دکتر علی نقره کار - متخصص درد
تحریریه زندگی آنلاین : تقریباً همه انسان‌ها در نهایت با مشکل آتروز مفاصل میان‌مهره‌ای مواجه می‌شوند، البته به این شرط که پا به سن بگذارند و فرآیند تحلیل رفتن بدن‌شان را مشاهده کنند. آرتروز مفاصل با نام کلی‌تر آتروز ستون‌فقرات هم شناخته می‌شود. این مشکل وقتی به وجود می‌آید که مفاصل میان‌مهره‌ای (facet) که در سمت راست و چپ بخش پشت ستون‌فقرات قرار دارند به مرور زمان دچار سایش می‌شوند. ساییدگی این مفاصل به خصوص در قسمت تحتانی کمر و همچنین در قسمت بالای ستون‌فقرات و نزدیک به گردن زودتر و شدیدتر اتفاق می‌افتد. به همین دلیل است که آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای در بخش میانی ستون‌فقرات نادرتر است.
این فرآیند فرسایش بر روی برخی از افراد تأثیر خاصی نمی‌گذارد. ولی همین فرآیند برای برخی دیگر به شکلی اتفاق می‌افتد که فرسایش عملاً باعث تورم و یا قفل شدن مفاصل می‌شود و این خود باعث اسپاسم‌های عضلانی، سفتی و سختی و احساس درد می‌شود. آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای در مرحله پیشرفته می‌تواند باعث شود کار کردن، انجام فعالیت‌های روزانه و حتی شاید هر حرکت کوچک با درد و سختی همراه شود.
چطور جلوی آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای (مفصل فاست) را بگیریم؟
همان طور که خیلی از شما از پیش می‌دانید، درمان قطعی و کامل برای درمان آرتروز وجود ندارد. ولی اقداماتی هستند که بیمار می‌تواند علاوه بر انجام چیزی که پزشک برایش تجویز کرده است، برای بهبود شرایطش انجام دهد. در ادامه شما را به صورت قدم به قدم با روشی که برای بهبود وضعیت آرتروز مفاصل بهبود باید طی کنید آشنا می‌کنیم.
بعضی از این مراحل و اقدامات به سرعت تأثیر خود را می‌گذارند و البته برخی دیگر زمان بیشتری برای اثر گذاری لازم دارند. مطمئن باشید به هر حال رعایت چند نکته و خلاص شدن از محدودیت‌های این بیماری و درد و سختی آن ارزش امتحان کردن را دارد.
بیشتر بخوانید:
درد زانو معنا ندارد!
گاهی هم خود رفت و آمد و نشستن‌های متوالی و طولانی در ماشین است که باعث این مشکل می‌شود. این مشکل را هم باید با برنامه‌ریزی حل کنید. یعنی باید سعی کنید تعداد دفعات این رفت و آمد‌ها کمتر شود و یا حداقل مدت زمانی که در این حالت هستید را کاهش دهید
کنترل ذهنی
یکی از ویژگی‌های آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای این است که این مشکل به صورت غیرپیش‌بینی شده اتفاق می‌افتد. یعنی درد به صورت متناوب ولی نامنظم تشدید می‌شود. چیزی که وضعیت را بدتر می‌کند این است که در بسیاری از موارد، آتروز مفاصل میان‌مهره‌ای همراه با مشکلات دیگر کمر مثل بیرون‌زدگی دیسک همراه است که باعث می‌شود تشخیص عامل اصلی، مشکل و در نتیجه درمان‌اش سخت‌تر شود.
متاسفانه در برخی از موارد این درد در جای دیگر از بدن احساس می‌شود. مثلاً مشکل مفصل فاست مهره‌های گردن به اشتباه سر دردهای میگرنی یا تنشی تلقی شود که در نتیجه باعث می‌شود فرد بیمار به دنبال درمان آن نرود و مدت‌ها با این مسئله درگیر باشد. با توجه به این که می‌دانیم در واقع این مهره‌های ستون‌فقرات در بخش تحتانی کمر و گردن هستند که عامل ایجاد درد و مشکلات دیگر هستند، می‌توانیم اقداماتی انجام دهیم تا بر این مشکلات غلبه کنیم.
