به قلم : دکتر سید امیر طاهری ؛ متخصص بیماری‌های داخلی ، فوق تخصص گوارش ، کبد و مجاری صفراوی
تحریریه زندگی آنلاین : حدود ده درصد از جمعیت افراد در طول عمر خود مشکل زخم‌های گوارشی را تجربه می‌کنند. زخم‌های پپتیک نوعی زخم گوارشی است که شیوع این زخم‌ها بسته به اینکه در اثنی عشر یا معده ایجادشده است، متفاوت است. جالب است بدانید که زخم‌های اثنی عشر به‌مراتب شیوع بیشتری داشته و حداقل سه تا چهار برابر زخم‌های معده شایع‌تر هستند.
ابتلا به زخم‌های پتیک از چه سنی آغاز می‌شود؟
ابتدا نگاهی به انواع زخم‌های گوارشی می‌اندازیم. این زخم‌ها را در سه گروه می‌توان دبسته‌بندی کرد: 1-زخم مری 2- زخم معده 3-زخم اثنی عشری یا دوازدهه. زخم‌های پپتیک به مجموعه‌ای از اختلالات گفته می‌شود که در آن مخاط معده یا اثنی عشر دچار تخریب و زخم شدگی می‌شوند. سن شیوع زخم‌های اثنی عشر و معده با یکدیگر متفاوت می‌باشد، به‌طوری‌که زخم‌های اثنی عشر در سنین کمتر و با حداکثر شیوع بین بیست‌تا چهل‌سالگی نمایان می‌شود، درحالی‌که زخم‌های معده بین سی‌وپنج تا پنجاه‌وپنج سالکی تظاهر پیدا می‌کنند.
بیشتربخوانید:
آشنایی با مزایای شگفت‌آور شیرین‌بیان
تشخیص زخم‌های گوارشی
برای تشخیص بیماری زخم معده و زخم‌های گوارشی، آزمایش‌های زیادی کاربرد دارند. آزمایش‌هایی نظیر آندوسکوپی فوقانی، بررسی عفونت هلیکوباکتر، اشعه ایکس و … برای تشخیص این بیماری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
علل ایجاد زخم‌های پپتیک چیست؟
علل متفاوتی می‌تواند سبب ایجاد زخم‌های پپتیک در معده و اثنی عشر می‌شود، که مهم‌ترین آن‌ها عفونت معده و هیکو باکتر پیلوری است. همان طور که می‌دانید میکروب هلیکو باکتر پیلوری، میکروبی است که از طریق دهان به دهان انتقال پیدا می‌کند و راه‌های انتقال بسیاری دارد. به‌طور مثال؛ استفاده از لیوان و قاشق مشترک و تماس فردبه‌فرد (تماس نزدیک در اعضای خانواده) و حتی ممکن است ذرات بزاق این میکروب از طریق روبوسی کردن انتقال یابد. تقریباً این میکروب در دوره سنی بالای سی سال ساخته می‌شود و در سالیان اخیر دیده‌شده است که این میکروب نقش مهمی در ایجاد زخم‌ها و ورم‌های معده و اثنی عشر داشته است. همچنین در درازمدت در ایجاد سرطان معده بسیار مؤثر بوده است. یکی دیگر از عواملی که پس از عفونت هلیکو باکتری پیلوری در ایجاد زخم پپتیک تأثیر بسیار مهم و اساسی دارد و می‌تواند از علل شایع ابتلا به این نوع زخم باشد، مصرف قرص‌های مسکن همانند: بوفن، ژلوفن، دیکلوفناک و … می‌باشد.
نقش مصرف داروها در ابتلا زخم‌های گوارشی
جالب است بدانید که استفاده از اشکال مختلف این داروها چه به‌صورت مصرف قرص و چه به‌صورت استفاده از آمپول و شیاف می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های پپتیک در افراد شود، خیلی از افراد به‌اشتباه فکر می‌کنند استفاده از فرم‌های تزریقی و شیاف این داروها به دلیل آنکه این دارو وارد معده نمی‌شود، خطر ایجاد مشکلات گوارشی به همراه ندارد، درصورتی‌که تنها پانزده درصد عوارض این داروها از طریق موضعی و ورود به معده اعمال می‌شود و هشتادوپنج درصد عوارض به دنبال جذب خونی دارو و ورود به‌تمامی اعضای بدن از طریق خون ایجاد می‌شود.با توجه به اینکه دوز داروهای تزریقی و شیاف معمولاً چندین برابر فرم‌های خوراکی است، در بسیاری از موارد استفاده از فرم‌های تزریقی و شیاف حتی می‌تواند با عوارض بیشتر گوارشی همراه باشد.
