زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفت‌وگو: رضا حسینمردی - عکس: وحید ریحانی طلب

در گفتگوی اختصاصی دنیای سلامت با دکتر سید حمید مصطفوی؛ داروساز و متخصص علوم دارویی تأکید شد؛

* داروی لورازتان به سرعت از داروخانه‌ها جمع آوری شد

* مردم در منزل دارو انبار نکنند که کهنه و کم اثر نشود

* ایمنی دارو اولین فاکتور مهم در داروسازی است

* دوران حرفه‌ای‌ام را وقف ارتقای صنعت داروسازی کشور کردم

* برای ورود یک دارو به بازار بیش از ده سال زمان لازم است

* داروهای سرطان بیشترین رشد در تولید و مصرف را داشته‌اند

این روزها با تحولات سیاسی و اقتصادی، ساختار زندگی انسان‌ها نیز بر این اساس دچار تغییرات مختلف می‌شود.

اینکه مسیر زندگی حرف‌های خود را چگونه بیابیم و راه را چطور هموار سازیم تا خود و همنوعانمان به نحوی مناسب‌تر از آن بهره‌مند شوند موضوعی قابل تأمل است.

در این هزار و یک خم جاده زندگی قرار گرفتن در مسیری که صنعت با سلامت همگام باشد، می‌تواند جهاد و انقلابی درونی و بیرونی ایجاد کند.

در این برهه حساس که با تحریم‌‌های مختلف روبرو هستیم، مدیریت در صنایع مرتبط با دارو و غذا همچنین خلاقیت در رفع نیاز بیماران با وجود تنگنا‌های مختلف اقدامی بزرگ و پراهمیت است.

اگر سه دهه پیش قهرمانان ملی وطن ملبس به پوشش رزم و جهاد در جبهه‌‌های نبرد با دشمن جان فشانی کردند، این روزها نیز قهرمانانی ملی با جام‌های سپید در صنعت دارو سازی وجود دارند که راه آنان را به شکلی دیگر دنبال می‌کنند.

با این مقدمه به سراغ یکی از تلاشگران نامدار عرصه داروسازی کشور رفته‌ایم، بدین ترتیب همراهی شما را در گفتگوی پیش رو می‌طلبیم. 

بیوگرافی

دکتر سید حمید مصطفوی متولد 1346 در شهر تهران، فارغ التحصیل دکترای داروسازی از دانشگاه آزاد اسلامی تهران و  PhD داروسازی و علوم دارویی از دانشگاه کاردیف انگلستان است. پایان نامه وی با موضوع An Evaluation of Regulatory Review Process in Iran and Its Impact on Patient's Access to Medicines تحت نظر آقایان پروفسور سالک و پروفسور واکر که از اساتید برجسته رگولاتوری دارویی در جهان هستند به انجام رسید.

همچنین دوره MBA را در برنامه مشترک دانشگاه لینشوپینگ سوئد و دانشگاه شهید بهشتی گذراند که پایان نامه با موضوع The Role of Quality in Relative Efficiency of Pharmaceutical Companies in Iran تحت نظر پروفسور دالگار از اساتید مطرح کیفیت در سطح بین‌المللی انجام شد. وی مدرک بازاریابی بین‌المللی خود را از ESE (European School of Economics) لندن اخذ کرده است.

او می‌گوید: من در سال 1364 موفق به اخذ مدرک دیپلم شدم و در سال ۱۳۶۵ تحصیل در رشته داروسازی را آغاز کردم.

در سال ۱۳۷۰ یکسال در استان خوزستان در شهر‌های رامشیر و بهبهان اقدام به گذراندن طرح کردم. در آن دوران به دلیل کمبود فارغ‌التحصیل داروسازی، دانشجویان باید پس از گذراندن 140 واحد تحصیلی اقدام به گذراندن طرح در نقاط خارج از مرکز و شهرستان‌های محروم می‌کردند.

پایان‌نامه دانشگاهی من در خصوص اپیدمیولوژی انگل‌های رود‌ه‌ای در روستا‌های جیرفت بود که مدتی را برای این پایان نامه در شهرستان جیرفت گذراندم.

