دكتر مهدی دستجردی؛ متخصص مغز و اعصاب
آسیبی كه آلودگی هوا به سلامت انسان می‌زند بسیار وسیع‌تر از آن چیزی است كه در نگاه اول به نظر می‌رسد. مشخص‌ترین عوارض آلودگی هوا شامل اختلالات ریوی و قلبی است ولی قصه ما این است كه آثار مخفی‌تر آلودگی بر سلامت افراد را روشن سازیم.یكی از بیماری‌هایی كه بطور مستقیم با آلودگی هوا ارتباط دارد سردردهای میگرنی است.
میگرن یك سردرد ژنتیكی و فامیلی است كه بیماران استعداد به آن را به ارث می‌برند. سردردهای میگرنی به شكل ضربان‌دار و معمولا یكطرفه‌اند و بطور مشخص با تغییرات محیطی وابستگی دارند. افراد مبتلا به میگرن می‌دانند با چه عاملی سردرد خواهند گرفت مثلا باد سردی كه به پیشانی بخورد باعث شروع سردرد می‌شود.
در این حالت شخص دچار آبریزش از بینی و قرمزی چشم‌ها می‌گردد. بجز باد سرد عوامل دیگری مثل آلودگی هوا، بوی عطر و سیگار، گرسنگی، عصبانیت، نور شدید و تغییرات ماهانه خانم‌ها نیز موجب شروع سردرد می‌شوند. در هنگام سردرد بیماران ترجیح می‌دهند در یك اطاق تاریك و به دور از سروصدا با پارچه‌ای سر خود را ببندید استراحت كنند.
در روزهای اخیر دو عامل مهم باعث تشدید واضح در سردردهای بیماران مبتلا به میگرن شده است یكی سرد شدن هوا و از آن مهم‌تر آلودگی هوا است. مسئله‌ای كه كنترل بیماران میگرنی را پیچیده‌‌تر می‌كند روی آوردن به مصرف بی‌رویه مسكن‌ها است.
گرچه مصرف داروهای مسكن بطور موقت سردرد را كاهش می‌دهد ولی استفاده مداوم از این داروها، هر روز تعداد سردردها را بیشتر می‌كند تا جائی‌كه بیمار هر روز سردرد داشته و دیگر مسكن هم كاری از پیش نمی‌برد.
بیماران مبتلا به میگرن در چنین دوره‌هایی از سال كه آلودگی هوا و سردی آن همزمان رخ می‌دهند چه راه چاره‌ای دارند؟
برای پاسخ دادن به این سوال ابتدا باید نحوه درمان میگرن را در حالت معمول بدانیم بیماران میگرنی به دو طریق درمان می‌شوند. در حالت اول اگر تعداد سردردهای بیمار در یك ماه كمتر از سه یا پنج مورد بوده و به سادگی قابل درمان با مسكن‌ها باشد تعداد محدودی مسكن مناسب برای ایشان تجویز می‌كنیم تا در زمان حمله سردرد مصرف كنند.
ولی اكثر موارد میگرن از نوع شدید، یعنی تعداد حملات بیش از 5 بار در ماه بوده و شدت سردرد معمولا به حدی است كه به سادگی با مسكن قابل درمان نیست. در این حال از داروهای پیشگیری كننده از میگرن كه بصورت هر روز و بدون توجه به آنكه شخص سردرد دارد یا نه استفاده می‌كنیم.
این داروها بسیار ساده و در دسترس هستند و بدون آنكه عارضه قابل توجهی داشته باشند به سادگی و با مصرف مداوم تعداد سردردها و شدت آنها را بطور معجزه‌آسائی كم می‌كند. ما در فصل‌های سرد سال كه معمولا آلودگی هوا نیز ایجاد می‌شود برای بیماران داروهای پیشگیری كننده از میگرن را تجویز می‌كنیم و یا اگر در حال مصرف آنها هستند مقدارش را زیاد می‌كنیم.
بدین ترتیب بیماران مبتلا به میگرن اصلا دچار سردرد نخواهند شد و یا اینكه تعداد و شدت سردردها حتی در مواجهه با آلودگی هوا ناچیز خواهد بود.
سردرد در افراد چاق
مسئله دیگری كه در حیطه مغز و اعصاب در هنگام آلودگی هوا با آن مواجهه می‌شویم سردردهای صبحگاهی و گیجی و منگی در هنگام بیدار شدن از خواب است. اكثر افراد چاق و آنهائی كه در هنگام خواب خرخر شدید دارند سردردهای صبحگاهی را تجربه كرده‌اند.
در این حالت به علت انسداد نسبی مجاری تنفسی در هنگام خواب كه بعلت بافت‌های اضافی در حنجره و گردن و گلو رخ می‌دهد، دفع CO2 بخوبی انجام نمی‌شود و این گاز در خون تجمع می‌یابد. این مسئله باعث تورم مغز می‌شود. پس از بیدار شدن از خواب بیمار احساس سنگینی در سر دارد همچنین در تصمیم‌گیری و تفكر هم با مشكل مواجه است.
این حالت تا یكی دو ساعت پس از بیدار شدن و تا زمانی كه گازهای مضر از بدن خارج شده و تورم مغز كاهش یابد ادامه می‌یابد و هر شب این مسئله تكرار می‌شود. در مواقع آلودگی هوا و بعلت تحریك شدن مجاری هوائی این اختلال شدت می‌یابد.
برای مقابله با این حالت بایستی ابتدا بیماری‌های ریوی مثلا عفونت‌ها و عدم دفع خلط و چسبنده بودن خلط درمان شود. برای این منظور یكی از روش‌های بسیار مفید مصرف آب فراوان و استفاده از بخور است كه خلط را روان می‌كند مراجعه به متخصصین ریه میتواند راهگشای این افراد باشد.
مسئله بعدی رفع چاقی است. بافت‌های چربی گردن و دهان از جمله موانع عبور راحت هوا بخصوص در خواب هستند. همچنین داروهای خواب‌آور و آرامبخش در هنگام خواب از عواملی است كه میتواند تنفس را مشكل كند این بیماران فقط با صلاحدید پزشك متخصص باید اقدام به مصرف داروهای فوق‌الذكر نمایند.
یادگیری و تمركز در هنگام آلودگی هوا كاهش می‌یابند. كودكان و نوجوانان در این ایام باید از ماسك استفاده كنند و حتی‌الامكان از ورزش و فعالیت‌هایی كه باعث افزایش تعداد تنفس می‌شود پرهیز نمایند، چون با این كار مقدار آلاینده‌ای كه وارد ریه‌شان می‌شود افزایش می‌یابد.
سكته مغزی
بروز سكته‌های مغزی ارتباط مستقیمی با فشارخون و اختلالات ضربان قلب دارد. از آن مهم‌تر تنگی عروق خود مغز است. در زمان‌های آلودگی هوا بعلت اسپاسم راه‌های هوائی در ریه، فشار ریوی و فشارخون بالا می‌رود كه میتواند روی نظم ضربان قلب اثر بگذارد. همچنین اسپاسم شریان‌های مغزی می‌توانند زمینه سكته مغزی را بیشتر كنند.
افراد مبتلا به فشارخون، چربی خون، دیابت و كسانی كه قبلا سكته مغزی داشته‌اند باید از سلامت عروق مغزی خود با مراجعه به متخصصین مغز و اعصاب اطمینان حاصل كنند.
