زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر سلمان فلاح -  متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی

تحریریه زندگی آنلاین : همی‌ پلژی نوعی بیماری است که در اثر آسیب مغزی یا آسیب نخاعی ایجاد می‌شود و به فلجی در یک‌طرف بدن می‌انجامد. این بیماری باعث ضعف، مشکلات مربوط به کنترل عضلات و سفتی عضلات می‌شود. میزان علائم همی‌ پلژی بسته به محل و میزان آسیب‌دیدگی متفاوت است. اگر همی‌ پلژی قبل از تولد، هنگام تولد یا در 2 سال اول زندگی ایجاد شود، به‌عنوان همی‌ پلژی مادرزادی شناخته می‌شود؛ اما اگر بعداً ایجاد شود، به نام همی‌ پلژی اکتسابی شناخته می‌شود. همی‌ پلژی پیشرفتی ندارد و پس از شروع این اختلال علائم بدتر نمی‌شوند. متخصصین کاردرمانی (OTs) به بیماران مبتلابه همی‌ پلژی کمک می‌کنند تا توانایی خود را در انجام وظایف زندگی روزمره بهبود بخشند. در ادامه به بررسی دلایل بروز همی پلژی و گزینه‌های رایج درمانی آن می‌پردازیم. اصلی‌ترین عامل همی پلژی، آسیب به مغز است، بنابراین هر شرایطی آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد ممکن است درنهایت به همی پلژی منتهی شود.

 بیشتربخوانید:

10 دلیل احساس درد مداوم در مفاصل

افراد مستعد همی پلژی

مواردی وجود دارند که می‌توانند خطر به دنیا آمدن با فلج مغزی را افزایش دهند. این موارد عبارت‌اند از:

تولد زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری)- بخصوص کودکانی که در هفته‌ی سی و دوم یا زودتر به دنیا می‌آیند بیشتر درخطر هستند.

کمبود وزن در هنگام تولد

بارداری دو یا چند قلو

سن مادر ۳۵ سال یا بیشتر باشد.

مادر به‌طور غیرعادی دارای فشارخون پایین یا بالا باشد.

بیشتربخوانید:

شایع ترین علامت سکته مغزی در افراد

علائم همی پلژی

بسته به نوع و شدت این بیماری، می‌تواند علائم مختلفی را داشته باشد؛ اما می‌توان گفت علائم رایج و معمول این عارضه به این صورت است:

ضعف عضلات و یا سفت شدن عضلات در یک‌طرف بدن

اسپاسم عضلات یا منقبض شدن دائم یک عضله

داشتن ضعف در مهارت‌های حرکتی ساده و ظریف

تجربه مشکلات درراه رفتن

عدم تعادل یا تعادل کم

مشکلات درگرفتن و نگه‌داشتن وسایل و اشیا

علل همی پلژی

1- فلج مغزی

شایع‌ترین دلیل همی پلژی در کودکان فلج مغزی است. کودکانی که از این مشکل رنج می‌برند معمولاً می‌توانند تمامی مراحل رشد حرکتی را طی کنند. هرچند ممکن است این اتفاق باکمی تأخیر رخ بدهد. طول عمر کودکان فلج مغزی در این مورد معمولاً طبیعی است و اگر مشکل دیگری نداشته باشند می‌توانند همانند یک فرد سالم عمر کنند. بر اساس تحقیقات انجمن پزشکی آمریکا (AMA)، عوامل متعددی وجود دارد كه می‌توانند در ایجاد همی پلژی نقش داشته باشند. این عوامل می‌تواند شامل عفونت مادر یا جفت، هیدروکسی در هنگام تولد، بیماری‌های مادرزادی قلبی، سکته مغزی و ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد باشد.

