دکتر امیر مویدنیا - متخصص طب فیزیکی و توانبخشی- فلوشیپ فوق تخصصی درد
مفصل‌های بدن توسط نوعی بافت موسوم به غضروف مفصلی محافظت میشوند؛ این بافت محکم و لاستیک مانند دو سر انتهایی استخوان‌های درون مفصل را پوشش می‌دهد. این غضروف هنگام حرکت کردن مفصل، مانع از سایش استخوان‌ها بر روی یکدیگر می‌شود و امکان لغزش یکنواخت آنها بر روی یکدیگر را فراهم می‌آورد.
غضروف داخل مفصل گاهی اوقات نرم و متلاشی می‌شود و در نتیجه عارضه کندرومالاسی (نرم شدن غضروف) رخ می‌دهد. چون در پی‌آمد بروز این عارضه، غضروف دیگر نمی‌تواند زمان حرکت مفصل از انتهای استخوان محافظت کند، استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده میشوند و موجب ساییدگی زانو میشوند و به زانو درد دامن می‌زنند.
تمامی مفصل‌ها دچار کندرومالاسی میشوند، اما نرمی کشکک زانو رایج‌ترین نوع این عارضه است. در ابتدا بخش کوچکی از غضروف پشت کشکک زانو (پاتلا) نرم و دردناک می‌شود اما در نهایت بخش اعظم غضروف نرم می‌شود و این غضروف نرم شده ترک برمی‌دارد یا تکه‌های فیبری کوچکی از آن جدا می‌شود.
غضروف آسیب دیده در موارد وخیم کاملاً متلاشی می‌شود و سطح استخوانی کشکک زانو نمایان می‌گردد که چون دیگر محافظی بر روی آن وجود ندارد، هر حرکت آن با سایش دردناک روی دیگر استخوان‌های زانو همراه خواهد بود.
به علاوه تکه‌های کوچک غضروف درون فضای مفصل شناور می‌شود و سلول‌های پوشش دهنده داخلی مفصل را بیش از پیش تحریک می‌کند، این سلول‌ها نیز به نوبه خود با تولید مایع درون مفصلی واکنش نشان می‌دهند که ورم زانو را در پی دارد.
علائم: درد سنگین خفیف در پشت کشکک زانو و درد جلوی زانو از رایج‌ترین علائم نرمی کشک زانو یا کندرومالاسی این مفصل به شمار می‌رود.
بالا و پایین رفتن از پله‌ها موجب تشدید این درد می‌شود و تغییر موقعیت پس از نشستن در یک حالت به مدت طولانی درد زانو را شعله‌ور می‌سازد؛
برای مثال ممکن است برخاستن از روی صندلی پس از مشاهده فیلم یا پیاده شدن از ماشین یا هواپیما پس از یک سفر طولانی با توجه به خشک شدن مفصل دردناک باشد.
نرمی کشکک زانو باعث “گیر کردن” مفصل زانو نیز می‌شود، به این معنی که بیمار به طور کاملاً ناگهانی به سختی می‌تواند زانو را بیش از یک حد مشخص حرکت دهد یا این که زانو تحمل وزن بدن را ندارد و به یک‌باره خم می‌شود.
این علائم معمولاً زمانی بروز می‌یابند که بیمار زانو را به دفعات، به خصوص هنگام پایین آمدن از پله‌ها، خم کند. زانو درد در بعضی از موارد با تورم نیز همراه است. کندرومالاسی یا نرمی غضروف کشکک زانو با صدا دادن زانو یا احساس سایش هنگام حرکت کردن این مفصل همراه است؛
البته هر صدا دادن و تق تق زانو زمان خم کردن زانو به این معنا نیست که غضروف آسیب دیده است.