در سال 1372 ازدواج کردم. در نهایت در سال 1373 در رشته داروسازی فارغ‌التحصیل شدم و در همان سال به خدمت سربازی رفتم. خدمت سربازی را در بیمارستان 505 ارتش در منطقه دارآباد تهران گذراندم.

همسرم کارشناس میکروبیولوژی است و ایشان بطور موازی با کار خود نیز در مقطع کارشناسی ارشد مدیریت هتلداری و برنامه‌ریزی توریسم به تحصیل پرداخته‌اند.

دو فرزند دارم، سیدسینا دانشجوی سال چهارم داروسازی و فرزند کوچکترم سیدمحمدپارسا که امسال به کلاس دوازدهم می‌روند و در رشته علوم انسانی تحصیل می‌کنند. 

مهم‌ترین علاقه‌‌های شما در زندگی به چه چیزهایی است؟

با وجود اینکه تحصیل در داروسازی هدف اصلی من بود؛ حوزه علوم انسانی بویژه فلسفه و مطالعات دینی از علایق شخصی بنده است.

از این‌رو بطور آزاد در کلاس‌های انجمن حکمت و فلسفه حضور پیدا می‌کنم. همچنین در دوره‌‌های آنلاین دانشگاه آکسفورد پیرامون فلسفه (General Philosophy) و تاریخ پزشکی (History of Medicine) شرکت کرده‌ام.

دو علاقه خاص دارم؛ یکی مطالعه و توجه به کتاب است (که کتابخانه شخصی من شامل چندین هزار جلد کتاب گویای این مطلب است)، سفر نیز یکی دیگر ازعلایق بنده است و بخش قابل توجهی از درآمد خانواده صرف این امر می‌شود.

همه اعضا خانواده به سفر علاقه فراوان دارند و با توجه به تخصص همسر بنده در این امر برنامه‌ریزی‌‌های خوبی را انجام می‌دهیم.

البته چند سالی هم در دوران جوانی به ورزش جودو می‌پرداختم که یک مقام سوم باشگاهی حاصل این تلاش بود.

در کنار فعالیت‌‌های کاری، ترجمه دو کتاب Pharmaceutical Systems (که آقای پروفسور سالک استاد بنده در کاردیف از نویسندگان آن بوده‌اند) و کتاب Islamic Marketing & Branding با همکاری چندی از دوستان از دیگر فعالیت‌‌های بنده بوده است که انشاالله به زودی به چاپ خواهند رسید. همچنین در حال ترجمه کتاب Benefit-risk Appraisal of Medicines هستیم.

چند سال پیش نیز کتاب «اطلاعاتی که در داروخانه نیاز داریم» و کتاب «تاریخچه داروسازی در ایران» را با مشارکت تعدادی از دوستان به چاپ رساندیم که استاد ارجمند جناب آقای دکتر ولایتی مقدمه‌ای ارزشمند بر این کتاب نگاشتند.

در مورد کتاب آیا فرصت کرده‌اید تمام کتاب‌هایی که خریداری کردید بخوانید؟

اومبرتو اکو، یکی از‌اندیشمندان ایتالیایی معاصر که بتازگی از دنیا رفته است یک آپارتمان اختصاصی در شهر میلان داشت که در آن زندگی نمی‌کرد و آن را برای نگهداری حدود 40 هزار جلد از کتاب‌های خود اختصاص داده بود.

ایشان در پاسخ به سؤال خبرنگاری که پرسید آیا همه این کتاب‌ها را مطالعه کرده‌اید گفت: اینجا محل نگهداری کتاب‌هایی است که مطالعه نکرده‌ام و آنهایی را که مطالعه کرده‌ام نگه نمی‌دارم.

او نام آنجا را Antilibrary یعنی ضد کتابخانه گذاشته بود. بنده هم بسیاری از این کتاب‌هایی را که خریداری کرده‌ام هنوز مطالعه نکرده‌ام و به عنوان مرجع به آنها مراجعه می‌کنم.

البته اخیراً تصمیم گرفته‌ام که بخش قابل توجهی از آنها را به کتابخانه‌ای اهدا کنم. 

کتاب مورد علاقه یا آن کتابی که اخیراً مطالعه کردید، کدام است؟

در ایام ماه مبارک رمضان امسال کتابی از حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی را مطالعه کردم بنام «نور علی نور» که در این کتاب 40 مورد از ذکر‌های قرآنی را متذکر شده بودند.

