زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

علی اصغر صفری فرد؛  کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون

پلاكت‌ها

پلاكت‌ها اجزای سلولی بسیار كوچكی هستندكه درجراحت وخونریزی باچسبیدن به جداره رگ‌ها به انعقاد خون كمك می‌‌كنند. پلاكت‌ها در مغز استخوان ساخته می‌‌شوند و در داخل سیستم گردش خون.  9 - 10 روززنده می‌‌مانند و بعد از آن توسط طحال از بین می‌‌روند. پلاكت‌ها برای بدن حیاتی هستند زیرا از خونریزی‌‌های بزرگ ناشی از آسیب دیدگی عروق خونی كه درزندگی طبیعی روزمره ایجاد می‌گردد، جلوگیری می‌‌كنند. پلاكت‌ها با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ از پلاسمای غنی از پلاكت جدا می‌گردند. همچنین می‌‌توان ازطریق آفرزیس آن را از یك اهدا كننده جمع‌آوری كرد. در این روش، خون اهداكننده وارد دستگاه خاصی می‌‌شود. این دستگاه با استفاده سانتریفیوژ خون را به اجزاء تشكیل دهنده آن تجزیه كرده و سپس پلاكت‌ها را جمع‌آوری و بقیه اجزاء را به اهدا كننده برمی‌گرداند. فرآورده تهیه شده از این طریق، شش برابر فرآورده تهیه شده از یك واحد خون كامل، پلاكت دارد. پلاكت‌ها در بیماران مبتلابه كمبود یا اختلال عملكرد پلاكت مصرف می‌‌شود. پلاكت‌ها حداكثر تا 5 روز و در دمای اتاق قابل نگهداری هستند.

 پلاکت فرزیس

خون از دو بخش پلاسما و سلول‌‌های خونی تشكیل شده است. گویچه‌‌های سرخ، گویچه‌‌های سفید و پلاكت‌ها اجزای سلولی خون هستند. پلاكت‌ها كوچك‌ترین جزء سلولی بوده، در كنترل خونریزی و انعقاد طبیعی خون نقش حیاتی دارند. تعداد پلاكت‌ها در خون انسان 200 - 400 هزار عدد در هر میلی متر مكعب است.

 نیاز بیماران به فرآورده پلاکتی

بیماران تحت  دوز‌‌های بالای شیمی درمانی، نیاز به 8 واحد پلاكت هر سه روز دارند. بیماران مبتلا لوكمی ممكن است هفته‌ای به 10- 12 واحد پلاكت و بیماران تحت پیوند مغز استخوان ممكن است تا 120 واحد پلاكت نیاز داشته باشند. پلاكت‌ها نقش حیاتی در درمان‌‌های نوین دارند و اهمیت آن‌‌ها هر روز بیشتر می‌‌شود. برآوردها نشان می‌‌دهد كه بیش از 20درصد از هزینه‌‌های بستری در بخش‌‌های خون و سرطان، مربوط به تزریق خون است.

 فرآیند پلاکت فرزیس

پلاكت، هم می‌تواند از خون كامل اهدایی اهداكنندگان خون و هم به طور مستقیم از طریق فن‌آوری نوینی به نام "پلاكت فرزیس" تهیه گردد. در روش پلاكت فرزیس‏، با یك بار اهدا، به میزان 6 - 8  برابر روش اهدای خون عادی،‏ پلاكت تهیه می‌‌شود. یك واحد پلاكتی تهیه شده با این روش، بیشتر یا مساوی  1011×3 عدد پلاكت دارد.فرزیس ( Pheresis ) واژه‌ای یونانی و به معنای بیرون آوردن و جداسازی تحت اثر نیرو است و پلاکت فرزیس روندی اتوماتیك برای تهیه پلاكت به میزان خیلی بیشتر، نسبت به تهیه پلاكت از كیسه‌‌های خون اهدایی است. دستگاه‌‌های پلاكت فرزیس بر اساس وزن مخصوص یا اندازه سلولی با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ (نیروی گریز از مركز)، یا با استفاده از فیلترهای خاص و یا هر دو روش، سلول‌‌های خونی را از هم جدا كرده، پلاكت‌ها را برداشته و بقیه اجزای سلولی و پلاسمای خون را به فرد  پس می‌دهد.پلاکت تهیه شده به روش پلاكت فرزیس خطر اثرات جانبی ناشی از گلبول‌‌های سفید مانند تب ناشی از تزریق خون و خطر انتقال بیماری‌‌های عفونی از اهدا كننده‌‌های متعدد را كاهش می‌‌دهد. از آنجا كه تهیه پلاكت به روش فرزیس تعداد واحدهای پلاكت بیشتر و با كیفیت بالا تری را از یك اهداكننده در اختیار قرار می‌دهد، در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

بیماران نیازمند پلاكت

مبتلایان به بدخیمی‌‌های خونی یا سایر سرطان‌‌ها، مبتلایان به كم‌خونی آپلاستیك، بیماران تحت پیوند مغز استخوان، بیماران تحت جراحی‌‌های بزرگ و قلب باز، بیماران تحت شیمی درمانی،‏ پرتو درمانی و پیوند عضو، مبتلایان به ایدز، بیماران دچار انعقاد منتشره داخل عروقی ( DIC ) ، بیماران مبتلا به بزرگی طحال، مبتلا یان به بیماری‌‌های خود ایمنی پلاكتی، مصدومان و مجروحان حوادث، تصادفات و سوختگی و درمان حمایتی در مبتلایان به كاهش تعداد پلاكت

شرایط اهدا كننده پلاكت

تمامی داوطلبانی كه حائز شرایط برای اهدای خون می‌‌باشند، می‌‌توانند پلاكت اهدا كنند. داشتن سلامتی كامل، حداقل 17 و حداكثر 60 سال سن و وزن حداقل 50 كیلوگرم از جمله این شرایط است. شمارش پلاكتی قبل از انجام پلاكت فرزیس باید مساوی یا بیشتر از 150000 عدد در میكرو لیتر باشد. هر عاملی كه مانع اهدای خون كامل است، برای اهدای پلاكت نیز مانع محسوب می‌شود.

شرایط اهدا كننده پلاكت

طول زمان پلاكت فرزیس 90 دقیقه بوده و پلاكت‌های اهدایی هم در مدت 24 - 48 ساعت جایگزین می‌‌گردد. تمامی‌ سوزن‌ها، كیسه‌ها، لوله‌های رابط و کیت مصرفی در پلاکت فرزیس، استریل و یك بار مصرف برای هر اهدا كننده هستند و خون در هیچ مرحله‌ای با دستگاه تماس ندارد، بنابراین انتقال عفونت از طریق دستگاه ویژه پلاكت فرزیس به اهدا کنندگان غیرممكن است.استفاده از آسپرین یا داروهای ضد التهابی و مسكن مانند ایبوبروفن، سبب اختلال در عملكرد صحیح پلاكت‌ها می‌‌شود. آن‌‌ها نباید 48 - 72 ساعت قبل از اهدای پلاكت مصرف شوند. در حالی که فاصله بین دو اهدای خون، حداقل 8 هفته است، هر شخص می‌‌تواند هر 48 ساعت یك بار اهدای پلاكت داشته باشد، اما بیش از دو بار در هفته و در مجموع بیش از 24 بار در سال مجاز نمی‌باشد.