 بیشتربخوانید:

تشخیص و درمان فلج مغزی

2- سکته مغزی

سکته مغزی هم شایع‌ترین دلیل همی پلژی در بزرگ‌سالان است که سالانه میلیون‌ها نفر را در جهان مبتلا خواهد کرد. سکته مغزی باعث از دست رفتن بسیاری از مهارت‌هایی خواهد شد که فرد قبلاً کسب کرده است. درصورتی‌که میزان آسیب کم بوده و درمان به‌موقع برای فرد فراهم شود امکان راه رفتن و بازگشت به زندگی بالا است. در غیر این صورت ممکن است فرد نتواند بسیاری از فعالیت‌های قبلی را انجام دهد.

3- عفونت‌های مغزی

عفونت‌های مغز باعث آسیب به قشر مغز خواهند شد. عفونت مغزی عموماً ناشی از باکتری‌ها است؛ اما در برخی از موارد ممکن است قارچ‌ها یا ویروس‌ها چنین مشکلی را ایجاد کنند. مننژیت، آنسفالیت و عفونت‌های دیگر مغز می‌توانند باعث همی پلژی شوند. عفونت‌های دوران بارداری در مادر می‌تواند باعث صدمه به مغز کودک شده و منجر به این بیماری گردد. واسکولیت التهاب خون یا عروق لنفاوی نیز گاهی اوقات منبع این مشکل است.

4- ژنتیک

کمتر بیماری پیدا می‌شود که اثری از ژنتیک در آن دیده نشود. همی پلژی هم از این قاعده مستثنا نیست. یک جهش بسیار نادر در ژن ATP1A3 می‌تواند باعث ایجاد وضعیتی به نام همی پلژی متناوب در کودکان شود. این مشکل باعث ایجاد علائم موقتی همی پلژی می‌شود که می‌آیند و می‌روند. این اختلال از هر 1 میلیون نفر 1 نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

5- ضربه‌مغزی

ضربه ناگهانی به سر می‌تواند آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد. در بیشتر موارد این ضربه‌ها دائمی خواهد بود. درصورتی‌که این ضربه یک‌طرف از مغز را درگیر کند به همی پلژی منجر خواهد شد. مهم‌ترین دلایل ضربه‌مغزی عبارت‌اند از تصادف، آسیب‌های ورزشی و حمله و درگیری‌های شخصی.

بیشتربخوانید:

درمان کودکان فلج مغزی با حرکات dyskineti

6- تومور مغزی

آخرین موردی که می‌تواند اختلالات همی پلژیک را به دنبال داشته باشد، چیزی نیست جز تومور مغزی. با بزرگ‌تر شدن اندازه تومور عموماً علائم همی پلژی هم افزایش پیدا خواهد کرد. این حالت جزء معدود مواردی است که همی پلژی در آن پیش‌رونده خواهد شود.

انواع همی‌ پلژی

موارد زیر جزئی از اختلالات حرکتی هستند که می‌توانند باعث بروز علائم همی‌پلژی شوند.

همی‌پلژی صورت :افراد مبتلابه همی پلژی صورت، فلجی عضلات را در یک‌طرف صورت خود تجربه می‌کنند. همی‌پلژی صورت ممکن است با همی‌پلژی جزئی در سایر قسمت‌های بدن همراه باشد.

همی‌پلژی نخاعی: همی‌پلژی نخاعی به نام سندرم براون-سیکارد نیز شناخته می‌شود. در این بیماری یک‌طرف نخاع دچار آسیب شده که منجر به فلجی در همان طرف بدن می‌شود. همچنین باعث از بین رفتن احساس درد و دما در طرف مقابل بدن می‌شود.

همی‌پلژی طرف مقابل: این نوع همی‌پلژی اشاره به فلج در طرف مقابل بدن و قسمتی است که آسیب مغزی در آن رخ می‌دهد.

همی‌پلژی اسپاستیک: همی‌پلژی اسپاستیک نوعی فلج مغزی است که عمدتاً در یک‌طرف بدن تأثیر می‌گذارد. ماهیچه‌های طرف آسیب‌دیده دائماً منقبض یا دچار اسپاسم هستند.