همچنین کتاب ارزشمند «تفسیر قرآن تسنیم» حضرت آیت‌الله جوادی آملی را که تا کنون ۴۸ جلد آن منتشر شده در دست مطالعه دارم. کتابی با عنوان «انسان کامل» نوشته عزیزالدین نسفی را نیز در حال مطالعه هستم.

"مواجهه با مرگ" اثر برایان مگی یکی از فیلسوفان معاصر را نیز به تازگی خوانده‌ام که رمانی در خصوص فلسفه مرگ است.

از انتشارات DK هم کتاب (Success: Psychology of Achievement) را در دست مطالعه دارم. 

در خصوص رزومه کاری‌تان بفرمایید و اینکه چرا بیشتر به صنعت داروسازی گرایش پیدا کردید تا فعالیت در داروخانه؟

در دوران تحصیل و پس از آن در داروخانه‌‌های مختلف تهران از جمله داروخانه‌‌های آلفا در میدان ونک، بیژن در خیابان آزادی، شبانه‌روزی قلهک کار می‌کردم اما علاقه بیشتر بنده به امر تولید، باعث شد به دنبال کار در صنعت داروسازی باشم. در نهایت فعالیت‌ام در صنعت داروسازی را  با کار در شرکت داروسازی لرستان در سال 1377 آغاز کردم.

تا پیش از آن با توجه به اجرای طرح ژنریک در حوزه بازاریابی دارویی اقدامات جدی در سطح کشور صورت نمی‌گرفت ولی در همان سال با تولید داروی سفیکسیم در شرکت لرستان، بازاریابی علمی دارو وارد مرحله جدیدی در کشور شد.

در همان سال‌ها که بنده به عنوان مدیر بازاریابی شرکت فعالیت داشتم، تصمیم بر این شد که نام جدیدی مرتبط با حوزه دارو برای شرکت انتخاب شود.

بدین ترتیب نام «اکسیر» انتخاب شد. اکسیر به معنی عصاره حیات که در همه زبان‌ها منجمله عربی، انگلیسی و فرانسه همین مفهوم (Elixir of Life) را دارد.

در این دوره شرکت به نتایج مناسب و موفقیت‌های ارزند‌ه‌ای در کشور و بازار‌های بین‌المللی دست یافت.

تغییر بسته‌بندی‌ها و نام‌‌های تجاری و تلاش‌هایی که برای صادرات انجام شد، موجب ارتقای اکسیر از رتبه 17 فروش به رتبه نخست کشور طی چند سال شد.

همچنین در صادرات نیز به مدت شش سال به عنوان صادر کننده نمونه کشور انتخاب شد.

در سال 1387 من به عنوان مدیرعامل شرکت دارویی آترا که تولید کننده مواد اولیه دارویی بود جهت توسعه فعالیت‌‌های آن انتخاب شدم.

در سال 1388 بنا بر نیاز شرکت داروسازی اکسیر به عنوان مدیرعامل مجدداً فعالیت در آن شرکت را از سر گرفتم که این همکاری تا سال 1391 ادامه یافت. تولید هورمون رشد با همکاری شرکت نوونوردیسک دانمارک و تولید شربت مولتی سانوستول و بسیاری از دارو‌های جدید از افتخارات دوره خدمت اینجانب در این شرکت بود.

همچنین در طی این دوره موفق به دریافت لوح تقدیر از ریاست محترم جمهور وقت شدم که این امر با توجه به کسب عنوان صادرکننده نمونه در سه سال متوالی بود.

پس از آن در سال ۱۳۹۱ به عنوان مدیر عامل شرکت داروسازی سبحان انکولوژی زیر مجموعه گروه دارویی برکت انتخاب شدم.

در این شرکت سرمایه‌گذاری خوبی برای تولید دارو‌های ضد سرطان صورت گرفته بود و با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند رش سوییس، سانوفی فرانسه، سیپلا هند، استراژن سوییس و نیپون کایاکو ژاپن قرارداد همکاری و تولید محصولات خاص منعقد شده بود. تجربیات همکاری با شرکت‌های بزرگ دنیا در دوران فعالیت‌ام در اکسیر موجب شد تا به مدت حدود پنج سال و نیم در سمت مدیریت شرکت سبحان انکولوژی حضور موثری داشته باشم.

