دکتر مریم ملکی؛ متخصص پوست و مو
تمام داروها می‌توانند در کنار فوایدی که دارند، عوارضی هم داشته باشند.
بروز واکنش‌های دارویی نتیجه اجتناب ناپذیر مصرف داروها می‌باشد. میزان شیوع واکنش‌های پوستی به دارو حدود ۲ - ۳ درصد است و خوشبختانه فقط حدود ۲ درصد این موارد شدید بوده و درصد‌اند کی منجر به مرگ می‌شوند.
حدود ۸۰ درصد واکنش‌های پوستی دارو، مربوط به دوز داروها می‌باشد. آنتیبیوتیکها شایع‌ترین داروهای عامل بروز این واکنش‌ها می‌باشند. این واکنش‌ها در زنان شایع‌تر از مردان است و با افزایش سن میزان بروز آنها افزایش می‌یابد. توصیه می‌کنیم حتماً در اولین مراجعه به متخصص پوست، نام داروهای خوراکی یا موضعی که مصرف می‌کنند، به او بگویند.
ناگفته نماند واکنش‌هاى پوستى داروها، هم در اثر مصرف داروهای خوراکی پیش می‌آید و هم داروهای تزریقی یا موضعی. در مواردی، دیده شده حتی افراد خاصی به داروهای موضعی کورتونی مانند هیدروکورتیزون هم آلرژی پوستی نشان داده‌اند و این آلرژی در آنها با علایمی مانند خارش، قرمزی و تورم، همراه بوده است، بنابراین اگر با شروع هر داروی جدیدی، حتی قطره‌های چشمی یا کرم‌ها و پمادهای واژینال، دچار بثورات و واکنش‌های پوستی شدید، بلافاصله مصرف دارو را قطع و به متخصص پوست مراجعه کنید.
شایع‌ترین شاخص پوستی واکنش‌های دارویی دانه‌های قرمز رنگ موسوم به «راش» است.
راش‌ها 1-3 هفته بعد از مصرف دارو ایجاد می‌شوند؛ واکنش‌های حساسیت پوستی شدید به علت اینکه با مرگ و زندگی ارتباط دارد باید سریع تشخیص داده شود.
واکنش‌های حساسیت‌زا نسبت به داروها شایع است و آنتیبیوتیکها یکی از مقصران اصلی برانگیختن واکنش‌های حساسیتی به شمار می‌روند. اگر فردی به یک آنتی‌بیوتیک حساسیت داشته باشد، احتمال زیادی وجود دارد که نسبت به ماده شیمیایی مشابه یا آنتی‌بیوتیک دیگری از همان خانواده نیز حساس باشد.
شناخت حساسیت‌های فردی بسیار مهم است چراکه فرد باید بتواند در مواقع لزوم آنتی‌بیوتیک دریافت کند.
هنگام مصرف دارو و بروز حساسیت در مراجعه به پزشک تاریخچه مصرف دارو را به طور دقیق بیان کنید، گاهی بسیاری از داروهای گیاهی و یا مسکن‌ها عامل حساسیت زا هستند.
برای واکنش‌های حساسیت داروی هیچ تست پوستی باارزی وجود ندارد.
درمان حساسیت دارویی
درمان این واكنش‌هاى دارویی، معمولاً شامل قطع داروی مسبب و اقدامات نگهدارنده می‌باشد.
بعضی از عوارض پوستی ممکن است به حدی شدید باشند که سبب مرگ شوند.
گروه‌های خاصی از بیماران در ریسک بالایی برای عوارض پوستی داروها قرار دارند، این گروه‌ها عبارتند از بیماران با اختلال در سیستم ایمنی، کودکان و بیمارانی که تعداد داروهای مصرفی آنها زیاد است.
عمده‌ترین داروهایی که واکنش‌های پوستی ایجاد می‌کنند عبارتند از داروهای ضد میکروبی، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، عوامل شیمی درمانی، ضد تشنج‌ها و داروهای اعصاب و روان.
بثورات پوستى شایع‌ترین نوع واکنش‌های پوستی به دارو می‌باشند.
تظاهرات بالینی در اولین تماس با دارو طی مدت دو هفته پس از شروع مصرف و در مصرف‌های بعدی در طی چند روز بعد از شروع مصرف بروز می‌کند.
در این واکنش پوستی به دارو، معمولاً سطح پوست در همه مناطق بدن به ویژه تنه و اندام‌ها به صورت قرینه درگیر می‌شوند و اغلب پوست ناحیه صورت سالم می‌ماند.
در بعضی از موارد این ضایعات با وجود ادامه مصرف دارو محو می‌شوند اما در مواردی که ضایعات با خارش همراه باشد احتمال برطرف شدن کمتر است.
داروهایی که بیشترین احتمال بروز بثورات را دارند عبارتند از پنی‌سیلین‌ها، ضد التهاب‌های غیراستروئیدی، سولفونامیدها. برخی از داروها با مصرف موضعی ممکن است موجب حساسیت به نور شوند مانند آنتی‌هیستامین‌ها، آنتی‌سپتیک‌ها.