علت و علل
انواع گوناگون اختلال‌ها و صدمه‌های مفصلی باعث نرمی کشکک زانو میشوند. نرمی غضروف کشکک زانو معمولاً از صدمه دیدن زانو، استفاده بیش از حد از زانو و از بین رفتن هم‌ترازی عضله‌ها و استخوان‌های اطراف مفصل زانو ناشی می‌شود. علت نرمی کشکک زانو عبارت‌اند از:
- ضربه دیدن یا تروما، به ویژه دررفتگی زانو، لقی، شکستگی و یا جابجایی کشکک زانو
- نامتعادل بودن عضله‌های اطراف زانو (ضعیف‌تر بودن بعضی عضله‌ها نسبت به بقیه)
- استفاده بیش از اندازه (خم کردن یا چرخاندن مکرر) مفصل زانو به ویژه هنگام ورزش کردن
- هم‌تراز نبودن عضله‌ها و استخوان‌های نزدیک مفصل زانو
- صدمه دیدن مینیسک مانند پارگی مینیسک زانو (غضروف C شکل داخل مفصل زانو)
- استئوآرتریت (این بیماری در صورت درمان نشدن منجر به ساییدگی کشکک زانو می‌شود.) یا آرتریت روماتوئید
- عفونت مفصل زانو
- خونریزی‌های مکرر داخل مفصل زانو
- تزریق چند باره داروهای استروئیدی داخل زانو
کندرومالاسی در میان افراد بالغ جوان بیش از دیگر گروه‌های سنی رواج دارد و دوندگان، اسکی‌بازان، بازیکنان فوتبال، دوچرخه سواران و ورزشکاران دیگری مستعد ابتلا به این بیماری هستند که فشار زیادی به زانوی خود وارد می‌کنند.
ضمناً کارگرانی، مانند قالی‌بافان، کاشی‌کاران و سازندگان کف ساختمان، که شغل‌شان زانو زدن طولانی مدت را ایجاب می‌کند به احتمال زیاد به این بیماری مبتلا خواهند شد.
تشخیص
پزشک از بیمار سابقه ابتلا به هر یک از موارد زیر را جویا می‌شود:
- شکستگی کشکک زانو یا دیگر استخوان‌های مفصل زانو
- پیچ خوردن زانو یا صدمه دیدن مینیسک زانو (غضروف ضربه‌گیر دایره‌ای شکل داخل زانو)
- انجام عمل جراحی زانو
- خونریزی یا عفونت داخل مفصل زانو
- ابتلا به آرتروز زانو
به علاوه پزشک پرسش‌هایی را در زمینه شغل بیمار و فعالیت‌های ورزشی و اوقات فراغت وی مطرح می‌کند.
سپس پزشک زانوی دردناک را با زانوی دیگر مقایسه می‌کند و وجود ورم، بدشکلی، التهاب یا تجمع مایع در مفصل زانوی دردناک و همچنین وضعیت کشکک زانو و منظم بودن این مفصل را برای تشخیص نرمی کشکک زانو بررسی می‌کند و در ادامه معاینه، زانو را صاف و خم می‌کند تا صدای احتمالی زانو ناشی از ساییده شدن استخوان‌ها را روی یکدیگر بشنود.
احتمالاً پزشک دستور انجام پرتونگاری (اشعه ایکس) زانو را خواهد داد، اگرچه ابتلا به کندرومالاسی همواره در این روش مشخص نمی‌شود، اما می‌توان بر مبنای این تصاویر دیگر علل زانو درد را تشخیص داد.
پزشک در صورت شدید یا غیرمعمول بودن علائم، دستور انجام مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی.تی. اسکن) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.) زانو را نیز خواهد داد.
درمان بدون جراحی
برای درمان نرمی کشکک زانو معمولاً درمان بدون جراحی پیشنهاد می‌شود. نخستین گام تحت کنترل درآوردن درد و التهاب، و هدف کلی پیگیری برنامه ی فیزیوتراپی و توانبخشی برای بهبود انعطاف‌پذیری و عملکرد در حین کنترل و تسکین درد زانو است...
برای خواندن بخش دوم -نرمی غضروف کشکک زانو- اینجا کلیک کنید.
