به قلم : دکتر بهرام اشراقی - فلوشیپ پلاستیک و ترمیمی چشم
تحریریه زندگی آنلاین : شبکیه چشم لایه بافتی نازکی است که در قسمت درونی و ناحیه پشت چشم گسترده شده است. شبکیه در نزدیکی عصب بینایی قرار دارد و عملکرد آن شامل دریافت نور و تبدیل آن به پیام عصبی است. نور ابتدا از ساختارهایی مانند قرنیه، عنبیه، مردمک و عدسی چشم عبور کرده و متمرکز می‌شود. تمرکز یا فوکوس نور بر روی شبکیه منجر به تحریک سلول‌های موجود در شبکیه می‌شود. این سلول‌ها نیز نور را به پیام عصبی تبدیل می‌کنند و پیام عصبی از طریق عصب بینایی که در نزدیکی شبکیه است به مغز منتقل می‌شوند تا درنهایت، مغز بتواند پیام عصبی را به تصویر قابل‌درک تبدیل کند.
بیشتربخوانید:
آب مروارید و علائم آن را بشناسید
بیماری‌های شبکیه چشم
بیماری‌های شبکیه چشم شامل انواع مختلفی از بیماری‌هاست که شبکیه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بیشتر آن‌ها منجر به ایجاد علائم در بینایی می‌شوند. بیماری‌های شبکیه چشم می‌توانند هر بخشی از شبکیه را تحت تأثیر قرار دهند و دارای علائم مختلفی باشند. برخی از بیماری‌های شبکیه چشم را می‌توان درمان کرد. برخی از بیماری‌های شبکیه نیز وجود دارند که اگر درمان نشوند منجر به آسیب عصب بینایی و درنهایت نابینایی فرد می‌شوند. ازجمله بیماری‌های شبکیه چشم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پارگی شبکیه چشم: پارگی شبکیه چشم زمانی ایجاد می‌شود که بافت شبکیه دچار آسیب و پارگی شود یا یک حفره در آن ایجاد شود. این حالت معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که زجاجیه به شبکیه چشم می‌چسبد و با کشیدن محکم آن منجر به پارگی شبکیه چشم می‌شود. زجاجیه ماده‌ای ژله مانند و شفاف است که درون چشم را پر می‌کند. این فرایند می‌تواند بخشی از فرایند پیری باشد که در اثر آن زجاجیه کنده می‌شود و یا در اثر یک سانحه و تروما ایجاد شود. پارگی شبکیه چشم می‌تواند منجر به تاری دید، فلاش نور و یا مشاهده ذرات معلق در هوا شود. با توجه به اینکه پارگی شبکیه چشم می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری ازجمله جدا شدن شبکیه چشم شود بنابراین لازم است تا هر چه سریع‌تر درمان شود.
جمع شدن مایع پشت شبکیه چشم: زمانی که پارگی در شبکیه چشم وجود داشته باشد یا رگ‌های خونی پشت شبکیه دچار آسیب شوند ممکن است مایعات در پشت شبکیه چشم تجمع یابد و منجر به مشکلات جدی‌تری مانند جدا شدن شبکیه چشم و درنهایت نابینایی شود.
جدا شدن شبکیه چشم: شبکیه چشم در سطح پشتی چشم به لایه‌ای به نام کوروئید (choroid) متصل است. این لایه وظیفه دارد تا اکسیژن و مواد غذایی موردنیاز شبکیه چشم را تأمین کند. زمانی که مایعات بدن به هر دلیلی در پشت شبکیه تجمع یابند این احتمال وجود دارد که شبکیه از کوروئید جدا شود. یکی از دلایل تجمع مایعات در پشت شبکیه وجود پارگی در شبکیه است. جدا شدن شبکیه مشکلی جدی و خطرناک است و نیاز به رسیدگی اورژانسی دارد و درصورتی‌که درمان نشود ممکن است بینایی فرد به‌صورت دائمی از دست برود.
یشتربخوانید:
علت های آب مروارید مادرزادی
رتینوپاتی: رتینوپاتی زمانی ایجاد می‌شود که رگ‌های خونی در پشت چشم آسیب ببینند. این مسئله منجر به نشت مایعات به اطراف محل آسیب رگ‌ها می‌شود و می‌تواند منجر به تجمع مایعات در پشت شبکیه شود. ازجمله بیماری‌هایی که منجر به ایجاد رتینوپاتی می‌شوند شامل دیابت، فشارخون بالا و سرطان هستند. رتینوپاتی دیابتیک یکی از عوارض شایع مرتبط با دیابت است که منجر به آسیب بینایی بزرگ‌سالان و نابینایی آنان می‌شود.
