زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر عبدالحمید چاوشی خامنه :  فلوشیپ جراحی کبد، پانکراس ، مجاری صفراوی

تحریریه زندگی آنلاین : کیسه صفرا اندامی کوچک و گلابی‌شکل در سمت راست شکم و زیر کبد است. کیسه صفرا محل ذخیره صفرا یا زرداب می‌باشد. صفرا توسط کبد ساخته‌شده و از طریق مجاری صفراوی وارد کیسه صفرا می‌شود و در مواقع لزوم با انقباض کیسه صفرا وارد روده کوچک می‌شود تا به هضم مواد غذایی به‌ویژه مواد غذایی چرب کمک کند.

 بیشتربخوانید:

بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا

دلایل به وجود آمدن سنگ کیسه صفرا

سنگ‌های کیسه صفرا در کل به دو نوع کلسترولی و رنگ‌دانه‌ای تقسیم می‌شوند.نوع کلسترولی معمولاً به علت ترشح بیش‌ازحد کلسترول توسط کبد به درون صفرا است که این کلسترول اضافی ممکن است تشکیل کریستال و درنتیجه سنگ دهد. ترشح بیش‌ازحد کلسترول به علت مصرف مواد غذایی چرب با کلسترول بالا و یا اختلال عملکرد کبدی است.سنگ‌های رنگ‌دانه‌ای که خود به دو نوع سنگ‌های سیاه و قهوه‌ای تقسیم می‌شوند. این نوع از سنگ‌ها به علت ترشح زیاد بیلی‌روبین درون صفرا و یا درزمینهٔ وجود عفونت در صفرا تشکیل می‌شوند.بیلی‌روبین ماده‌ای شیمیایی است که عمدتاً از تخریب سلول‌های قرمز در بدن تولید می‌شود و سپس توسط سلول‌های کبدی برداشت‌شده و به درون صفرا ترشح می‌شود. بعضی از مشکلات و بیماری‌ها مانند برخی انواع کم‌خونی‌های مادرزادی و با سیروز کبدی و اختلال عملکرد کبدی باعث ترشح میزان زیاد بیلی‌روبین شده و یا افرایش نسبت بیلی‌روبین در صفرا شده و درنتیجه بیلی‌روبین زیادی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا می‌شود.

عوامل مؤثر در تشکیل سنگ کیسه صفرا

سن: با افزایش سن احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می‌یابد.

جنس: احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا در خانم‌ها بیشتر از آقایان است.

حاملگی: احتمال تشکیل لجن صفراوی در حاملگی می‌تواند تا 30 درصد باشد.

چاقی: تا 25 درصد با افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا همراه است.

کاهش وزن سریع: این نوع کاهش وزن که درنتیجه یک رژیم غذایی کم‌کالری و یا بعد از جراحی‌های چاقی رخ می‌دهد، نیز می‌تواند باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا بشود

تغذیه: رژیم غذایی پرکالری و کربوهیدرات می‌تواند احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می‌یابد.

سابقه فامیلی: وجود سابقه فامیلی احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا تا 3 برابر افزایش می‌دهد.برخی بیماری‌ها مانند سیروز کبدی، بیماری التهابی روده و .....و همچنین مصرف بعضی داروها مانند اکتروتاید و.... با افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا همراه هستند.سنگ‌های کیسه صفرا اندازه‌ها مختلفی دارند و می‌توانند به کوچکی یک شن و یا به بزرگی یک توپ گلف باشند. بعضی از افراد فقط یک سنگ کیسه صفرا در کیسه صفرایشان داشته درحالی‌که بعضی‌ها ممکن است چندین سنگ داشته باشند. قوام سنگ می‌تواند سخت یا نرم باشد، سطح سنگ‌ها ممکن است صاف و صیقلی و یا نامنظم باشد. رنگ سنگ‌ها از زرد کمرنگ تا سبز و حتی سیاه متغیر است.

بیشتربخوانید:

روش های خانگی پاکسازی کیسه صفرا

علائم سنگ کیسه صفرا

سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است هیچ نشانه‌ای از خود نشان ندهند.در صورت علامت‌دار شدن، علائم شایع و معمول سنگ کیسه صفرا بدون عارضه شامل موارد زیر است:

 درد ناحیه راست و بالای شکم با انتشار درد به سمت کتف راست و یا بین دو کتف.

ممکن است دردهای سنگ کیسه صفرا بین 1تا 5 ساعت طول بکشد و معمولاً به دنبال مصرف مواد غذایی شروع می‌شوند.