در طی این دوره تولید داروی تاکسوتر یکی از مهم‌ترین دارو‌های ضد سرطان  برای اولین بار در ایران تحت لیسانس شرکت سانوفی انجام شد.

همچنین داروی ‌ایماتینیب تحت لیسانس سیپلا، پکلی تکسل تحت لیسانس استراژن و داروهایی مانند اگزالی پلاتین، سیس پلاتین، کربو پلاتین، بیکالوتامید، لنالیدوماید، کپسیتابین، بورتزومیب و با تکنولوژی داخلی تولید شدند که همگی از دارو‌های مهم ضد سرطان هستند که سال‌های متمادی ارز هنگفت نظام سلامت کشور را جهت واردات به خود اختصاص می‌دادند که پس از تولید با هزینه‌ای به مراتب کمتر در اختیار هموطنان و بیماران نیازمند قرار گرفت.

بدین ترتیب طی سال‌ها، صدها میلیارد تومان صرفه‌جویی بابت تولید داخلی شدن این داروها عاید کشور شد.

از سوی دیگر دسترسی مردم به این داروها به دلایل مشکلات واردات ناشی از تحریم‌ها و هزینه‌‌های مرتبط بهبود یافت.

در این میان کیفیت تولید محصولات به دلیل رعایت استاندارد‌های دقیق و بین‌المللی در همراهی با سازندگان اصلی دارو موجب جلب اعتماد پزشکان در تجویز دارو‌های تولید داخل برای بیماران خود شد.

بنده تا اوایل سال 1397 در سبحان انکولوژی فعالیت داشتم و سپس به شرکت دارویی و بهداشتی لقمان که از شرکت‌های با سابقه حدود نیم قرن در کشور است پیوستم.

راه‌اندازی خط تولید کارپول‌‌های دندانی (آمپول‌‌های بی‌حس کننده جهت مصارف دندانپزشکی) و راه‌اندازی خط تولید انسولین‌‌های انسانی از پروژه‌‌های مهم مورد پیگیری اینجانب در این شرکت بود. 

هر جایی که قصدی برای توسعه و حذف موانع تولید تا به عمل رسیدن یک پروژه مهم مطرح بوده از حضور شما در صنعت استفاده می‌شود.

جناب دکتر مصطفوی تصور می‌کنید چقدر به این چرخه مدیریت در صنعت خدمت کرده‌اید؟

 از آنجایی که کشور ما به دلیل موقعیت خاص خود همیشه  در معرض تهدید‌ها و تحریم‌ها قرار داشته و تجربه جنگ تحمیلی را نیز داریم و اینکه شاهد هستیم کشور‌های همسایه در بحران‌ها و جنگ دچار مشکلات جدی می‌شوند و بیماران به دلیل عدم دسترسی به داروها بخصوص آنتی‌بیوتیک‌ها جان خود را از دست می‌دهند، موجب شد که بنده تمام تلاش خود را به عنوان یک داروساز درطول 25 سال فعالیت حرفه‌ای‌ام وقف ارتقای صنعت داخلی کشور کنم.

در این راستا در مقاطع مختلف و تحت بعضی از شرایط بحرانی در کشور‌های عراق، سوریه، افغانستان، لبنان و یمن جهت معرفی و صادرات داروی تولیدی ایران حضور پیدا کردم.

البته در طی این سال‌ها از همراهی همکاران متخصص و متعهد، پشتیبانی خانواده صبور خود و استفاده از مشورت اساتید برجسته نیز بهره برده‌ام، زیرا موفقیت هیچ فرد و سازمانی به تنهایی حاصل نمی‌شود. 

توجه به صنعت داروسازی چقدر مهم و همپای سایر صنایع تا چه اندازه فراگیر و متخصص محور است؟

صنعت داروسازی یک صنعت دانش بنیان است و به دلیل ماهیت خود که تحقیق و توسعه را در دل خود دارد علاوه بر داروسازان نیاز به فارغ‌التحصیلان سایر رشته‌ها از جمله مهندسی برق، الکترونیک، مکانیک، صنایع، شیمی، بازرگانی، بازاریابی و فروش، مالی، اداری و... نیز دارد؛ همینطور دانش آموختگان رشته‌‌های مختلف پزشکی و پیراپزشکی نیز بطور مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط با این صنعت قرار می‌گیرند.