همی‌پلژی متناوب دوران کودکی: همی‌پلژی متناوب دوران کودکی معمولاً در کودکان کمتر از 18 ماه رخ می‌دهد. این نوع همی‌پلژی یک یا هر دو طرف بدن را به‌طور مکرر تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همی‌پارزی و همی‌پلژی: همی‌پارزی و همی‌پلژی اغلب به‌طور متناوب مورد اتفاق می‌افتند و علائم مشابهی ایجاد می‌کنند. فرد مبتلابه همی‌پارزی ضعف یا فلج جزئی در یک‌طرف بدن خود را تجربه می‌کند. فرد مبتلابه همی‌پلژی ممکن است یک فلج کامل در یک‌طرف بدن خود را تجربه کند و همچنین ممکن است در صحبت کردن یا نفس کشیدن دچار مشکل شود.

همی‌پلژی و فلج مغزی: فلج مغزی یک اصطلاح گسترده‌تر از همی‌پلژی است و شامل انواع مختلف اختلالاتی می‌شود که بر ماهیچه‌ها و حرکت شما تأثیر می‌گذارد. فلج مغزی یا قبل از تولد یا در چند سال اول زندگی ایجاد می‌شود. بزرگ‌سالان دچار فلج مغزی نمی‌شوند؛ اما فرد مبتلابه فلج مغزی ممکن است با افزایش سن متوجه علائم آن شود. شایع‌ترین علت بیماری همی‌پلژی در کودکان سکته مغزی است که در رحم رخ می‌دهد.

آیا بیماری همی پلژی درمان دارد؟

مانند دیگر بیماری‌های سی پی و فلج مغزی در زمان حال حاضر درمان قطعی و همیشگی برای این عارضه وجود ندارد. اگرچه می‌توان با روش‌های مختلف مانند جراحی، ارتوپدی، تجویز اسپیلنت و بریس، داروهای تشنج، درمان با روش یکپارچگی حسی، فیزیوتراپی و کاردرمانی به درمان نسبی این عارضه پرداخت. همچنین روش‌های متفرقه اما مفیدی مانند ماساژ درمانی و یوگا نیز می‌تواند به این بیماران کمک کند.

تشخیص همی پلژی

تشخیص این بیماری تا حد زیادی تحت تأثیر بیماری اصلی است که آن را به وجود آورده است. برای نمونه در کودکان سی پی این اختلال قبل از یک‌سالگی تشخیص داده خواهد شد؛ چراکه خانواده متوجه غیرطبیعی بودن رشد و حرکات کودک خواهد شد یا در فردی که دچار سکته مغزی می‌شود چون عموماً کار فرد به بیمارستان و بستری شدن کشیده خواهد شد، فرد پس از ترخیص به‌وضوح در یک‌طرف از بدن خود دچار اختلال شده است. در کنار آن استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند CT scn و MRI جهت تشخیص محل و میزان آسیب بسیار کمک‌کننده خواهد بود. همچنین برخی از تست‌های ساختاریافته وجود دارند که به تشخیص بهتر و درجه‌بندی میزان درگیری کمک خواهند کرد.

درمان همی پلژی بزرگ‌سالان

درمان فیزیکی و توان‌بخشی درمان استاندارد فلج همی پلژی می‌باشد که هدف اصلی این درمان تقویت عضلات ضعیف و جلوگیری و مهار اسپاسم می‌باشد، درمان‌های متفرقه ازجمله ماساژ و یوگا کمک‌کننده هستند؛ اما درمان اصلی این نوع CP صرفاً کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی می‌باشد. همی پلژی یک اختلال داخلی در مغز است و اثر آن مانند جای یک زخم برای همیشه روی مغز بدن باقی خواهد ماند، بنابراین نباید انتظار بهبودی کامل را از روش‌های درمانی داشته باشیم. روش‌های زیر رایج‌ترین درمان‌هایی هستند که برای همی پلژی تجویز می‌شوند:

1-دارودرمانی

در مورد همی پلژی دارودرمانی ممکن است نتیجه خاصی به دنبال نداشته باشد؛ اما در برخی از موارد برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری لازم و ضروری است. برای نمونه در 3 ساعت اولیه پس از سکته مغزی می‌توان از داروهایی موسوم به فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (tpa) استفاده کرد که امکان بهبودی کامل را بسیار بالا خواهد برد. یا در برخی از موارد استفاده از شربت پیراستام به‌عنوان داروی ضد تشنج در کودکان فلج مغزی کمک خواهد کرد که وضعیت فرد ثابت باقی بماند.