اغلب موارد درد شکم باحالت تهوع و گاهی اوقات استفراغ همراه است.

موارد زیر نشان‌دهنده بروز عوارض سنگ کیسه صفرا است و نیاز به بررسی و مراجعه اورژانس به پزشک دارد.

درد شکم که حالت مداوم و پیش‌رونده باشد و بیشتر از 24 ساعت طول بکشد.

زرد شدن سفیدی چشم‌ها و پوست.

تب

تشخیص سنگ کیسه صفرا:

 بهترین روش برای تشخیص سنگ کیسه صفرا سونوگرافی است.

ولیکن در صورت نیاز برای بررسی‌های تکمیلی از سی‌تی‌اسکن، MRI و یا MRCP و یا از روش‌های اسکن هسته‌ای HIDA scan هم‌جهت تائید تشخیص استفاده می‌گردد.

بیشتربخوانید:

چه کسانی مبتلا به سنگ صفرا می شوند؟

عوارض سنگ کیسه صفرا

کله سیستست حاد و مزمن: التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا که اغلب موارد به علت سنگ گیرکرده در ناحیه گردن کیسه صفرا ایجاد می‌شود. در موارد حاد درد شکم بهبودی خودبه‌خودی نداشته و بیشتر 24 ساعت طول می‌کشد که با تهوع و استفراغ همراه است که می‌تواند باعث تب نیز شود.

گانگرن کیسه صفرا: درنتیجه التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا که سبب اختلال در خون‌رسانی جدار کیسه صفرا و نکروز ( بافت مرده) بافتی می‌گردد.

آمپیم کیسه صفرا: در این حالت ترشحات کیسه صفرا کاملاً حالت چرکی پیدا می‌کند.

هیدروپس کیسه صفرا: به علت سنگ گیرکرده در ناحیه گردن کیسه صفرا ایجادشده و سبب اتساع شدید کیسه صفرا به علت تجمع ترشحات کیسه صفرا در داخل آن می‌شود. در صورت عدم درمان می‌تواند سبب التهاب و عفونت و حتی سوراخ شدن کیسه صفرا گردد

پریتونیت صفراوی: در مواردی که به علت التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا سوراخ می‌شود و ترشحات آن داخل حفره شکم می‌ریزد، ایجاد می‌شود.

آبسه کبدی و اطراف کیسه صفرا: از عوارض التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا است که سبب تجمع ترشحات چرکی در اطراف کیسه صفرا یا داخل بافت کبد می‌گردد

سنگ مجاری صفراوی: گاهی سنگ کیسه صفرا وارد مجاری صفراوی می‌گردد که در این صورت سبب انسداد مجاری شده و اختلال در تخلیه صفرا از کبد به دستگاه گوارش موجب زردی در سفیدی چشم‌ها و پوست، خارش، ادرار تیره و پررنگ و... خواهد شد. در صورت اضافه شدن عفونت، تب و درد شکم (که به این حالت کلانژیت گفته می‌شود) و در موارد شدیدتر ضعف و بی‌حالی، افت فشارخون و افت سطح هوشیاری هم ممکن است اتفاق بیفتد که نیاز به درمان و اقدامات اورژانسی خواهد بود.

درمان سنگ مجاری صفراوی به‌طورمعمول توسط روش‌های کمتر تهاجمی اندوسکوپیک انجام می‌شود. در این روش که ERCP گفته می‌شود با استفاده از روش‌های اندوسکوپیک سنگ مجاری برداشته می‌شود. درصورتی‌که این روش موفقیت‌آمیز نباشد جهت خارج کردن سنگ نیاز به جراحی خواهد بود که می‌تواند بسته به شرایط بیمار و تجربه جراح به روش باز یا لاپاراسکوپیک انجام شود.

پانکراتیت حاد: درصورتی‌که سنگ کیسه صفرا که وارد مجاری صفراوی شده سبب انسداد مجرای پانکراسی و اختلال در تخلیه ترشحات پانکراس گردد، التهاب حاد پانکراس اتفاق می‌افتد که به آن پانکراتیت حاد گفته می‌شود. که این موارد هم اغلب با درد شدید شکم با انتشار به پشت و تهوع و استفراغ مکرر همراه است و معمولاً جهت درمان نیاز به بستری بیمارستانی و در موارد شدیدتر بستری در بخش مراقبت‌های ویژه خواهد بود.