برخی دارو‌های تولیدی نوین نیازمند بررسی‌‌های بالینی و بیواکیوالانسی هستند که این مهم نیازمند همکاری گروه‌‌های پزشکی با صنعت داروسازی است. به عنوان مثال تولید دارو‌های نانولیپوزوم دوکوروبیسین و پکلی تاکسل آلبومین باند و بورتزومیب نتیجه همکاری سبحان انکولوژی و شرکت‌‌های دانش بنیان داخلی بود که از دانش آموختگان نخبه بهره می‌بردند.

همچنین پیشرفت در صنعت دارو نیازمند پیشرفت و توسعه صنایع مرتبط و جانبی مانند صنعت تولید مواد اولیه، بسته‌بندی، تبلیغات، پارک‌‌های علمی و فناوری، CROها، CMO‌ها و است.

بنابراین داروسازی در کنار صنایع نظامی، صنایع هوا فضا، صنایع دیجیتال و صنعت غذا، صنعتی استراتژیک در دنیا محسوب می‌شود. 

برخی از مردم در خصوص کیفیت دارو‌های تولید داخل در مقایسه با انواع خارجی نگرانی و دغدغه دارند.

شما این موضوع را چطور توجیه و تبیین می‌کنید؟

برای ورود یک دارو به بازار مصرف بیش از ده سال وقت صرف می‌شود و بیش از یک میلیارد دلار هزینه نیاز است.

شرکت‌های داروسازی چهار عامل اصلی را جهت تولید یک داروی جدید مورد توجه قرار می‌دهند.

نکته نخست و مهم ‌ایمنی دارو است. دارو هر چقدر مهم  ولی اگر فاقد‌ ایمنی لازم جهت مصرف باشد یا اینکه عوارض جانبی زیادی داشته باشد، هیچ ارزشی نخواهد داشت.

مولکولی که برای اولین بار به بازار عرضه می‌شود این اطمینان خاطر نسبت به ‌ایمنی آن به اثبات رسیده که مجوز عرضه و فروش گرفته است.

عامل دوم اثر بخشی دارو است که باید در آنچه ادعای دارو برای درمان است این اثر بخشی دیده شود. عامل سوم هزینه اثر بخش بودن دارو است یعنی اینکه از صرفه اقتصادی برای درمان برخوردار باشد.

عامل چهارم کیفیت است. در بحث کیفیت شرکت‌ها شاخص‌‌های مختلف کیفی را مورد توجه قرار می‌دهند.

ما شاخصی تحت عنوان GXP در زنجیره تأمین دارو داریم که بجای حرف ایکس می‌توان حروف مختلفی را جایگزین کرد.

به عنوان مثال در تولید، این شاخص GMP(Good Manufacturing Practices) نام دارد. 

یعنی اصول و شرایط مناسب ساخت دارو باید بر اساس ضوابط و پروتکل‌ها، مورد توجه قرار گیرد تا یک شرکت بتواند دارویی مورد تأیید از نظر کیفی در کارخانه تولید کند. این اصول باید از انتخاب مواد اولیه تا تحقیق و توسعه، تولید، آزمایشگاه، تحویل به پخش و... رعایت شود.

این اصول کیفی توسط شرکت‌های پخش نیز باید مورد توجه قرار گیرد که تحت عنوان GDP(Good Distribution Practices) نامیده می‌شود یعنی شرایط مناسب دما، رطوبت، انبار مناسب دارو، زنجیره سرد و... می‌بایست رعایت شود.

در داروخانه نیز باید یک سری از اصول برای اینکه دارو سالم و با حداکثر کیفیت به دست بیمار برسد مورد توجه قرار گیرد.

این استانداردها در آزمایشگاه‌های داروسازی نیز وجود دارد و تحت عنوان GLP(Good Laboratory Practices) نام گرفته است.

تمام این فرایندها و دستورالعمل‌ها مکتوب است و شاغلین و داروسازان این صنعت باید نسبت به تمامی این اصول آگاهی داشته و آموزش لازم را دیده باشند.