2- جراحی

در برخی از موارد که آسیب گسترده بوده و در حال انتشار باشد ممکن است استفاده از روش‌های جراحی مغز در دستور کار قرار بگیرد. جلوگیری از خونریزی مغزی یا باز کردن یک رگ مغزی می‌تواند هدف این‌گونه جراحی‌ها باشد. برخی از جراحی‌ها مانند جراحی تاندون آشیل ممکن است باهدف افزایش طول تاندون و پس از انجام سایر مداخلات صورت بگیرد.

3- گفتاردرمانی

در برخی از موارد همی پلژی مشکلات گفتاری را به دنبال خواهد داشت. حتی اختلال در بلع و تنفس هم دور از انتظار نمی‌باشد. گفتاردرمانی در همی پلژی روی بهبود مهارت‌های گفتاری، رفع اختلالات بلع، کاهش آبریزش دهان، بهبود تنفس و مواردی از این قبیل کار خواهد کرد تا فرد بتواند به زندگی عادی خود برگردد.

5- فیزیوتراپی

درروند طبیعی درمان همی پلژی، فیزیوتراپی به‌عنوان یک درمان غیرقابل جایگزین وجود خواهد داشت. تمرکز فیزیوتراپی در درمان این افراد روی کاهش اسپاستیسیتی، افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات متمرکز خواهد بود. فیزیوتراپی روی تک‌تک اجزای حسی و حرکتی فرد کار خواهد کرد. فیزیوتراپی در اطفال در کنار فیزیوتراپی بزرگ‌سالان می‌تواند هم فلج مغزی و هم سکته مغزی را تحت پوشش خواهد داد.

6- کاردرمانی

کاردرمانی شباهت‌های زیادی به فیزیوتراپی دارد. بااین‌حال، تمرکز اصلی یک کار درمانگر بیشتر بر کمک به افراد برای ازسرگیری زندگی عادی روزمره است تا صرفاً بهبود علائم بیماری. درجایی که یک فیزیوتراپیست ممکن است برای جلوگیری از آتروفی روی تمرینات قدرتی تمرکز کند. هم کاردرمانی جسمی و هم کاردرمانی ذهنی می‌تواند روی مشکلات همی پلژی کار کند. برای نمونه کاردرمانی جسمی روی آموزش فعالیت‌های روزمره زندگی کار خواهد کرد و کاردرمانی ذهنی روی تقویت حافظه، شناخت و بازآموزی توانایی حل مسئله کار خواهد کرد.

عوارض همی پلژی

اسپاسم در عضلات پشت ساق ازجمله عواملی است که این بیماری دارد و منجر به کشیده شدن پا روی زمین و پنجه روی در کودک می‌گردد. مشکلات بینایی نیز ممکن است در کودکان همی پلژی ایجاد شود. تشنج نیز ازجمله عوارضی است که ممکن است ایجاد شود.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانی و توان‌بخشی زبانی معمولاً درمانی بلندمدت یا همیشگی است که توسط متخصص گفتاردرمانی انجام می‌شود و ممکن است با کمک گرفتن از وسایل الکترونیکی یا مکانیکی باشد. توانایی صحبت کردن یکی از مهارت‌های اساسی برای کنترل کردن امور روزمره فرد است و خوشبختانه موارد موفقیت‌آمیز این درمان در بین بیماران فلج مغزی بسیار زیاد بوده است.

سایر درمان‌های توان‌بخشی

سایر درمان‌های توان‌بخشی برای فلج مغزی عبارت‌اند از دارودرمانی مانند تزریق بوتاکس برای شل کردن عضلاتی که دچار اسپاسم هستند، برخی از انواع جراحی‌ها و استفاده از وسایل کمکی ارتوپدی ازجمله ویلچر و بریس مخصوص پا و کفش‌های مخصوص. روش انجام توان‌بخشی با توجه به نوع و شدت فلج مغزی برای هر بیمار متفاوت است؛ اما به‌طورکلی در همه موارد، لازم است که بیمار به‌طور منظم و مداوم به مرکز توان‌بخشی مراجعه داشته باشد و وسایل و تجهیزات کمکی برای توان‌بخشی را تهیه کند.

