زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سپیده حقی‌فر : کارشناس ارشد تغذیه

تحریریه زندگی آنلاین: بیماری‎های مخرب سیستم عصبی اصطلاحی است که برای بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون و ‎هانتینگتون به کار برده می‎شود. این بیماری‎ها با از بین رفتن پیشرونده سلول‎های عصبی به ویژه در مغز شناخته می‎شوند و همراه با دامنه‌ای از علائم شامل اختلالات حرکتی تا اختلالات شناختی هستند. بیماری‎های مخرب سیستم عصبی بار عاطفی و مالی قابل توجهی را بر بیمار، خانواده او و جامعه تحمیل می‎کنند و این موضوع با توجه به افزایش جمعیت سالمند قابل‎توجه است. بیماری آلزایمر نوعی از زوال عقل است که با از دست دادن سلول‎ها در هیپوکامپ و قشر مغز و نیز تجمع پلاک‎های آمیلوئید در سلول‎های عصبی شناخته می‎شود. با وجود اینکه علائم مشخصه بیماری آلزایمر شناخته شده است عامل زمینه‎ای آن با توجه به فرضیه‎های متعدد موجود در مورد علت بیماری همچنان محل بحث پژوهشگران است. تعامل بین مغز و میکروبیوم روده که به مغز – روده - میکروبیوم نیز شناخته می‌شود، در سال‎های اخیر به عنوان مدلی برای توضیح سلامت و بیماری مغز مطرح شده است. گزارش‎هایی از تغییر در میکروبیوم افراد مبتلا به آلزایمر و وجود احتمال مداخلات درمانی در این زمینه، توجه پژوهشگران را بیش از پیش جلب کرده است.

 بیشتربخوانید:

نقش تغذیه در پیشگیری از سکته مغزی

محور مغز – روده - میکروبیوم

مفهوم ارتباط بین روده و مغز به قرن نوزدهم برمی‎گردد. پزشکان در آن دوره این فرضیه را مطرح کردند که «ضعف اعصاب» منجر به اختلال در هضم می‎شود یا در جهت مقابل، اختلال هضم باعث تجمع سموم (و همچنین میکروب‎ها) از مسیر روده می‎شود که اختلال در عملکرد سیستم عصبی را در پی دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که میکروبیوم روده انسان از تعداد و تنوع بالایی از گونه‎های باکتری برخوردار است و شکل گیری این میکروبیوم متنوع از دوران جنینی آغاز می‌شود. به علاوه، بررسی میکروبیوم یک بزرگسال نشان‎دهنده تنوع آن در قسمت‎های مختلف دستگاه گوارشی است که می‌تواند تحت تأثیر رژیم غذایی و سبک زندگی فرد دستخوش تغییر قرار گیرد.

با توجه به قابلیت‎های متابولیکی میکروبیوم عملکردهای گسترده‎ای به آن نسبت داده شده است، از جمله سنتز ویتامین‎ها (به‌ویژه ویتامین K)، سنتز و کاتابولیسم آمینو اسیدها و تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیره (که به عنوان منابع انرژی و مولکول‎های پیام‎رسان عمل می‎کنند) را می‌توان نام برد. علاوه بر متابولیسم، میکروبیوم روده در تنظیم عملکرد سیستم ایمنی از طریق پیشبرد تشکیل بافت لنفوئیدی روده، حفاظت از دیواره اپیتلیالی روده و نیز القای تولید ایمونوگلوبین ترشحی و سلول‎های ایمنی نقش دارد.

دستگاه گوارش با توجه به عملکرد آن در هضم و جذب مواد غذایی، بزرگ‎ترین محل تعامل بین دنیای خارج و بدن انسان است. این موضوع از جنبه ایمونولوژیکی بسیار حائز اهمیت است. اپیتلیوم روده، دیواره فیزیکی پویایی است که به عنوان بخشی از سیستم ایمنی ذاتی از ورود پاتوژن‎های آسیب‌رسان جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر، این دیواره امکان عبور مواد غذایی هضم شده را به جریان خون فراهم می‌کند. اختلال در عملکرد دیواره اپیتلیوم روده در تعدادی از بیماری‎های دستگاه گوارش از جمله بیماری التهابی روده مشاهده شده است.

 بیشتربخوانید:

رازهایی که باید بدانید تا آلزایمر نگیرید!