غشاهای اپی رتینال (ERMs): در این حالت که ماکولوپاتی سلوفان نیز نامیده می‌شود، لایه‌نازکی را تشکیل می‌شود که در سطح داخلی شبکیه قرار دارد. این لایه معمولاً بافت زخمی شده ناشی از بیماری یا آسیب فیزیکی است. غشاهای اپی رتینال معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند مگر اینکه ماکولا یا همان لکه زرد در بخش مرکزی شبکیه را تحت تأثیر قرار دهند. لکه زرد نقش بسیار مهمی در دریافت جزئیات تصاویر و ویژگی‌های نور دارد. در صورت ایجاد غشاهای اپی رتینال ممکن است فرد دچار دید نامنظم در مرکز میدان دید خود شود.
سوراخ ماکولار: سوراخ ماکولار نیز مانند پارگی شبکیه است. در این حالت نیز کشش بین زجاجیه و لکه زرد (ماکولا) شبکیه منجر به ایجاد پارگی در ماکو می‌شود. علت ایجاد سوراخ ماکولار در بیشتر مواقع افزایش سن است. برخی از آسیب‌های فیزیکی نیز می‌توانند منجر به ایجاد حفره در ماکولا شوند.
تخریب ماکولار: تخریب یا دژنراسیون ماکولار به‌این‌علت که در بین افراد در سنین بالاتر شایع‌تر است بنابراین تخریب ماکولار مرتبط باسن نیز نامیده می‌شود. در این حالت لکه زرد که در مرکز شبکیه قرار دارد به‌تدریج تخریب‌شده و منجر به آسیب به بینایی می‌شود. این بیماری ممکن است باگذشت زمان پیشرفت کند و با آسیب بیشتر به ماکولا، درنهایت منجر به نابینایی فرد شود.
التهاب شبکیه چشم: رتینیت یا التهاب شبکیه چشم معمولاً در اثر ویروسها یا باکتری‌ها به وجود می‌آید. برخی بیماری‌ها مانند سفلیس، بیماری لایم، تب دنگی، بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری بهجت و لوپوس می‌توانند عامل التهاب شبکیه چشم باشند.
بیشتربخوانید:
علت های آب مروارید مادرزادی
7روش طبیعی برای پیشگیری از آب مروارید
رتینیت پیگمنتوزا: این بیماری یک بیماری نادر و دژنرتیو یا تخریب‌کننده است که منجر به آسیب و از دست رفتن سلول‌های شبکیه چشم می‌شود. این بیماری که به‌صورت ژنی ایجاد می‌شود می‌تواند درنهایت به از دست رفتن بینایی منجر شود.
رتینوبلاستوما: نوعی از سرطان که شبکیه چشم را درگیر می‌کند رتینوبلاستوما نام دارد. رتینوبلاستوما شایع‌ترین سرطان چشم در بین نوزادان و کودکان است. شایع‌ترین علامت این بیماری این است که در هنگام عکاسی، چشم کودکان به شکل قرمز درنمی‌آید درحالی‌که معمولاً در افراد سالم پس از عکاسی مردمک چشم به شکل قرمز در عکس ظاهر می‌شود.
اِدم ماکولار: زمانی که مایعات در ماکولا یا لکه زرد تجمع یابند می‌توانند منجر ورم آن شده و ادم ماکولار را ایجاد کنند. دیابت، تخریب ماکولار مرتبط باسن و همچنین انسداد عروق شبکیه می‌توانند منجر به ایجاد ادم ماکولار شوند.
انسداد ورید شبکیه: این حالت که به نام سکته چشمی نیز شناخته می‌شود نوعی اختلال در عروق خونی است در اثر آن عروق مرتبط با شبکیه دچار انسداد می‌شوند. درنتیجه انسداد ورید شبکیه مایعات و خون به شبکیه نشت پیدا می‌کنند. انسداد مسیر خون می‌توان منجر به مرگ اعصاب مرتبط با بینایی شود و درنتیجه بینایی به‌صورت دائمی از دست برود بنابراین این شرایط باید جدی گرفته شود.
بیشتربخوانید:
تفاوت اعمال جراحی لازک و لیزیک چیست؟
علائم بیماری‌های شبکیه چشم
زمانی که شبکیه دچار آسیب شود ممکن است علائم زیر بروز کنند که بین مشکلات مختلف مرتبط با شبکیه مشترک هستند:
مشاهده فلاش نور
مشاهده ذرات معلق در هوا به‌صورت ناگهانی
تغییر در بینایی
تاری دید یا نداشتن تصویر از برخی نقاط میدان دید
کاهش دید مرکزی یا جانبی (در این حالت زمانی که فرد به‌جایی نگاه می‌کند بخش جانبی یا مرکزی تصویر ایجادشده در مغز دچار تاری و نبود تصویر می‌شوند اما سایر نقاط میدان دید تصویر طبیعی دارند)
از دست دادن ناگهانی بینایی
تغییر در درک رنگ‌ها
دشواری دیدن در تاریکی
مشکل در تنظیم بینایی هنگام تغییر نور
در صورتی هرکدام از این مشکلات وجود داشته باشند لازم است تا هر چه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه شود زیرا آسیب شبکیه و اعصاب مرتبط با آن می‌تواند منجر به نابینایی دائمی منجر شود.