برخی داروها با مصرف خوراکی یا تزریقی ممکن است واکنش‌های حساسیت به نور ایجاد کنند مانند آمیودارون، آنتی‌هیستامین‌ها، گریزوفولوین، نالیدیکسیک اسید، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی، فنوتیازین‌ها، تتراسایکلین، ضد افسردگی سه حلقه‌ای. در اکثر مواقع واکنش به صورت آفتاب سوختگی شدید بعد از مصرف دارو و مواجهه با نور خورشید خود را نشان می‌دهد.
در موارد شدید واکنش‌ها همراه با تاول است. معمولاً بهبودی بعد از قطع دارو آهسته است و در بعضی موارد این عارضه سال‌ها بعد از مصرف دارو ادامه می‌یابد.
تنها توصیه مهم به بیماران مصرف کننده این داروها، این است که ترکیبات ضد آفتاب را در تمام مناطقی که احتمال مواجهه با نور آفتاب وجود دارد مصرف کنند.
در زیر به عوارض پوستى برخى از داروهاى رایج می‌پردازیم
عوارض پوستی آنتی بیوتیک ها
کهیر یکی از واکنش‌های نسبتاً شایع پوستی است که خیلی از ما آن را در اثر مصرف غذا یا داروهای جدید تجربه کرده‌ایم.
ضایعات پوستی ناشی از کهیر خود را به صورت تورم و التهاب قرمزرنگ در قسمت‌های مختلف پوست نشان می‌دهند.
معمولاً کهیر در اثر مصرف داروهای تزریقی بیشتر از داروهای خوراکی بروز می‌کندو می‌تواند به سرعت و کمتر از 2 روز بعد از مصرف دارو باشد.
مهم‌ترین داروهایی که می‌توانند باعث بروز کهیرهای پوستی شوند، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند پنی‌سیلین، پروپرانولول، کوتریموکسازول، آسپیرین و سیپروفلاکسازین هستند.
عوارض پوستی جنتامایسین و آمپی‌سیلین
گاهی قرمزی و خارش پوست در قسمت‌های مختلف بدن می‌تواند در اثر مصرف داروهای متفاوت و بسیار متنوعی مانند آمپی‌سیلین، پنی‌سیلین، فنیتوئین، جنتامایسین یا کوتریموکسازول باشد.
عوارض پوستی کوتریموکسازول، مترونیدازول و ایندومتاسین
برخی بیماران پس از مصرف داروهایی مانند مترونیدازول و کوتریموکسازول، تتراسایکلین یا داروهای ضدالتهابی غیرکورتونی که معروف‌ترین آنها ایندومتاسین است، دچار ضایعات یا بثورات دایره وار و متورمی می‌شوند که ابتدا به رنگ قرمز است و بهتدریج به سمت قهوهای تیره تغییر رنگ پیدا می‌کند.
این ضایعات یا بثورات پوستی که معمولاً در قسمت‌های تناسلی، صورت و اندام‌ها بروز می‌کنند، گاهی به تاول‌های آزاردهنده‌ای تبدیل می‌شوند.
بثورات پوستی ناشی از مصرف این داروها می‌تواند در موارد اولیه مصرف، حدود 10-7 روز پس از مصرف و در دوره‌های بعد، حتی یک روز پس از مصرف هم بروز کنند.
از این رو، اگر در صورت مصرف این داروها، دچار علایمی شدید، بلافاصله مصرف دارو را قطع و به متخصص پوست مراجعه کنید.
عوارض پوستی پنی‌سیلین
گاهی مصرف گروهی از داروها مانند کوتریموکسازول یا پنی‌سیلین می‌تواند عوارض و ضایعات پوستی گسترده‌ای مانند ایجاد زخم در ناحیه تناسلی، مخاط دهان و چشم‌ها داشته باشد و حتی جوش دانه‌های ریز پوستی‌ای را هم روی این زخم‌ها سوار کند.
کنده شدن و ایجاد حالت سوختگی در قسمت‌های زخم پوست هم می‌تواند از واکنش‌های پوستی به این دو داروی پرمصرف باشد.
عوارض پوستی پیروکسیکام
بیشتر ما با تاول‌های پوستی آشنا هستیم و آنها را بسیار دیده‌ایم اما خیلی‌ها نمی‌دانند که نوعی بیماری خود ایمن پوستی به نام پمفیگوس وجود دارد که خودش را به شکل تاول‌هایی روی پوست نشان می‌دهد.
این بیماری پوستی گاهی در اثر مصرف داروهایی مانند پیروکسیکام یا پنیسیلامین ایجاد می‌شود.
عوارض پوستی وارفارین
مصرف برخی از داروهای ضدانعقاد خون مانند وارفارین و کومارین هم می‌تواند برای تعداد بسیار نادری از بیماران، واکنش‌های پوستی را به دنبال داشته باشد.
این واکنش‌ها حالت پیشرونده دارند و با علایمی مانند ایجاد پلاک‌های قرمز و دردناک روی پوست خود را نشان می‌دهند و کم کم به تاول‌های خونریزی دهنده و زخم شدن بافت سطحی پوست تبدیل خواهند شد.
با پیشرفت واکنش پوستی به دارو، پوست قسمت‌هایی از بدن بیمار کمکم دچار نکروز یا مرگ بافت می‌شود. در این موارد، مداخلات سریع پزشک متخصص پوست الزامی خواهد بود.
بیشتر بخوانید:
