دکتر نسرین عاقلی؛ متخصص تغذیه
در سالمندان، بافت ماهیچه‌ای کاهش و بافت چربی افزایش می‌یابد.
تغییرات زیادی در دستگاه گوارشی از جمله کاهش شیره‌های گوارشی، کاهش حرکات دودی روده‌ها، کاهش حرکات مری و کاهش ترشح اسید کلریدریک معده پدید می‌آید.
قدرت جذب مواد غذایی و به ویژه کلسیم کم می‌شود. آستانه بویایی و چشایی تنزل پیدا می‌کند به طوری که غلظت آستانه مزه و بو در یک فرد سالمند 11 برابر از یک فرد جوان بیشتر است.
برای تعیین احتیاجات تغذیه‌ای باید اندازه گیری‌های تن سنجی، آزمایشات بیوشیمیایی، ارزشیابی بالینی و ارزشیابی تغذیه‌ای انجام گرفته و در اختیار پزشک و رژیم شناس قرار بگیرد.
وزن مناسب را باید با تقسیم وزن (به کیلوگرم) به قد (به متر به توان 2) محاسبه نمود که برای یک فرد سالمند باید حدود 25 باشد. به بیشتر از این اضافه وزن و چاقی اطلاق می‌شود.
الف) مقدار انرژی مورد نیاز
مقدار انرژی باید به طور انفرادی برای هر فرد محاسبه شود، چون باید قد، وزن،جنس و میزان فعالیت روزانه نیز در نظر گرفته شود.
با توجه به تغییراتی که در وضعیت جسمی در سالمندی به وجود می‌آید، محاسبه انرژی مورد نیاز برای آنها با محاسبه‌ای که برای جوانان انجام می‌شود متفاوت است.
مقداری انرژی برای اعمال داخلی بدن لازم است که این مقدار، برای افراد 70-50 سال، 10 درصد و برای افراد بالای 70 سال، 30% کاهش می‌یابد.
انرژی لازم برای بدن از قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به دست می‌آید. غذاهای پرانرژی، عبارتند از انواع روغن‌های مایع و جامد و کره، پس از آنها بادام، پسته، فندق، گردو، انواع تخمه‌ها، چیپس، سس‌ها و شکلات قرار دارند.
گوشت‌های چرب، لبنیات پرچرب، حبوبات و میوه‌های خشک نیز مقدار قابل توجهی انرژی تولید می‌کنند.
همانطور که چاقی برای سالمندان خطرناک است، لاغری و کمبود وزن هم به ویژه برای افراد بالای 60 سال دارای اهمیت بسیار است.
این افراد به علل مختلف ممکن است در معرض بی اشتهایی عصبی قرار گیرند که این امر موجب به وجود آمدن سوء تغذیه پروتئین-انرژی می‌گردد.
موادی که احتمال کمبود آن در سالمندان داده می‌شود، پروتئین، اسید فولیک، روی، کاروتنوئیدها و ویتامین‌های 12 B, 6B ,C می‌باشند.
ب) مقدار پروتئین مورد نیاز
پیشنهاد شده که افراد سالمند، روزانه یک الی یک و نیم گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود دریافت کنند تا تعادل ازت در بدنشان برقرار شود.
این مقدار بطور تقریبی برای زنان 50 و برای مردان 63 گرم می‌شود. ازدیاد دریافت پروتئین، اعمال کلیه‌ها را دچار اختلال می‌کند.
دریافت پروتئین در حالت بیماری مثل بیماری‌های مزمن و استرس‌های فیزیکی و روانی باید افزایش یابد.
در غیر این صورت تعادل منفی ازت در بدن بر قرار می‌شود. عفونت از بیماری‌هایی است که اعمال گوارشی را تغییر می‌دهد و متابولیسم را مختل می‌کند و این تغییرات باعث دفع ازت از بدن می‌گردد.