فیزیوتراپی در بیماران همی پلژی

فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین انواع روش‌های درمانی برای فلج مغزی کودکان است. فیزیوتراپی اغلب اولین قدم در درمان فلج مغزی است. فیزیوتراپی فلج مغزی از تمرینات قدرتی و انعطاف‌پذیری، درمان حرارتی، ماساژ و تجهیزات ویژه برای استقلال بیشتر کودکان فلج مغزی استفاده می‌کند. میزان کمک فیزیوتراپی به‌شدت و نوع هر مورد فلج مغزی بستگی دارد. کودکان مبتلابه موارد خفیف CP ممکن است برای درمان بیماری خود فقط به فیزیوتراپی نیاز داشته باشند. در موارد شدیدتر، ممکن است در کنار سایر درمان‌ها یا داروها استفاده شود. شروع هر چه زودتر فیزیوتراپی معمولاً بهترین شانس را برای بهبودی به کودکان می‌دهد.

روش‌های طب فیزیکی برای فلج مغزی همی پلژی فیزیوتراپی

توان‌بخشی فلج مغزی شامل درمان‌های بلندمدت فیزیوتراپی می‌شود. این تمرینات فیزیوتراپی معمولاً باهدف افزایش دامنه حرکتی و با تمرکز بر توانایی انجام حرکات اصلی و پایه در بدن است. تکنیک‌های مختلفی در این زمینه در علم فیزیوتراپی وجود دارند ازجمله تکنیک بوبات (Bobath). تمرکز تکنیک بوبات بر روی تقویت انجام حرکات داوطلبانه و خودخواسته از سوی کودک و بهبود تدریجی وضعیت فیزیکی او است. طی انجام درمان‌های فیزیوتراپی ممکن است از وسایل کمکی مانند ویلچر، واکر و آتل‌های مخصوص استفاده شود و به کودک آموزش داده شود که چگونه از آن‌ها استفاده کند تا بیشترین توانایی حرکتی را داشته باشد.

بیوفیدبک

بیوفیدبک یکی دیگر از درمان‌های فیزیوتراپی‌ رایج برای فلج مغزی است که در آن از دستگاه‌های خاصی برای توسعه مهارت‌های بخش‌های خاصی از بدن استفاده می‌شود. در این روش الکترود‌های دستگاه به عضلات مختلف بدن متصل می‌شوند و با ایجاد واکنش عضلانی، دستگاه از طریقی مانند بوق زدن یا چشمک زدن به شخص بازخورد (فیدبک) می‌دهد. درواقع دستگاه به شخص کمک می‌کند ارتباط قوی‌تری روی عضلات خود داشته باشد و بتواند آن‌ها را بهتر کنترل کند. کودکان مبتلابه فلج مغزی با کمک بیوفیدبک می‌توانند عضلات بیش‌فعال (دارای گرفتگی) خود را کنترل کنند و هماهنگی حرکتی بیشتری پیدا کنند.

کاردرمانی

کاردرمانی به‌منظور تنظیم دقیق مهارت‌های حرکتی اساسی در کودک انجام می‌شود. مهارت‌هایی که در کاردرمانی روی آن‌ها تمرکز می‌شوند، مهارت‌هایی هستند که به کودک کمک می‌کنند بیشتر به‌عنوان فردی مستقل عمل کند و برای انجام کارهای خود کمتر به دیگران وابسته باشد. برای مثال برخی فعالیت‌هایی که در کاردرمانی تمرین می‌شوند عبارت‌اند از: پوشیدن لباس، شانه کردن موها، مسواک زدن، درست نوشیدن، نوشتن و بسیاری دیگر از فعالیت‌های اساسی روزمره.