همان طور که گفتیم شاید نتوانیم آرتروز را درمان کنیم، ولی می‌توانیم نحوه نگاه و برخورد با آن را تغییر دهیم. کنترل افکار و ذهنیتی که در مورد وضعیت بیماری دارید می‌تواند در عمل علاوه بر کاهش واقعی درد، باعث کاهش اضطراب و افسردگی ناشی از این درد مزمن هم می‌شود. مدیتیشن یا روش‌های آزادسازی ذهن به طور کلی برای این هدف مناسب هستند و می‌توانند به شما کمک کنند. اقدام دیگری هم که می‌تواند به شما کمک کند این است که افرادی که مانند شما دچار مشکل کمر درد یا آرتروز هستند را پیدا کنید. پیدا کردن این افراد و در ارتباط بودن با آنها به شما کمک می‌کند. برای مقابله با مشکل مشترکی که دارید انگیزه بیشتری پیدا کنید.
تحرک داشته باشید
جالب است بدانید که در صورتی که مفاصل میان‌مهره‌ای فعالیت روزانه و طبیعی خود را نداشته باشند به مرور زمان کوچک‌تر می‌شوند. یعنی مشکلات مفاصل میان‌مهره‌ای که باعث سختی حرکت و خم شدن کمر و ستون‌فقرات می‌شوند خود می‌توانند عاملی برای تضعیف بیشتر این مفاصل باشند و مشکل را باز هم شدیدتر کنند.
کاری که برای مقابله با این وضعیت باید انجام داد، حفظ فعالیت‌ها و ورزش‌های روزانه است تا انعطاف‌پذیری و تحرک این مفاصل حفظ شود و سفتی و سختی مفاصل در قسمت گردن و انتهای کمر به وجود نیاید. البته این تنها یکی از فواید مختلف ورزش کردن است. ورزش به طور کلی باعث بهبود حال روحی، کاهش نیاز به مدیتیشن و ریلکسیشن، افزایش انرژی، حفظ تناسب اندام و جلوگیری از افزایش وزن، کاهش کمر درد و جلوگیری از قفل شدن کمر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
تعويض مفصل زانو، مطمئن‌ترين راه پايان دادن به درد
اشاره به این نکته هم مهم است که اگر چه ورزش برای بدن مفید است ولی انجام بیش از حد این ورزش‌ها یا شدت زیاد آنها مفید نیست و خودش می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود. پس بهتر است ورزش‌های آرام و سبک انجام دهید که فشار زیادی به کمر وارد نمی‌کنند. ورزش به طور کلی باید به شکلی انجام شود که به صورت تدریجی و مرحله‌ای سنگین‌تر شود طوری که باعث آسیب رسیدن نشود.
مقدار زمانی که می‌نشینید را کاهش دهید
کسانی که مشکل آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای دارند، به سختی می‌توانند بنشینند. حالت نشسته برای این افراد به هیچ وجه حالت مناسبی نیست و شاید بتوان گفت که بدترین حالت برای آنها است. یکی از کارهایی که این افراد باید انجام دهند این است که مقدار زمانی که در حالت نشسته روی صندلی، زمین و ... هستند را کاهش دهند و یا حداقل آن را به صورت چند تکه انجام دهند و بین آن فاصله بیندازند (به صورت مستمر یکجا ننشینند). خود داری از نشستن‌های طولانی مدت به جلوگیری از سفت شدن کمر و مشکلات دیگر کمک می‌کند.