بیشتربخوانید:
علائم زخم های گوارشی و چگونگی تشخیص
نقش دیگر عوامل ابتلا به زخم‌های گوارشی چقدر است؟
خیلی از مواقع پیش می‌آید که بیماران در مورد نقش سایر عوامل ابتلا به زخم پپتیک اطلاعی ندارند. این عوامل عبارت‌اند از :
نوع تغذیه
استرس
سیگار
مصرف مشروبات الکلی
معمولاً این عوامل به‌طور مستقیم نمی‌تواند موجب ایجاد زخم شود ولی می‌توانند نقش تشدیدکنندگی در کنار سایر عوامل داشته باشند. به‌طور مثال: فردی که هلیکو باکتر پیلوری دارد و در کنار آن عواملی همچون استرس زیاد، مصرف سیگار، مصرف مسکن و تغذیه نامناسب دارد، احتمال ایجاد اول سر در این فرد بیشتر خواهد بود. البته این مورد هم به یاد داشته باشید، زمانی که به دلیل مصرف قرص‌های مسکن یا به دلیل وجود هیلکو باکتر پیلوری فرد مبتلابه زخم پپتیک می‌شود، استفاده از سیگار، مشروبات الکلی، تغذیه نامناسب و استرس می‌تواند سبب تشدید علائم بیماری در فرد شود.
بیشتربخوانید:
معده درد نشان دهنده بروز این بیماری های خطرناک است!
زخم‌های گوارشی چه علائم می‌تواند داشته باشد؟
گاهی اولین علامت زخم‌های اثنی عشر و معده همین تابلو عوارض است و بیمار ذکر می‌کند، هیچ‌وقت سابقه‌ای از علائم زخم‌های معمول را مانند درد درگذشته نداشته است و اولین بار با تابلو خونریزی مراجعه کرده است. مهم‌ترین علامت زخم‌های پپتیک، که شامل زخم‌های معده و اثنی عشر می‌باشد، دردهای ناحیه‌ای گاستر است. ای گاستر به ناحیه زیر جناق سینه در قسمت بالا و وسط شکم گفته می‌شود. درد زخم‌های پپتیک عمدتاً در این ناحیه حس می‌شود. ولی دردهای احشایی همانند درد ناشی از زخم‌های گوارشی می‌توانند مبهم و پخش باشند و به‌خوبی لوکالیزه نشوند و حتی گاهی حالت ارجاعی دارند، یعنی در محلی غیر از محل اصلی خود حس می‌شوند. ازجمله این نواحی می‌توان به قسمت بالا و راست شکم اشاره نمود، یعنی زیر دنده‌های راست.
درد این زخم‌ها در بیست درصد موارد به‌خصوص درد ناشی از زخم اثنی عشر در این ناحیه حس می‌شوند. همچنین در ده درصد موارد ممکن است درد در قسمت بالا و چپ شکم، یعنی زیر دنده‌های سمت چپ احساس شود. در موارد کمتری ممکن است دردها در دور ناف و یا در قفسه سینه حس شوند.
چگونه از ابتلا به زخم گوارشی پیشگیری کنیم؟
در اینجا باید بدانید که عوامل قطعی برای جلوگیری از ایجاد زخم‌های گوارشی وجود ندارد اما می‌توانید با رعایت برخی موارد، احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهید. باید حتماً توجه داشته باشید تا هلیکوباکترپیلوری به بدن شما وارد نشود و برای این کار باید مرتباً دست‌های خود را بشویید. داروهای ضد درد را بااحتیاط جوانب مصرف نمایید. همچنین این داروها را با معده خالی مصرف نکنید.
بیشتربخوانید:
علائم زخم معده که بهتر است بدانید!
عوارض زخم‌های گوارشی چیست؟
دردهای ناشی از زخم پپتیک در بسیاری از موارد به پشت انتشار خنجری دارند و شب بیمار را از خواب بیدار می‌کنند.
این دردها می‌توانند با تهوع و گاهی استفراغ هم همراه باشند.
گاهی هم زخم‌های معده و اثنی عشر با عوارض این زخم‌ها تظاهر پیدا می‌کنند، مانند: خونریزی گوارشی و یا انسداد خروجی معده.
به‌طورمعمول خونریزی گوارشی ناشی از زخم به شکل سیاه شدن رنگ مدفوع و گاهی هم به شکل استفراغ خونی خود را نشان می‌دهد.