مسئول فنی یک داروساز قابل و آگاه است که مسئولیت اجرا و نظارت بر کلیه این اصول را عهده‌دار شده است و می‌پذیرد که بر همه امور نظارت دقیق داشته باشد.

حتی قبل از زمانی که مواد اولیه دارو خریداری می‌شود کلیه بازدیدها و نظارت‌ها از سوی مسئولین ذیربط انجام می‌شود. در اصل مواد اولیه باید تاییدیه‌‌های بین‌المللی مانند تأییدیه FDA، EMA و... را داشته باشند.

دارو از زمان خرید ماده اولیه تا زمانی که تحویل بیمار در داروخانه یا بیمارستان می‌گردد با این نظارت‌ها همراه است تا با حداکثر کیفیت و اثربخشی به مصرف درمانی بیمار برسد.

آنچه بطور کلی در کشور وجود دارد این است که صنعت دارویی کشور از توانمندی‌ها و استاندارد‌های قابل قبولی برخوردار است و سازمان غذا و دارو نیز نظارت‌‌های لازم را بر روند تولید دارد و در زمان‌های مختلف و مقتضی کارخانه‌ها را مورد بازرسی قرار می‌دهد؛ در همین راستا در صورت نیاز راهکار‌های اصلاحی مطرح و به رفع مشکلات احتمالی در فرایند تولید ختم خواهد شد. 

 برخی معتقد‌ند یک داروی مشابه بر روی افراد مختلف اثرات متفاوت دارد. آیا این موضوع مصداق عینی دارد؟

این موضوع در دنیا مطرح شده و مورد مطالعات علمی نیز قرار گرفته است. افراد در برابر دارو‌ها حتی دارو‌های مشابهی که توسط کارخانه‌های مختلف تولید شده می‌توانند پاسخ‌ها و واکنش‌های متفاوتی داشته باشند.

شرایط فیزیولوژیک و سنی همچنین تفاوت در فرمولاسیون داروها و می‌تواند تاثیراتی در اثر بخشی داروها و یا عوارض دارو ایجاد کند.

علم فارماکوژنومیکس و یا فارماکوژنتیک در همین راستا به بررسی تاثیرات دارو بر افراد مختلف می‌پردازد. 

از دارو‌های ترکیبی در سال‌های خیلی دور بگذریم و به صنعت نوین امروزی برسیم، کدام دارو‌ها از دشواری وحساسیت‌های تولید برخوردارند؟

از نظر تولید و مصرف در دنیا دارو‌های ضد سرطان بیشترین رشد تولید و مصرف را دارند چون سرطان‌ها در سال‌های اخیر بیشتر تشخیص داده شده و دارو‌های آن نیز گران‌تر است.

دارو‌های دیابت و قلب و عروق در رده‌‌های بعدی تولید قرار می‌گیرند. امروزه بر ایجاد سیستم‌‌های دارورسانی نوین با اثربخشی حداکثری و عوارض حداقلی تاکید فراوان می‌شود.

اگر از نظر شیمیایی و مولکولی در نظر بگیریم، داروهایی که در زمره دارو‌های بیولوژیک قرار دارند بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

تولید دارو‌های ریکامبیننت (نوترکیب) به دلیل پیچیدگی، از دشواری‌‌های خاصی برخوردار است و دارو‌های گران قیمتی نیز محسوب می‌شوند.

در ایران نیز تولید دارو‌های ریکامبیننت مانند مونوکلونال آنتی‌بادی‌ها و یا اینترفرون‌ها جهت درمان انواع بیماری‌ها مثل سرطان و آرتریت روماتوئید آغاز شده است. 

در شرایط کنونی تحریم‌ها آیا با توانایی صنایع دارویی کشور جایی برای نگرانی وجود دارد؟

دارو کالایی استراتژیک است و با این ویژگی مقامات مسئول پیش‌بینی لازم را برای تأمین به موقع و رفع نیاز مردم کرده و می‌کنند.

با توجه به اهمیت دارو و اینکه هزینه‌‌های درمان می‌تواند بر اقتصاد خانواده‌ها اثر داشته باشد دولت تا کنون با اختصاص ارز با رقم ویژه تلاش کرده هزینه تأمین دارو بار کمتری بر دوش هموطنان داشته باشد.

