دکتر علی نقره‌کار - متخصص درد
تحریریه زندگی آنلاین : بسیاری از پزشکان معتقدند که موارد زیادی از کمردردهایی که مردم امروزه به آن دچار هستند درواقع ناشی از اضافه‌وزن و چاقی است. علت ابتلای بیشتر افراد دارای اضافه‌وزن به کمردرد هم نسبتاً ساده است. وزن اضافه‌تر در بدن به معنی فشار بیشتر روی تمام بخش‌های بدن است. ممکن است شما هم از افرادی باشید که دچار اضافه‌وزن و یا چاقی هستند. در این صورت باید بدانید که عضلات، مفاصل و بافت‌های بدن شما متأسفانه بیشتر در معرض آسیب‌دیدگی قرار دارند. آسیب‌های مربوط به چاقی و اضافه‌وزن معمولاً متوجه کمر و ستون فقرات هستند.
بیشتر بخوانید:
ورزش راهکار کم‌هزینه درمان آرتروز
ورزش‌های روی صندلی را بشناسید
چاقی چیست؟
چاقی ازنظر علم پزشکی به داشتن بافت‌های اضافه چربی در کل بدن گفته می‌شود. شاید کمی گیج‌کننده باشد! بگذارید این‌طور بگوییم که بافت‌های چربی درواقع یک اصطلاح علمی پزشکی هست که منظور از آن همان چربی‌های زیرپوست یا بافت‌های همبند هست.
به‌طورکلی ذخیره چربی برای بدن مفید است و برای یک بدن سالم داشتن مقداری چربی ضروری است. ولی چاقی و اضافه‌وزن زمانی پیش می‌آید که بدن به‌اندازه‌ای چربی در خود ذخیره می‌کند که دیگر برای سلامتش مفید نیست و تأثیر منفی بر روی سلامتی‌اش می‌گذارد. شاید به‌عنوان یک فرمول دم‌دستی بتوان این‌طور گفت که شما تا وقتی‌که از ۲۰ درصد وزن استاندارد و ایده آلتان سنگین‌تر نشده‌اید، اضافه‌وزن ندارید.
ولی راه و روش دقیق‌تری که بدانید وزن و سلامت بدنتان در چه وضعیتی قرار دارد این است که از شاخص توده بدنی یا همان BMI استفاده کنید.
شاخص توده بدنی یاBMIچیست؟
محاسبه شاخص توده بدنی به نسبت، ساده است. این شاخص درواقع وزن شمارا به کیلوگرم، بر مجذور قد شما در واحد متر تقسیم می‌کند. ولی نگران نباشید. قرار نیست دست‌به‌قلم شوید و یا دنبال ماشین‌حساب بگردید. درواقع این محاسبات قبلاً انجام‌شده‌اند که در ادامه آن را به‌صورت یک جدول در اختیار شما قرار داده‌ایم.
استفاده از این جدول بسیار ساده است. کافی است قدتان را به سانتی‌متر در محور عمودی و وزنتان را در محور افقی بالای تصویر پیدا کنید. حالا خانه‌ای که این دو محور باهم تلاقی می‌کنند را پیدا کنید. این خانه شاخص توده بدنی شمارا نشان می‌دهد. مثلاً یک فرد با قد ۱۷۵ و وزن ۶۸ کیلوگرم، شاخص توده بدنی ۲۲ دارد و در منطقه سبزرنگ قرار می‌گیرد.
البته یک روش دیگر هم برای اندازه‌گیری شاخص توده بدنی و مشخص کردن وضعیت سلامت وزن وجود دارد که نسبت دور کمر به باسن یا WHR (waist-hip ratio) نام دارد. برای اندازه‌گیری این نسبت باید دور کمر و باسن را به‌دقت اندازه بگیرید. منظور از دور کمر آن قسمتی از کمر است که باریک‌تر از همه‌جا است که تقریباً بالای ناف می‌شود. منظور از دور باسن هم آن قسمتی است از باسن است که پهن‌ترین جا هست. حالا عددی که از دور کمر به دست آورده‌اید را باید به عدد دور باسن تقسیم کنید. این محاسبات را خودتان می‌توانید به‌راحتی انجام دهید و نیاز به جدول و نمودار ندارید. معنی اعدادی که این نسبت به شما می‌دهد به این صورت است:
بیشتربخوانید:
درد سیاتیک و راه های درمان آن
اگر زیاد بنشینید چه اتفاقی برای بدنتان می افتد؟
برای آقایان:
کمتر از ۰.۹: وضعیت سلامتی مناسب و ریسک پایین ناشی از اضافه‌وزن
۰.۹ تا ۰.۹۹: وضعیت سلامت نه‌چندان مناسب و میزان ریسک متوسط ناشی از اضافه‌وزن
۱ و بالاتر: وضعیت سلامت نامناسب و ریسک بالای سلامت به دلیل اضافه‌وزن
برای خانم‌ها:
کمتر از ۰.۸: وضعیت سلامتی مناسب و ریسک پایین ناشی از اضافه‌وزن
۰.۸ تا ۰.۸۹: وضعیت سلامت نه‌چندان مناسب و میزان ریسک متوسط مربوط به اضافه‌وزن
۰.۹ و بالاتر: وضعیت سلامت نامناسب و ریسک بالای سلامت به دلیل اضافه‌وزن
حالا که از وضعیت شاخص توده بدنی خود باخبر شدید، وقت آن است که با مشکلات و خطراتی که متوجه افرادی با شاخص توده بدنی بالا است، آشنا شوید.
خطرات و مشکلات اضافه‌وزن و داشتن شاخص توده بدنی بالا
اگر با محاسبه شاخص توده بدنی متوجه شدید که اضافه‌وزن دارید یا چاق هستید، متأسفانه باید این خبر را به شما بدهیم که شما در معرض این مشکلات قرار دارید:
بیماری شریان کرنری (coronary)
فشارخون
دیابت نوع ۲
احتمال بالای سکته قلبی
وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب (apnea)
نکته مهمی در مورد شاخص توده بدنی BMI این است که اگر شاخص BMI شما بالای ۳۰ بود، شما یک فرد چاق محسوب می‌شوید. افراد با شاخص ۲۵ تا ۳۰ هم دارای اضافه‌وزن محسوب می‌شوند. افرادی که مشکل اضافه‌وزن دارند نه‌فقط با مشکلات داخل بدنشان دست‌وپنجه نرم می‌کنند (مثل مشکلات قلبی، خواب، فشارخون و …) بلکه در دنیای خارج از بدنشان هم مشکلات مختلفی دارند و محدودیت‌های فیزیکی در مواقع بسیاری برای آن‌ها مشکل‌ساز می‌شود.
بسیاری این تصور اشتباه را دارند که تعریف چاقی و اضافه‌وزن فقط مخصوص بزرگ‌ترهاست درصورتی‌که بچه‌ها هم درست مانند بقیه ممکن است دچار اضافه‌وزن و چاقی بشوند. متأسفانه حتی عوارض ناشی از این اضافه‌وزن هم برای آن‌ها یکسان است و درنتیجه کودکانی دارای اضافه‌وزن باید از کودکی با این مشکلات (مثل مشکلات قلبی و عروقی، فشارخون، کلسترول بالا و …) دست‌وپنجه نرم کنند. به همین دلیل خیلی مهم است که بچه‌ها را از ابتلا به چنین مشکلاتی حفظ کنیم و بهترین راه‌حل برای این کار این است که سبک زندگی سالم و پرفعالیت، رژیم غذایی سالم برای آن‌ها در نظر بگیریم و خودمان هم آن را رعایت کنیم.
شاید در ابتدای شروع این برنامه بدن بچه‌ها و حتی خودتان آمادگی این تغییرات و به‌خصوص مواجهه با فعالیت فیزیکی را نداشته باشد و حتی کمی کمردرد را هم تجربه کنید. البته می‌توانید با استفاده از پشت‌بند و کمربندهای طبی درد احتمالی که به وجود می‌آید را کنترل کنید. به این شکل با یک تیر به دو نشان می‌زنید. هم کمردرد را کاهش می‌دهید و هم اینکه به خودتان و کودک عادت می‌دهید که حالت صحیح بدن همیشه رعایت شود.