در مواردی که علائم زخم‌های پپتیک یا علائم عوارض آن‌ها وجود دارند، لازم است بیماران برای بررسی‌های تشخیص و درمانی به پزشک گوارش مراجعه نمایند و تحت این بررسی‌ها و سپس درمان‌های لازم قرار بگیرند.
لازم به ذکر است، که علائم فوق ذکر گاهی در سایر مشکلات گوارشی مانند: معده عصبی و یا بدخیمی‌های گوارشی قابل‌مشاهده است و بیماران نباید با مشاهده این علائم خوددرمانی نمایند، لذا تشخیص دقیق در این رابطه بسیار مهم است. پس بنابراین همیشه در صورت وجود چنین علائمی به‌خصوص در مورد علائمی که در مورد عوارض این زخم‌ها گفته شد، حتماً به پزشک متخصص و فوق تخصص گوارش مراجعه داشته باشید.
درمان زخم‌های گوارشی
درمان برای این بیماری به علت ایجاد آن بستگی دارد:
گاهی علت‌های به وجود آمدن زخم گوارشی، عفونت هلیکوباکتر پیلوری می‌باشد که هم‌زمان با ایجاد زخم، معده را اسیدی می‌سازد. برای درمان این گروه با این عامل، از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنند. و زمانی که زخم‌های گوارشی ایجاد می‌گردد، میزان اسید معده به‌شدت افزایش می‌یابد و برای رفع این موضوع از داروهایی استفاده می‌کنند که بخش‌های تولیدکننده اسید معده را مسدود می‌سازند درواقع این مهارکننده‌ها، پمپ پروتون نام دارند. داروهایی نظیر امپرازول، پنتوپرازول و … در این دسته از مهارکننده‌ها قرار دارند. مصرف طولانی‌مدت از هر یک از داروهای این‌چنینی، عوارض زیادی داشته و به همین دلیل توصیه این است که به‌طور خودسرانه مصرف نکنید.
H-2 بلا کرها خاصیت ضد اسیدی داشته و به‌شدت ترشح معده را کاهش می‌دهند.
در حین این بیماری باید حتماً مخاط دستگاه گوارش مورد محافظت قرار گیرد و در این حالت، پزشک از داروهای محافظتی استفاده می‌کند.
بیشتربخوانید:
معده درد نشان دهنده بروز این بیماری های خطرناک است!
عواملی که درمان زخم گوارشی را با شکست مواجه می‌کند؟
در حقیقت باید این نکته را بدانید که زخم‌های گوارشی که در ابتدای شروع بیماری هستند یا مقاومت زیادی ندارند یعنی با علت‌های مقاوم یا REFACTORY ایجاد نشدند، زودتر بهبود می‌یابند اما برخی از انواع این زخم‌های گوارشی، از نوع مقاوم هستند و به همین دلیل درمان احتمال شکست دارد. در این مورد دلایلی نیز مؤثر واقع می‌شوند که تعدادی از آن‌ها را نام‌خواهیم برد.
سرطان معده
بیماری کرون
مصرف بیش‌ازحد مسکن‌ها
عفونت هلیکوباکتر از نوع مقاوم عدم مصرف دارو تا پایان طول درمان یا بی‌توجه
سایر علائم و نشانه‌های زخم‌های گوارشی
زخم‌های گوارشی دارای علائم و نشانه‌های شایعی هستند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم داشت:
کاهش وزن نامعقول
تهوع و پس آوردن خون
کاهش اشتها غیرطبیعی
درد هنگام خالی بودن معده
مشاهده خون تیره‌رنگ در مدفوع
درد منجر به شب‌بیداری یا بدخوابی
احساس درد در قسمت بالای ناف تا امتداد قفسه سینه
احساس سوزش در قسمت بالای ناف تا امتداد قفسه سینه
بیشتربخوانید:
علائم زخم معده که بهتر است بدانید!
رژیم غذایی مناسب درمان زخم معده
با این خوراکی ها از شر رفلاکس معده رها شوید
چگونه از ابتلا به زخم گوارشی پیشگیری کنیم؟
در اینجا باید بدانید که عوامل قطعی برای جلوگیری از ایجاد زخم‌های گوارشی وجود ندارد اما می‌توانید با رعایت برخی موارد، احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهید. باید حتماً توجه داشته باشید تا هلیکوباکترپیلوری به بدن شما وارد نشود و برای این کار باید مرتباً دست‌های خود را بشویید. داروهای ضد درد را بااحتیاط جوانب مصرف نمایید. همچنین این داروها را با معده خالی مصرف نکنید. اگر به این مشکل دچار شدید و یا هرگونه از این علائم را احساس کردید باید توسط فوق تخصص گوارش خوب موردبررسی و معاینه قرار بگیرید.