یک راه حل این است که شرایط کارتان رو طوری بچینید که لازم نباشد یکسره در حالت نشسته باشید. البته اگر در اداره یا شرکتی مشغول به کار هستید شاید انجام این کار چندان ساده نباشد ولی در صورتی که نسخه پزشک داشته باشید به احتمال زیاد کارتان راحت‌تر خواهد بود. گاهی هم خود رفت و آمد و نشستن‌های متوالی و طولانی در ماشین است که باعث این مشکل می‌شود. این مشکل را هم باید با برنامه‌ریزی حل کنید. یعنی باید سعی کنید تعداد دفعات این رفت و آمد‌ها کمتر شود و یا حداقل مدت زمانی که در این حالت هستید را کاهش دهید. وقتی هم که در حالت نشسته قرار دارید و راه فراری ندارید، حداقل در حالت درست و صحیح بنشینید تا به ستون‌فقرات فشار وارد نشود.
استفاده از گردنبند یا لگن‌بند طبی
یکی از ابزارهایی که می‌تواند شما را در مقابله با مشکل آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای کمک کند، استفاده از کمربند، گردنبند و لگن‌بندهای طبی است. این تجهیزات از مفاصل به خوبی حمایت می‌کنند و باعث می‌شوند فشاری که به مفاصل وارد می‌شود تا حد زیادی کاهش پیدا کند
انجام ماساژ برای از بین بردن اسپاسم و بهبود مشکل مفصل
یکی از مشکلاتی که آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای ایجاد می‌کنند این است که باعث اسپاسم عضلات اطراف می‌شوند. همان عضلاتی که کارشان حمایت از مفاصل است! این خودش باعث درد و سفتی عضلات می‌شود. عضلاتی که دچار اسپاسم می‌شوند مفاصل میان‌مهره‌ای را به سمت خود می‌کشند که باعث می‌شود مفاصل و مهره‌ها از حالت طبیعی خود خارج شوند و ساییدگی مفاصل بین مهره‌ای تشدید کرده و شدت درد و بیماری پیشرفت کند. در بیشتر موارد، ماساژ دادن عضلات و بافت‌ها و به خصوص تحریک کردن نقاط حساس می‌تواند تنشی که در عضلات اطراف مفاصل به وجود آمده است را برطرف کند. ماساژ با افزایش گردش خون به آن ناحیه، کاهش تنش، شل کردن نسبی عضلات و جلوگیری از گرفتگی مجدد، می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش مشکلات جانبی آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای کمک کند. نکته مهمی که این جا باید در نظر داشته باشید این است که قبل از انجام هر نوع ماساژ، اول باید به یک فیزیوتراپیست مراجعه کنید تا مشکل‌تان را کاملاً بررسی کرده و اقدامات لازم را انجام دهد. بعد به یک ماساژور دارای تأییدیه مراجعه کنید. کسی که از علم پزشکی و مشکل شما اطلاع داشته باشد و بداند ماساژ چطور و کجا باید انجام شود تا بدون ایجاد مشکلات بیشتر، بتواند مؤثر واقع شود. ترجیحاً به ماساژور مخصوص گردن و کمر مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید:
درد هر نقطه دست نشانه چیست؟
گرما و سرما درمانی برای بهبود آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای
گرما و سرما درمانی دو روشی هستند که می‌توانند به صورت جداگانه یا در کنار یکدیگر مورد استفاده قرار بگیرند. این دو روش برای درمان آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای بسیار مؤثر هستند. با آن که این دو روش اثرات کاملاً معکوسی بر روی بدن دارند ولی از هر دو برای درمان این مشکل استفاده می‌شود. گرما درمانی باعث گشاد شدن رگ‌ها و در نتیجه افزایش جریان خون می‌شود که به بهبود سریع‌تر بافت‌ها کمک می‌کند. از طرف دیگر سرما درمانی به تنگ شدن رگ‌ها و در نتیجه کاهش جریان خون و کاهش التهاب و تورم کمک می‌کند. البته کمربندهای مخصوصی هم برای این کار وجود دارد که می‌تواند ژل مخصوص برای گرما و سرما درمانی را در خود نگه دارد. یعنی علاوه بر خود کمربند که کار حمایت از عضلات و مفاصل را بر عهده دارد، سرما و گرما درمانی هم به طور همزمان انجام می‌شود. کاری مشابه با گرما و سرما درمانی را می‌توان با یک دوش آب گرم ساده انجام داد. البته مطمئناً دوش آب گرم نمی‌تواند مثل گرما و سرما درمانی مؤثر باشد. برای اثرگذاری بیشتر حمام آب گرم می‌توانید از نمک اپسوم (Epsom) هم استفاده کنید. نمک اپسوم که به آن نمک حمام هم گفته می‌شود نمکی است که به جای سدیم‌کلرید (یعنی نمک طعام معمولی) از منیزیم‌سولفات تشکیل شده و به صورت دانه‌های بلوری استفاده می‌شود. منیزیمی که در این نمک وجود دارد خاصیت ضدالتهاب دارد و می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. انجام سرما و گرما درمانی شاید در ابتدا پیچیدگی‌های خاص خودش را داشته باشد و لازم باشد چند بار امتحان شود تا بهترین حالت برای انجام آن مشخص شود، ولی این روش طبیعی مقابله با درد و التهاب اثرگذاری زیادی دارد.