مشکلات مقطعی و محدودیت‌های مالی بین‌المللی یک واقعیت است، ولی تا کنون سعی شده در این اوضاع آسیبی به سلامت مردم وارد نشود.

اگرچه در رسانه‌‌های مختلف خارجی تاکید می‌شود که دارو تحریم نیست، ولی عملاً با وجود مشکلات در ساز و کار‌های مالی و محدودیت مبادلات پولی باید اذعان کرد که ما در شرایط تحریم هستیم.

البته در شرایط عادی هم کمبود دارو یا اختلال در تولید و عرضه یک دارو در همه نقاط دنیا وجود دارد و این اتفاق امری غریب نیست.

امروزه بحث کمبود و گرانی انسولین در آمریکا مطرح است یا بحث ناخالصی در داروی لوزارتان موضوعی جهانی است.

به نظر می‌رسد در شرایط کنونی به موضوع مهم "مصرف و نگهداری منطقی دارو" باید از هر چیز دیگری بیشتر توجه کرد. 

متاسفانه مدتی است که شاهد انبار دارو و حتی برخی مواد غذایی توسط هموطنان در این ایام هستیم. هشدار شما به این هموطنان چیست؟

بالطبع دارو از مدت زمان مصرف معینی پیروی می‌کند و انبار کردن آن و اینکه تحت چه شرایطی است می‌تواند موجب برهم خوردن توازن تولید، توزیع و بخصوص اثربخشی و کیفیت آن گردد.

بدین ترتیب توصیه می‌کنیم که مصرف کنندگان هر دارو طبق روال همیشگی خود نسبت به تأمین و تهیه دارو اقدام کنند تا از این بابت دچار آسیب و زیان شخصی و اجتماعی نشویم.

بی‌شک اینگونه رفتارها موجب بر هم خوردن نظم تولید و توزیع دارو شده و کشور را دچار برخی بحران‌ها می‌کند.

داروخانه‌ها نیز بر اساس وظیفه خود از فروش بیش از حد و بدون ضابطه داروها به هموطنان خودداری کرده و مردم را در این موضوع راهنمایی کنند.

در این زمینه ارگان‌های مسئول باید با استفاده بهتر از شبکه‌‌های اجتماعی پرکاربرد و نه فقط کانال‌‌های اطلاع رسانی عادی خود اطلاع رسانی موثرتر و بیشتری داشته باشند. 

 لطفاً در مورد بحث سرطان‌زا بودن داروی کاهنده فشارخون، لوزارتان نیز بیشتر صحبت کنید.

در فرایند تولید مواد اولیه حلال‌‌های مختلفی استفاده می‌شود. وجود مقدار ناچیزی ناخالصی در ماده اولیه داروها امری طبیعی است؛ ولی گاهی این میزان از حد مجاز خود فراتر می‌رود.

میزان مجاز و ناخالصی‌ها در کتب مرجع ذکر شده است.

بر اساس منابع و اخبار منتشره در خصوص داروی لوزارتان میزان ناخالصی در ماده اولیه تهیه شده از یکی از تولید کنندگان جهانی ماده اولیه لوزارتان بیشتر از حد مجاز بوده که این مساله به غیر از ایران در خیلی از کشور‌های دنیا که از آن شرکت ماده اولیه برای تولید لوزارتان خریداری می‌کردند اتفاق افتاده است.

خوشبختانه در کشور ما نظام مراقبتی و ریکال برای جمع‌آوری دارو وجود دارد و مسئولان در این خصوص اطمینان دادند که داروی مذکور از داروخانه‌‌های کشور جمع‌آوری شده و محصول تولیدی سایر کارخانه‌‌های دارویی کشور با اطمینان قابل تهیه است.

این اقدامات احتیاط است و ما در داروسازی موظف هستیم کلیه ریسک‌ها و خطرات را کاهش دهیم. 

 آینده صنعت داروسازی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این صنعت در بین پنج صنعت مهم و سودآور دنیاست که تا سال 2050 بیشترین رشد را خواهد داشت.

