‌رود.
بیشتربخوانید:
بیماری هایی که از راه چشم تشخیص داده می‌شوند
تهوع یا استفراغ
آسیب داخل جمجمه مانند تومور مغزی می‌تواند باعث تهوع یا استفراغ شود. افزایش فشار داخل جمجمه یا تحریک مستقیم مرکز استفراغ در ساقه مغز می‌تواند باعث استفراغ یا حالت تهوع در بیماران مبتلابه تومور مغزی شود. استفراغ و تهوع از علائم شایع سایر آسیب‌ها مانند عفونت‌های گوارشی نیز محسوب می‌شوند. بنابراین، مهم است که به دنبال علائم عصبی دیگر باشید و علت تهوع و استفراغ را کاملاً ارزیابی کنید.
بااین‌حال، در صورت ابتلای کودکان استفراغ مقاوم به درمان یا مزمن بدون حالت تهوع و به هم خوردنِ تعادل آب و الکترولیت‌ها حتی در صورت عدم وجود سایر علائم عصبی می‌توانند نشان‌دهنده وجود آسیب داخل جمجمه‌ای باشند.
بیشتربخوانید:
تومور بدخیم پلک چشم
مشکلات بینایی
اگر تومور مغزی در ناحیه‌ای باشد که بر بینایی یا عصب بینایی تأثیر می‌گذارد، ممکن است علائمی مانند تاری دید، دوبینی، مه آلودگی بینایی، کوری جزئی یا کامل، کوررنگی و از دست دادن بینایی محیطی ایجاد کند. همچنین تومور مغزی می‌تواند منجر به نوروپاتی بینایی شود. نوروپاتی بینایی به دلیل تأثیر مستقیم تومور یا افزایش فشار داخل جمجمه‌ای و آسیب عصب بینایی رخ می‌دهد. اختلال عملکرد اعصاب جمجمه‌ای دوم، سوم و چهارم منجر به دوبینی و درگیری عصب بینایی و درنهایت تاری دید می‌شود.
نوروپاتی محیطی و علائم عصبی
تومور مغزی و سرطان سیستم اعصاب مرکزی می‌توانند باعث بروز عوارض عصبی قابل‌توجهی شوند. سیستم‌های عصبی مرکزی و محیطی مستعد ابتلا به سرطان هستند. انواع سرطان می‌توانند به ستون فقرات متاستاز دهند و در بسیاری از موارد به دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن مهره‌ها درروند سرطان باعث فشردگی نخاع یا قطع نخاع شوند. همچنین سرطان می‌تواند روی انعقاد خون تأثیر بگذارد یا باعث افزایش میزان انعقاد خون و بروز مشکلات عروقی مغزی شود. برخی از علائم عصبی شامل حرکات تند یا غیرقابل‌کنترل، احساس سوزن شدن در یک‌طرف بدن و ضعف عضلانی در صورت یا بازو می‌باشند.
در مواردی که نخاع یا ریشه عصبی درگیر هستند، کنترل مثانه و حرکات روده نیز دچار مشکل می‌شوند. تومورها ممکن است منجر به از دست دادن حس یا تغییر در رفلکس‌های عمیق تاندون شوند. درگیری عصب خارج چشمی نیز می‌تواند باعث نقص حسی صورت شود.
بیشتربخوانید:
بیماری های که از راه چشم تشخیص داده می‌شوند
سردرگمی و مشکلات مربوط به هویت شخصی
تومور مغزی می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در توانایی عصب‌شناختی شود. سردرگمی در مورد هویت شخصی نیز یکی دیگر از علائم احتمالی است. تومور می‌تواند تغییراتی در هوشیاری و حوزه‌های عصب‌شناختی ایجاد کند که بر هویت فردی تأثیر می‌گذارند. برای برخی بیماران بروز علائم عصبی – روانی ممکن است اولین نشانه تومور مغزی باشد. چنین بیماری در طول درمان نیاز به ارزیابی و حمایت عصبی روانی دارد.
از دست دادن حافظه و مسائل مربوط به قوه ادراک و قضاوت
تومورهای مغزی می‌توانند بر حوزه عصب‌شناختی تأثیر بگذارند به‌طوری‌که حافظه و ادراک نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. ممکن است بیمار نتواند رویدادها را به خاطر آورد. قوه ادراک بیمار احتمالاً بسیار تحت تأثیر قرار می‌گیرد و این حالت ممکن است شامل علائم تومور مغزی مانند توهم و مسائل مربوط به کنترل ضربه باشد. بنابراین، علائم عصب‌شناختی بر تغییر هویت فردی، شخصیت و ادراک تأثیر می‌گذارند.
اختلالات خواب‌وبیداری
مشکلات مربوط به چرخه‌های خواب‌وبیداری شدیدترین و شایع‌ترین علائم گزارش‌شده توسط بیماران مبتلابه تومور مغزی می‌باشند. کاهش قوه شناختی، خستگی و سایر موارد می‌توانند از دلایل اختلال در چرخه خواب باشند. التهاب داخل جمجمه‌ای نیز می‌تواند در اختلالات خواب نقش داشته باشد. بیماران مبتلابه اختلالات خواب‌وبیداری ممکن است از مشکل در شروع یا ادامه خواب، بیدار شدن زودهنگام، بیدار شدن از خواب بدون احساس شادابی، خواب زیاد در طول روز و سایر موارد شکایت داشته باشند.