فیستول کیسه صفرا به لوله گوارشی: در موارد نادر به علت التهاب شدید و طول کشیده، کیسه صفرا به داخل ارگان‌های مجاور مانند اثنی عشر ( قسمت ابتدایی روده باریک) و یا کولون ( روده بزرگ ) پاره می‌شود که اصطلاحاً فیستول گفته می‌شود که سبب بروز علائم و مشکلاتی مانند عفونت‌های مکرر مجاری صفراوی، اسهال مزمن و ... خواهد شد.

 بیشتربخوانید:

گرفتاری های کیسه صفرا در حاملگی

درمان سنگ کیسه صفرا

سنگ‌های کیسه صفرایی که علامتی از خود نشان نمی‌دهند و به‌صورت تصادفی در سونوگرافی کشف می‌شوند عموماً نیازی به درمان ندارند.تنها در برخی از موارد خاص که به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌گردد، سنگ کیسه صفرایی که هیچ‌گونه علامتی ندارد نیازمند جراحی است:

سنگ‌های بالای 2/5 تا 3 سانتی‌متر به علت احتمال بالای بروز عوارض و بدخیمی.

سنگ کیسه صفرا در افرادی که انواع خاصی از کم‌خونی‌ها مانند کم‌خونی داسی شکل رادارند.

درمان استاندارد و قطعی برای سنگ کیسه صفرا، جراحی برداشتن کیسه صفرا یعنی کوله سیستکتومی است.

در این جراحی کیسه صفرا به همراه سنگ‌های داخل آن به‌طور کامل برداشته می‌شود که می‌تواند به روش لاپاراسکوپیک و یا باز باشد. در حال حاضر لاپاروسکوپی بهترین روش برای جراحی سنگ کیسه صفرا است. تنها در موارد خاص که امکان جراحی لاپاراسکوپیک وجود نداشته باشد از روش جراحی باز استفاده می‌شود. گاهی در حین عمل جراحی لاپاراسکوپیک ممکن هست به دلایل مختلف مانند التهاب و عفونت و یا چسبندگی‌های محل عمل، احتمال آسیب به مجاری صفراوی و ... امکان ادامه عمل به روش لاپاراسکوپیک وجود نداشته باشد و جراح مجبور شود تا عمل را به عمل باز تبدیل کند.روش لاپاراسکوپی برای برداشتن کیسه صفرا،با ایجاد چند سوراخ کوچک ( سوراخ‌های 5 تا 12 میلی‌متری) بر روی پوست انجام می‌گیرد و این مسئله هم ازنظر زیبایی به نفع بیمار است و هم به او کمک می‌کند پس از جراحی خیلی سریع‌تر به زندگی روزمره برگردد و کارهای عادی را از سر بگیرد.

از سوی دیگر چسبندگی محل عمل که یکی از مشکلاتی است که پس از عمل جراحی باز ممکن است برای فرد ایجاد شود، درروش لاپاراسکوپی کمتر است.

در ضمن پزشکی که عمل لاپاراسکوپی را انجام می‌دهد، حتماً باید دوره‌های خاصی را گذرانده و در این زمینه مهارت کافی داشته باشد، چون این عمل برخلاف این‌که برای بیمار راحت و به نفع اوست، برای پزشک جراح کاری نسبتاً دشوار است.

روش باز با برش پوستی معمولاً زیر دنده‌ها در سمت راست شکم انجام می‌شود.

به بیمار توصیه می‌شود برای دو ماه پس از جراحی از خوردن مواد غذایی چرب و سنگین خودداری کند.

چند روز پس از عمل جراحی و پس از برطرف شدن درد محل عمل، فعالیت‌های روزمره از سر گرفته می‌شود. همچنین احتمال عفونت زخم نیز در این روش بسیار کمتر است.

آیا یک فرد می‌تواند بدون کیسه صفرا زندگی می‌کند؟

زمانی که کیسه صفرای شما برداشته شود مشکلی در زندگی عادی شما ایجاد نشده و کبد به‌اندازه کافی صفرا تولید می‌کند تا رژیم غذایی معمولی را هضم کند. اگر کیسه صفرا یک فرد برداشته شود، صفرا به‌جای آنکه در کیسه صفرا نگهداری شود، از طریق مجاری صفراوی مستقیماً به روده کوچک ریخته می‌شود. یک بخش کمی از افرادی که کیسه صفرا را برداشته‌اند، برای مدتی مدفوعی شل‌تر و با دفعات بیشتری را تجربه می‌کنند، زیرا آنزیم‌های صفرا مداوم به روده کوچک ریخته می‌شود که این حالت هم ممکن است دائمی نباشد و با مصرف مواد غذایی کم‌چرب و دارو قابل‌درمان هست.