با توجه به اینکه هزینه تحقیق و توسعه بالاست و زمان آن نیز طولانی است بنابر این تعداد مولکول‌های جدید رو به رشد نخواهد بود و سرمایه گذاری‌ها اغلب بر روی اثربخشی بیشتر داروها انجام خواهد شد؛ یا اینکه تلاش می‌شود با هزینه کمتر نتایج بیشتری عاید گردد یا شرکت‌ها هزینه‌‌های بخش تحقیق و توسعه دارویی را بطور مشترک عهدار شده و یا اینکه بخشی از آن را در قالب پروژه‌‌های مجازی و یا با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی اجرا کنند.

به نظر می‌رسد در سال‌های آتی با توسعه بازار دارو‌های ژنریک در مقایسه با دارو‌های برند مواجه خواهیم بود.

این صنعت نیازمند حمایت‌‌های جدی دولت است و داروهایی که نمونه تولید داخل دارند و نیازی به واردات نمونه خارجی آن نیست باید واردات کمتری داشته باشند که ضمن حفظ رقابت با نمونه‌‌های خارجی، حمایت جدی‌تری نیز از تولید داخل صورت گیرد.

سرمایه گذاری در ابعاد کیفی داروسازی و تربیت نیروی انسانی نیز باید در اولویت باشد.

همچنین امروزه سازمان‌های غذا و دارو در سراسر دنیا باید توجه ویژ‌ه‌ای به کیفی سازی تصمیمات خود نیز داشته باشند و اینکه نیرو‌های متخصص فعال در این سازمان‌ها تا چه میزان  مطابق استاندارد‌های نوین و روز دنیا آموزش دیده و همگام هستند.

بی‌شک ما نیازمند همکاری با سازمان‌های غذا و داروی کشور‌های مختلف دنیا بخصوص کشور‌های پیشرفته هستیم.

اگر سازمان غذا و دارو انتظار دارد که شرکت‌های داروسازی اصول تولید موسوم به GMP را رعایت کنند باید در فرایند‌های کیفی و نظارتی خود همگام با کشور‌‌های موفق دنیا بازنگری داشته باشد و اصول GRP(Good Review Practices) را رعایت کند.

همچنین انجمن‌‌های مربوط به داروخانه‌ها هم به استقرار استاندارد‌های مورد نظر موسوم به GPP(Good Pharmacy Practices) همت کنند. 

به نظرشما نیروی متخصص داروساز در کشور کم نداریم؟

به نظر می‌رسد اگر ما تمام شاخص‌هایی را که برای عرضه مناسب یک دارو مورد نیاز است مد نظر قرار دهیم، بی شک به داروسازانی که بتوانند در بخش‌‌های تضمین کیفیت، فارماکو ویژیلانس، تحقیق و توسعه، بازاریابی و فروش، صادرات و... کار کنند، نیاز داریم و فارغ التحصیلان فعلی پاسخگوی نیاز کشور نخواهند بود. 

هشدار و توصیه به هموطنان در شرایط موجود چیست؟

به مصرف منطقی و مؤثر دارو باید توجه داشت. از خود درمانی واقعاً باید اجتناب کرد و حتماً با نظر پزشک دارو را مصرف کرد.

باید به نگهداری دارو با مطالعه دقیق‌تر بروشور داروها توجه کرد. با بررسی دارو‌های بلا استفاده که تاریخ آن نزدیک است و تحویل آن به مراکز جمع‌آوری دارو می‌توان برای رفع برخی نیازها کمک کرد.

باید دارو‌های نیمه تمام و باز شده را از دسترس کودکان دور کرد. امروزه بیش از هر زمانی باید برای کاهش هزینه‌ها و کمک به اقتصاد کشور تلاش کرد.

همچنین در شرایطی که نگرانی و یا مشکلاتی در تأمین داروها بوجود می‌آید و یا اختلاف قیمت در کشور‌های همسایه پیش می‌آید زمینه‌‌های قاچاق و عرضه دارو‌های تقلبی بیشتر می‌شود لذا استفاده از فناوری‌‌های جدید مثل بلاکچین می‌تواند کمک زیادی در این امر کند. 

در پایان آرزوی شما چیست؟

آرزوی شفا برای همه بیماران، سلامتی برای هموطنان و درخشش صنعت داروسازی کشور در بازار‌های جهانی.