مسائل ارتباطی (اختلال زبان)
لوب گیجگاهی وظیفه پردازش معنایی گفتار و بینایی را به‌طور هم‌زمان بر عهده دارد. لوب گیجگاهی به همراه لوب جلویی وظایف ایجاد و درک زبان را بر عهده‌دارند. بااین‌حال در صورت تأثیر تومور بر عملکرد این لوب‌ها ممکن است بیمار مشکلات مربوط به گفتار پیدا کند. مسائل ارتباطی ممکن است شامل اختلال در زبان، مشکلات گفتاری و از دست دادن حافظه باشند. اختلالات فوق منجر به از دست دادن توانایی به‌کارگیری کلمات و ضعف در یادآوری، ناتوانی در قضاوت مکالمه و موارد دیگر می‌شوند.
دیس فازی یا اختلال زبان شایع‌ترین مشکلی است که در بیماران مبتلابه تومور مغزی مشاهده می‌شود. ناتوانی در توصیف یک شیء، توانایی بیان تنها چند کلمه، ناتوانی در بیان معنی‌دار زبان و عدم درک آنچه دیگران می‌گویند برخی دیگر از علائم ذکرشده هستند.
اثرات احساسی اختلال زبان می‌توانند بسیار مخرب باشند و بیماران نیز احتمالاً از افسردگی رنج خواهند برد. درمان سرطان مغز باید شامل توان‌بخشی برای بازگرداندن توانایی برقراری ارتباط و مشکلات مربوط به زبان باشد.
کاهش شنوایی/مسائل و مشکلات مربوط به تعادل
در تومورهای مغزی که عصب هشتم را تحت تأثیر قرار می‌دهند بروز علائمی از قبیل کاهش یا اختلال شنوایی و وزوز گوش (صدای زنگ در گوش) شایع است. کاهش شنوایی ممکن است با کاهش توانایی درک آنچه گفته می‌شود، مشخص شود. کاهش شنوایی تدریجی یا ناگهانی است. اگر تومورها گسترش یابند و بر سیستم دهلیزی که مسئول حفظ تعادل بدن است تأثیر بگذارند علائم دیگری مشاهده خواهند شد. این علائم ممکن است شامل سرگیجه، گیجی، مشکلات مربوط به راه رفتن و اختلال در تعادل (عدم تعادل) باشند.
در برخی موارد فشار تومور نفوذی نیز ممکن است باعث بروز درد یا ضعف در صورت شود. تومور خوش‌خیم به نام نورومای آکوستیک نیز می‌تواند شرایط مشابهی ایجاد کند. تنها یک ارزیابی کامل توسط متخصص می‌تواند ماهیت و علت واقعی علائم را مشخص کند.
سایر علائم
علاوه بر علائم شایع تومور مغزی، بیماران ممکن است علائم کمتر شایع و مبهم دیگری مانند خروج شیر از سینه، رشد ناگهانی پا یا دست (تومورهای هیپوفیز) ناتوانی در نگاه کردن به بالا (تومورهای غده صنوبری) را تجربه کنند. همه علائم نشان‌دهنده تومور مغزی نیستند. همچنین برخی از این علائم می‌توانند ناشی از تومورهای خوش‌خیم و سایر شرایط یا بیماری‌های زمینه‌ای همراه باشند. بااین‌حال، در صورت تداوم یا تشدید علائم، افراد باید جهت یافتن علل با پزشک مشورت کنند. اگر این علائم به دلیل تومور مغزی ایجاد شوند، علاوه بر درمان سرطان تسکین علائم نیز یک هدف اصلی درمان محسوب می‌شود.
درمان تومور مغزی
تومور مغزی می‌تواند سرطانی یا غیر سرطانی باشد که اصطلاحاً به ترتیب خوش‌خیم و بدخیم نامیده می‌شوند. انواعی از تومورهای خاص در مغز ایجاد می‌شوند، درحالی‌که برخی از آن‌ها پس از شروع در برخی از قسمت‌های دیگر بدن به مغز می‌رسند. نوع، اندازه و محل تومور عوامل تعیین‌کننده نوع درمان هستند. رایج‌ترین گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:
عمل جراحي:
متخصصین جراح در صورت امکان تومور را خارج می‌کنند. عمل جراحی مغز پیچیده است و باید بااحتیاط انجام شود. مغز بیمار باید بتواند کنترل و هماهنگی پس از عمل را به دست آورد.
پرتودرمانی:
پزشکان ناحیه دارای تومور را در معرض اشعه ایکس قرار می‌دهند. اشعه ایکس سلول‌های توموری را از بین می‌برد یا آن‌ها را کاهش می‌دهد. متخصصین این روش را گاهی قبل از جراحی انجام می‌دهند تا اندازه تومور را به حداقل برسانند. به‌این‌ترتیب، بافت های کمتری باید در حین انجام عمل برداشته شوند.
شیمی‌درمانی:
طی شیمی‌درمانی پزشکان داروهای ضد سرطان را به رگ‌ها تزریق یا به‌صورت قرص تجویز می‌کنند. این داروها سلول‌های سرطانی بدن را از بین می‌برند. این روش دقیقه مانند پرتودرمانی، قبل از عمل جراحی برای کوچک کردن تومور انجام می‌شود. پزشکان گاهی حتی شیمی‌درمانی را پس از عمل جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بدن توصیه می‌کنند.
ایمن درمانی:
این روش درمان بیولوژیکی نیز نامیده می‌شود زیرا طی آن از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در ایمن درمانی پزشکان سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند تا اعمال خود را به‌طور مؤثرتری انجام دهد.
درمان هدفمند:
طی درمان هدفمند بیماران داروهایی را دریافت می‌کنند که ویژگی‌های خاص سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند به‌گونه‌ای که به سلول‌های سالم آسیبی نرسد. روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی عوارض جانبی زیادی مانند تهوع را به همراه دارند، بنابراین این درمان می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای سایر روش‌ها استفاده شود.