بررسی‎ها نشان می‎دهد اتصالات بین سلولی در دیواره اپیتلیالی روده توسط میکروبیوم تنظیم می‎شود و اسیدهای چرب کوتاه زنجیره (بوتیرات و استات) که توسط گونه‎های خاصی از میکروبیوم تولید می‎شوند، به محافظت از دیواره اپیتلیومی در برابر باکتری‎های پاتوژن و سموم کمک می‎کنند، بنابراین میکروبیوم سالم با محافظت از دیواره روده در مقابل گونه‎های پاتوژن، ایمنی ایجاد می‎کند. در حالی که، عدم تعادل میکروبی با ایجاد اختلال در دیواره روده، فرد را مستعد بیماری می‎کند. استفاده از آنتی‎بیوتیک‎ها مهم‌ترین القا کننده این عدم تعادل میکروبی در روده انسان است و می‎تواند منجر به رشد گونه‎های پاتوژن از جمله کلستریدیوم دیفیسیل گردد.

عوامل مرتبط با رژیم غذایی نیز در ایجاد تغییرات میکروبیوم نقش دارند که نشان‎دهنده نقش رژیم غذایی در بیماری‎های متابولیک فراتر از بحث عدم تعادل انرژی می‎باشد. عدم دریافت فیبر غذایی، منبع انرژی میکروبیوم را با کمبود مواجه می‎کند و در نتیجه این ارگانیسم‎ها از پروتئین موکوس به عنوان منبع غذایی استفاده می‎کنند. این موضوع منجر به اختلال در دیواره روده می‎گردد و اپیتلیال روده را در معرض عفونت قرار می‎دهد. در پی افزایش سن، گونه‎های باکتریایی میکروبیوم دستخوش تغییر می‎شوند و کاهش نسبی در گونه‌های باکتروئید، بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل و افزایش نسبی در گونه‌های فرصت طلب با قابلیت پاتوژنی نظیر انتروباکتر، کلستریدیوم پرفرنژنس و کلستریدیوم دیفیسیل مشاهده می‎شود. این تغییر در ترکیب میکروبیوم می‌تواند با توجه به رژیم غذایی و سبک زندگی فرد متفاوت باشد.

اختلال در محور مغز – روده - میکروبیوم در بیماری آلزایمر

 اختلال در محور مغز – روده - میکروبیوم (از جمله، اختلالات در سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی روده) می‎تواند منجر به بروز بیماری آلزایمر گردد. میکروبیوم روده در پی افزایش تولید لیپوپلی‎ساکارید‎ها از باکتری‎های پاتوژن روده و نیز تولید سیتوکین‎های پیش‎التهابی، در ایجاد التهاب موضعی و سیستمیک در بدن اثر‎گذار است. از سوی دیگر، تغییر در ترکیب میکروبیوم روده با القای افزایش نشت‎پذیری دیواره روده و دیواره خونی - مغزی منجر به افزایش بیش از پیش التهاب در سطح روده، بدن و سیستم عصبی مرکزی می‌شود. آمیلوئید بتا در سیستم عصبی روده و سیستم عصبی مرکزی تشکیل می‌شود که در بیماری آلزایمر مقدار بسیار زیادی از آمیلوئیدها توسط میکروبیوم روده تولید می‎شود.

 رویکرد درمانی جدید در بیماری آلزایمر: پروبیوتیک‎ها

با توجه به شواهدی که نشان‎دهنده تغییرات در میکروبیوم روده در افراد مبتلا به آلزایمر است، این سؤال پیش می‌آید که آیا مداخله در ترکیب میکروبیوم روده می‌تواند به عنوان رویکرد درمانی جدید مورد استفاده قرار گیرد؟ پروبیوتیک‎ها که به عنوان اجزای غذایی میکروبی زنده شناخته می‎شوند، اثرات مفیدی بر سلامتی دارند و به ویژه در درمان اختلالات مربوط به دستگاه گوارش از جمله اسهال و عوارض ناشی از آنتی‎بیوتیک‎ها مورد استفاده قرار می‎گیرند. به علاوه، اثرات مثبت پروبیوتیک‎ها در کاهش استرس و تقویت عملکرد شناختی در افراد دچار اختلالات استرس، نشان‎دهنده اثرگذاری بالقوه در بیماری‎های عصبی - روانی است. در ارتباط با بیماری آلزایمر، مطالعات بالینی که نشان‎دهنده اثرات مثبت تجویز پروبیوتیک در بیماران مبتلا به آلزایمر باشد، محدود است. با این حال، در یک مطالعه کارآزمایی بالینی مصرف شیر حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس کازئی، بیفیدوباکتریوم بیفیدوم و لاکتوباسیلوس فرمنتوم علاوه بر بهبود شاخص‌های اختلالات متابولیک، امتیاز عملکرد روانی افراد مورد مطالعه را نیز به طور قابل توجهی بهبود ‎بخشید.

این مطالعات امیدها در زمینه استفاده از پروبیوتیک‎ها در جهت کنترل علائم بیماری آلزایمر و مدیریت اختلالات متابولیکی همراه در این بیماری را افزایش می‎دهد.