گرما و سرما درمانی دو روشی هستند که می‌توانند به صورت جداگانه یا در کنار یکدیگر مورد استفاده قرار بگیرند. این دو روش برای درمان آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای بسیار مؤثر هستند. با آن که این دو روش اثرات کاملاً معکوسی بر روی بدن دارند ولی از هر دو برای درمان این مشکل استفاده می‌شود
تصحیح حالت بدن موقع خواب
بهترین حالت بدن شما برای خواب شاید با بهترین حالت برای یک فرد دیگر متفاوت باشد. ولی به طور کلی نکاتی هستند که برای تمام افرادی که دچار مشکل آرتروز مفاصل میان‌مهره‌ای هستند یکسان است و همه باید آن را رعایت کنند تا درد کمتری احساس و خواب شبانه بهتری تجربه شود.
اول از همه این که باید مطمئن شوید موقع خواب، ستون‌فقرات‌تان در حالت مناسب و صاف قرار دارد. همین مسئله به ظاهر ساده تأثیر خیلی زیادی در بهبود یا بدتر شدن کمر درد دارد. یعنی حالت بدن باید طوری باشد که گردن، شانه‌ها، کمر و لگن همگی در حالت مناسبی قرار داشته باشند و اگر این طور نیست باید آنها را در حالت مناسب قرار دهید.
مثلاً اگر شما از جمله افرادی هستید که به بغل می‌خوابند، می‌توانید یک بالش یا پارچه میان پاها قرار دهید تا حالت صحیح بدن حفظ شود. به علاوه بهتر است جهت خوابیدن را عوض کنید تا در طول شب پیوسته به یک سمت نباشید. این طور از ایجاد عدم تعادل و بر هم خوردن ساختار مفاصل و استخوان‌ها جلوگیری میکنید.
بیشتر بخوانید:
علت درد پاشنه پا چیست و چطور درمان می‌شود؟
اگر شما روی کمر می‌خوابید، زیر زانو یا زیر گودی کمر یک بالش یا حوله یا پارچه بگذارید تا ستون‌فقرات در حالت طبیعی خودش باشد.
اگر هم روی شکم می‌خوابید باید یک بالش نازک و پهن (یا پارچه‌ای که زیاد تا نخورده باشد) را زیر لگن و زیر شکم بگذارید که از فشار آمدن به قسمت تحتانی کمر جلوگیری شود.
گاهی هم ممکن است که شما کلاً با حالت خوابیده روی یک سطح بدون شیب و صاف مشکل داشته باشید. خوب در این صورت می‌توانید روی یک سطح شیب دار یا تختی با قابلیت تنظیم شیب، بخوابید. نکته مهم دیگری که باید رعایت کنید هم این است که حواس‌تان باشد درست در رخت خواب بغلتید.
یعنی موقع غلتیدن باید تمام بدن‌تان را با هم بچرخانید. چرخیدن از قسمت کمر و لگن برای این که بدن را از یک حالت به حالت دیگر ببرید فشار زیادی به کمر و ستون مهره‌ها وارد میکنید. بنابراین باید به صورت کامل غلت بخورید.