مشکلات اضافه وزن برای ستون فقرات
وزنی که فرد دارای اضافه‌وزن هرلحظه با خود حمل می‌کند ستون فقرات و کمرش را تحت‌فشار اضافی و تنش قرار می‌دهد. این مسئله کمر و ستون فقرات را در معرض ابتلا به مشکلات مختلفی قرار می‌دهد. به‌طور مثال کشیدگی کمر یکی از مشکلات رایج افراد دارای اضافه‌وزن است. علتش این است که اضافه‌وزنی که به‌صورت چربی در قسمت شکم و مرکزی بدن جمع می‌گردد باعث می‌شود مرکز ثقل بدن کمی به سمت جلوتر حرکت کند و این باعث می‌شود که بدن و ساختار ستون فقرات از حالت طبیعی خود خارج شود و به سمت جلو کشیده شود.
مشکل دیگری که خیلی بین افراد دارای اضافه‌وزن و چاقی رایج است مربوط به دیسک بین مهره‌های کمر هست. به‌طورمعمول باگذشت زمان و افزایش سن، دیسک‌های بین مهره‌ها توانایی اولیه خود را از دست می‌دهند. تفاوت این فرآیند برای افراد دارای اضافه‌وزن با افراد معمولی در این است که ضعیف شدن و فرسایش دیسک برای آن‌ها بسیار سریع‌تر اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد مشکلات مختلف می‌شود.
عمده مشکلاتی که افراد چاق با آن درگیر می‌شوند شامل بیرون‌زدگی دیسک کمر، پارگی دیسک، شکستگی فشاری مهره و بیماری تخریبی دیسک است. ولی قبل از اینکه به دنبال راه‌حل درمان یا پیش‌گیری از این مشکلات باشید، باید از وضعیت بدن، سلامت و وزن خود مطلع شوید. یعنی باید بدانید که آیا شما ازنظر تعریف علم پزشکی یک فرد چاق، دارای اضافه‌وزن، متناسب یا لاغر محسوب می‌شوید؟
چطور از کمردرد ناشی از اضافه‌وزن خلاص شویم؟
بهترین راه درمان برای شمایی که دچار چاقی، اضافه‌وزن یا حتی کمی اضافه‌وزن هستید، کاهش وزن است! این توصیه چندان هم غیرقابل‌پیش‌بینی نبود. ولی همان‌طور که بیشتر ما می‌دانیم، حقیقت این است که بحث کاهش وزن آن‌قدرها هم ساده نیست. به‌خصوص شروع کار خیلی سخت به نظر می‌رسد. وضعیت وقتی بدتر می‌شود که شما در کنار مشکل اضافه‌وزن و چاقی، مشکل کمردرد هم داشته باشید. در چنین وضعیتی کاهش وزن به‌شدت سخت و طاقت‌فرسا می‌شود و فرآیند رسیدن به وزن مناسب به‌شدت ناامیدکننده به نظر می‌رسد.
بنابراین یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به خاطر داشته باشید این است که مهم نیست چقدر تلاش میکنید تا لاغر شوید، به‌هرحال باید مراقبت از کمر را در اولویت قرار دهید، چون کمردرد همراه با خود مشکلات بسیار زیاد دیگری به وجود می‌آورد که نه‌فقط زندگی را به کام شما تلخ می‌کند، که انجام فعالیت و درنتیجه روند کاهش وزن به شناخته‌شده‌ترین روش را تقریباً غیرممکن می‌کند.
اگر لازم است می‌توانید از کمربندهای طبی استفاده کنید تا به کمر فشار اضافی وارد نشود و از آسیب‌های بیشتر به کمر و ستون فقرات جلوگیری کنید. برخی از این کمربندها طوری طراحی‌شده‌اند که جنس انعطاف‌پذیر و کشسانی دارند و درنتیجه حتی می‌توانید آن را زیر لباس هم بپوشید. به‌این‌ترتیب می‌توانید کمربند را تقریباً در هر موقعیتی که می‌خواهید بپوشید و به‌راحتی استفاده کنید.
کمربند از عضلات تحتانی کمر به‌خوبی پشتیبانی می‌کند. شاید این کمربند را بتوان مشابه عضلات جلوی شکم دانست که وظیفه‌شان حمایت بیشتر از شکم است تا عضلات شکم هم‌فشار کمتری ببینند و عضلات پشت کمر دچار کشیدگی و تنش نشوند.
البته به‌غیراز افراد دارای اضافه‌وزن، افرادی که مشکلاتی مثل آرتروز، بیماری تخریب دیسک و پوکی استخوان هم می‌توانند از این کمربندها استفاده کنند.