پروتئین حیوانی مورد نیاز باید از ماهی‌ها، گوشت پرندگان، لبنیات کم چرب و به مقدار کمتر از تخم پرندگان تأمین شود و پروتئین گیاهی باید از حبوبات، سویا و آجیل تأمین گردد.
ج) مقدار مواد قندی مورد نیاز
بهتر است 50 تا 60 در صد انرژی مورد نیاز از مواد قندی تأمین شود.
قندهای ساده که سریع جذب می‌شوند مثل قند و شکر، شیرینی جات و عسل کمتر و قندهای با جذب کند مانند مواد نشاسته‌ای و مواد دارای فیبر بیشتر مصرف گردند.
اختلال در تحمل گلوکز در سالمندان می‌تواند منجر به کاهش ناگهانی قند خون، افزایش قند خون و دیابت نوع 2 گردد.
با انجام فعالیت‌های فیزیکی، کنترل وزن و دریافت انرژی متعادل، حساسیت به انسولین افزایش می‌یابد و احتمال ابتلا به دیابت کم می‌شود.
در این سنین فعالیت آنزیم لاکتاز که قند شیر را تجزیه می‌کند، کم می‌شود و موجب عدم تحمل لاکتوز یا قند شیر می‌گردد.
با مصرف شیر ناراحتی‌های گوارشی از جمله نفخ و اسهال ایجاد می‌شود.
در این صورت باید مواد لبنی بدون لاکتوز دریافت شود. بهتر است مواد لبنی غنی از کلسیم دریافت شوند تا کلسیم مورد نیاز نیز تأمین گردد.
د) مقدار چربی‌های مورد نیاز
حداکثر باید 30 در صد انرژی روزانه فرد از چربی‌ها تأمین شود. اسیدهای چرب اشباع مانند روغن‌های جامد و حیوانی و غذاهای سرخ شده کمتر مصرف شوند.
اسیدهای چرب غیر اشباع با یک پیوند دوگانه، مانند روغن زیتون و اسیدهای چرب غیر اشباع با چند پیوند دوگانه مانند روغن‌های مایع گیاهی بیشتر مورد استفاده قرار بگیرند.
هیچ گاه مقدار چربی رژیم غذایی نباید کمتر از 20 در صد انرژی را تشکیل دهد. به مقدار کلسترول دریافتی نیز باید توجه شود.
بهتر است مقدار آن در جیره غذایی روزانه سالمندان از 200 میلی‌گرم تجاوز نکند. یک عدد زرده تخم مرغ دارای 225 میلی‌گرم کلسترول است.
سالمندانی که از سلامت کامل بر خوردارند، می‌توانند تا 3 عدد تخم مرغ در هفته دریافت کنند.
ه) آب و اهمیت دریافت آن
در نزد یک فرد سالمند، آب 50 در صد وزن بدن را تشکیل می‌دهد که نسبت به یک فرد جوان 10 در صد کمتر است. دلیل این امر تحلیل رفتن ماهیچه‌ها می‌باشد.
کسانی که فعالیت ورزشی دارند یا پروتئین زیاد مصرف می‌کنند یا داروهای ادرارآور و یا مسهل مصرف می‌نمایند و یا در نقاط گرمسیر زندگی می‌کنند، باید آب بیشتری مصرف کرده و آب از دست رفته را جبران کنند.
کم آبی بدن، بزرگ‌ترین علت اختلال در آب و الکترولیت‌ها در نزد سالمندان است.
در این افراد احساس تشنگی کاهش می‌یابد، دریافت مایعات کاهش می‌یابد و ذخیره آب به وسیله کلیه‌ها هم کاهش می‌یابد.
همه این عوامل باعث می‌شود تا شخص دچار کم آبی شود و اگر این کم آبی با اسهال یا تب همراه باشد، شخص باید در بیمارستان بستری شود. حداقل در یافت آب را یک و نیم لیتر در روز ذکر کرده‌اند.
