به قلم : دکتر غزاله اسلامیان ، متخصص تغذیه ، عضو هیئت علمی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
gh_eslamian@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : بلع ممکن است یک حرکت ساده به نظر برسد، اما در واقع شامل هماهنگی دقیق چندین عضله، تعداد زیادی از اعصاب، حنجره و مری است. کلیه موارد ذکر شده باید با هم کار کنند تا غذا را در دهان جمع‌آوری و آماده کنند و سپس آن را از مری عبور دهند. این کار باید به طور هم‌زمان با بستن راه هوایی انجام شود تا از ورود مواد غذایی به نای جلوگیری کند. در نتیجه، فرصت‌های زیادی برای بروز مشکل بلعیدن وجود دارد.
انواع اختلالات بلع
مشکلات بلع ممکن است ناشی از سرفه یا پریدن غذا در گلو به دلیل ورود هوا به داخل سیستم تنفسی یا ناتوانی کامل در بلع باشد.
اختلالات مغزی یا سیستم عصبی مانند سکته یا تضعیف عضلات بلع، می‌تواند باعث شود فرد، بلعیدن را فراموش کند. در موارد دیگر، اختلال بلع در نتیجه انسداد حلق یا مری یا تنگ شدن مری به دلیل مشکل دیگر اتفاق می‌افتد.
علل فراموش کردن نحوه بلعیدن
هر مشکلی که باعث ضعف عضلات یا اعصاب مختلفِ درگیر در بلع شود یا از ورود راحت مواد غذایی و مایعات به مری جلوگیری کند، می‌تواند باعث اختلال بلع شود. این اختلال بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.
اختلال عملکرد مغز: آسیب به مغز و نخاع می‌تواند در کار اعصاب مورد نیاز در بلع اختلال ایجاد کند. علل آن عبارتند از: سکته مغزی، ضربه مغزی، مشکلات عصبی که به مرور زمان به مغز آسیب می‌زنند، (پارکینسون، ام‌اس و ...)، تومور مغزی. از دست دادن حافظه و مشکلات شناختی ناشی از زوال عقل یا بیماری آلزایمر نیز ممکن است جویدن و بلعیدن را دشوار کند.
اختلال عملکرد عضلات دهان یا حلق: اختلال اعصاب و عضلات درگیر در عمل بلع می‌تواند باعث شود غذا در هنگام بلع به گلوی فرد بپرد. این اختلال‌ها شامل فلج مغزی، شکاف کام و اختلال عصبی عضلانی میاستنی گراویس هستند.
«آشالازی» نوعی اختلال حرکتی اولیه است که با اختلال در شل شدن اسفنگتر تحتانی مری و عدم وجود یا اختلال در حرکات مری توصیف می‌شود. این مشکل با اختلال در حرکت و انتقال رو به جلوی غذا به سمت معده، سوزش سر دل (رفلاکس)، اختلال بلع، بازگشت غذا و کاهش وزن مشخص می‌شود. علت بیماری به استعداد ژنتیکی و خودایمنی نسبت داده می‌شود.
بیشتربخوانید:
باریک شدن مری: آسیب به مری می‌تواند منجر به تنگ شدن مری و در نتیجه اختلال در بلع شود. مشکلاتی که منجر به ایجاد زخم در مری می‌شوند، عبارتند از رفلاکس یا برگشت اسید معده به داخل مری، برخی عفونت‌ها، وجود تومورهایی در مری، گواتر و اضطراب.
علائم اختلال بلع
علائم خاصی برای اختلال بلع وجود دارند که باید به دنبال آن ها باشید. ممکن است در بلعیدن به طور کامل و یا فقط در بلع مواد جامد، مایعات و یا بزاق مشکل وجود داشته باشد.
تشخیص اختلالات بلع
بعد از بررسی تاریخچه پزشکی و خانوادگی، با معاینه پزشک تشخیص داده می‌شود که آیا چیزی مسیر مری را مسدود کرده یا بیمار دارای اختلالات عصبی یا مشکلاتی در عضلات مسئول بلع هست یا خیر. انجام برخی از آزمایشات نیز به پزشک کمک می‌کند.
علائم دیگر اختلال بلع عبارتند از:
آبریزش دهان
احساس اینکه چیزی در گلو گیر کرده
فشار در گردن یا قفسه سینه
برگشت مکرر غذا به دهان در هنگام غذا خوردن
حالت تهوع
سوزش سردل
سرفه یا پریدن غذا به گلو هنگام بلع
درد هنگام بلع
مشکل در جویدن
کاهش وزن غیر عمدی
گلو درد
گرفتگی صدا
خرد کردن مواد غذایی به قطعات ریز برای جویدن و بلع آن‌ها
بیشتربخوانید:
تغذیه سالمندان باید چگونه باشد؟
درمان مشکل بلع
درمان مشکلات بلع بستگی به علت اصلی دارد. بیشتر مشکلات با مراجعه به متخصص آسیب شناسی گفتار، متخصص مغز و اعصاب، متخصص تغذیه، گوارش و بعضی اوقات جراح، قابل مدیریت است.
نکات تغذیه‌ای که افراد دارای اختلال بلع لازم است رعایت نمایند:
غذاهای خود را در حجم کم و تعداد دفعات بیشتر مصرف نمایید.
غذاها را کاملاً بجوید و به آهستگی میل نمایید. همچنین خوردن غذا در محیطی آرام صورت گیرد.
غذاها به صورت آبدار، نرم، پوره شده، نیمه جامد یا مایع باشند.
از مصرف غذاهای خشک و دارای بافت زبر و خشن پرهیز نمایید. برای مثال از نان‌ها و بیسکویت‌های سبوس‌دار استفاده نکنید و در عوض از نان‌ها و بیسکویت‌های نرم استفاده نمایید.
سبزی‌های به کار رفته در تهیه غذاها کاملاً پخته و نرم باشد و در صورت استفاده از سبزی‌های خام، از سبزی‌های بافت نرم انتخاب شود و کاملاً جویده شوند؛ در صورت تهیه سالاد از سالادهای رنده شده و آبدار استفاده شود.
میوه‌های خام بهتر است پوست آن‌ها گرفته شود و به صورت پوره‌های آبدار مصرف شوند.
آجیل‌ها را به صورت پودر شده مصرف نمایید و در غیر این صورت کاملاً بجوید.
از مصرف زیاد آب‌میوه‌های ترش از قبیل آب مرکبات، غذاهای اسیدی (همانند سرکه و آبلیمو) و غذاهای پر ادویه پرهیز نمایید، چراکه باقی ماندن آن‌ها در مری می‌تواند به مخاط مری به ویژه در افراد مبتلا به ازوفاژیت (التهاب مری) آسیب وارد نماید.
از مصرف مواد غذایی خیلی داغ یا خیلی سرد اجتناب شود.
بهتر است دریافت مایعات همراه با مواد غذایی پوره شده یا نیمه جامد باشد.
