همه دانستنی‌ها پیرامون آلرژی چشم و راه‌های درمان
برای اکثر مردم بهار فصلی زیبا و دلپذیر است، اما اگر هربار که این فصل فرا می‌رسد دچار خارش و اشکریزش شوید و دیگران مرتباً از شما بپرسند که چرا چشمتان قرمز شده است، احتمالاً بهار برایتان چندان خوشایند نخواهد بود.
آلرژی‌های چشمی یکی از شایعترین علت‌های مراجعه به چشم پزشک است بطور متوسط از هر ۱۰ - ۱۵ نفر یک نفر در طول عمر خود دچار علائم حساسیت‌های چشمی می‌شود.
علائم آلرژی چشمی در افراد مختلف متفاوت است و طیف وسیعی از علائم از سوزش و خارش خفیف تا علائم شدید و آزار دهنده و گاه خطرناک را در برمی‌گیرد.
به علاوه، حساسیت‌های چشمی اغلب با سایر علائم آلرژی مثل تب یونجه (آبریزش از بینی) و حساسیت‌های پوستی (مثل درماتیت آتوپیک) همرا است.
گرده گل‌ها و گیاهان، مو و کرک و پر حیوانات، داروها و لوازم آرایش نقش اساسی را در ایجاد آلرژی چشمی دارند، البته گاهی اوقات هم تحریک چشم ناشی از مواد محرک (مثل دود سیگار یا گرد و غبار) علائمی ایجاد می‌کند که با آلرژی چشمی اشتباه می‌شود.
چرا چشم درگیر واکنش‌های آلرژیک می‌شود؟
چشم دریچه‌ای به جهان خارج است. وقتی چشم‌ها باز هستند ملتحمه در تماس مستقیم با مواد حساسیت زای موجود در هواست.
ملتحمه که بافت پوششی مخاطی قسمت جلوی کره چشم و سطح داخلی پلک‌هاست یک سد دفاعی در برابر محیط خارج است.
در ملتحمه تعداد زیادی رگ، سلول‌های ایمنی و مواد دفاعی وجود دارد که باعث حفاظت لایه‌های داخلی‌تر کره چشم در برابر عفونت‌ها و عوامل بیگانه می‌شود.
به علاوه اشک چشم نیز دارای سلول‌ها و عوامل ایمنی می‌باشد که به دفاع در برابر عوامل خارجی کمک می‌کند بنابراین بسیاری از واکنش‌های دفاعی در جلوی کره چشم در سطح ملتحمه اتفاق می‌افتد.
هرگاه کنترل طبیعی این واکنش‌های دفاعی به هم بخورد و یا واکنش‌های دفاعی به جای عوامل بیگانه در برابر عوامل خودی اتفاق بیافتد واکنش‌های حساسیتی ایجاد می‌شود.
مهمترین عوامل ایجاد واکنش‌های حساسیتی ماده‌ای به نام “هیستامین” است که از گروهی از سلول‌های ایمنی به نام «ماست سل‌ها» می‌شود.
هیستامین باعث ایجاد خارش می‌شود. به علاوه هیستامین موجب گشاد شدن رگ‌های موجود در ملتحمه می‌شود و همین امر باعث می‌شود که چشم قرمز به نظر برسد، البته به جز هیستامین مواد دیگری نیز می‌توانند در واکنش‌های آلرژیک دخیل باشند اما هیستامین مهمترین واسطه ایجاد علائم حساسیت است.
چه افرادی بیشتر درگیر حساسیت چشمی می‌شوند؟
اصولاً واکنش‌های حساسیتی در افراد جوان (سن زیر ۳۰ سال) شایع‌تر است.
به علاوه احتمال بروز آلرژی در کسانی که سابقه حساسیت قبلی داشته‌اند و یا در خانواده آن‌ها بیماری‌های آلرژیک وجود دارد بیشتر است.
بخصوص افرادی که آلرژی‌هایی از نوع تب یونجه (آبریزش از بینی حساسیتی) یا آلرژی پوستی (درماتیت آتوپیک) دارند بسیار مستعد ابتلا به حساسیت‌های چشمی هستند.
آلرژی چشمی معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کند، اما گاهی علائم حساسیت فقط در یک چشم بروز می‌کند، بخصوص وقتی که یک ذره حساسیت زا وارد چشم شود و فرد چشم مبتلا را بخاراند ممکن است شدت علائم در این چشم خیلی بیشتر از چشم مقابل باشد.
در زیر به انواع بیماری‌های آلرژیک چشمی اشاره شده است.
ورم ملتحمه آلرژیک
ورم ملتحمه یا کنژتکتیوبت شایعترین شکل حساسیت چشمی است.
این بیماری اغلب در اثر حساسیت به گرده گل‌ها و گیاهان ایجاد می‌شود، به همین علت در فصل بهار شایع‌تر است؛ اما در افرادی که به گرد و خاک خانگی، کپک‌ها، مو و پر حیوانات یا مواد شیمیایی یا داروهای خاص حساسیت دارند ممکن است علائم حساسیت در هر فصلی از سال ایجاد شود.
کنژنکتیوبت آلرژیک فصلی اغلب با آبریزش از بینی همراه است.
علائم مهم کنژتکتیویت آلرژیک عبارتند از: خارش و سوزش و قرمزی چشم‌ها، اشکریزش و ترشحات آبکی و تورم پلک و ملتحمه. از آنجا که اکثر علائم حاد بیماری ناشی از آزاد شدن هیستامین در بافت ملتحمه است، درمان انتخابی این علائم استفاده از قطره‌های چشمی آنتی‌هیستامین است جهت پیشگیری از بروز این علائم می‌توان از قطره‌های پایدار کننده ماست سل‌ها استفاده کرد.
ورم ملتحمه همراه با درماتیت آتوپیک
درماتیت آتوپیک نوعی حساسیت شدید پوستی است که با خارش شدید همراه است و اغلب در بچه‌ها و نوجوانان تظاهر می‌کند.
علائم چشمی این بیماری معمولاً نوجوانان و جوانان بخصوص پسرها را درگیر می‌کند. علامت چشمی اصلی این بیماری خارش شدید و قرمزی پلک‌هاست.
چشم‌ها ترشحات فراوان دارند و پلک‌ها حالت پوسته پوسته و دلمه بسته پیدا می‌کنند. پلک‌ها ضخیم و سفت می‌شوند گاهی حساسیت به نور ایجاد می‌شود.
این بیماری در صورت درمان نامناسب به علت خارش مزمن و خراش مکرر سطح قرنیه توسط سطح ناهموار پلک‌ها، باعث ایجاد لک قرنیه و تاری دید می‌گردد.
گاهی اوقات مصرف برخی مواد غذایی حساسیت زا مثل تخم مرغ، آجیل، توت فرنگی، گوجه فرنگی، بادمجان، ادویه‌ها، شیر و ماهی ممکن است باعث بدتر شدن علائم پوستی و چشمی درماتیت آتوپیک شود.
در این حالت حذف این مواد از رژیم غذایی به کنترل بیماری کمک می‌کند.
به علاوه مواد حساسیت‌زای موجود در هوا مثل گرد و خاک خانگی، کپک‌ها، مو و پرز حیوانات نیز می‌تواند باعث شدیدتر شدن علائم در افراد مبتلا شود.
علائم چشمی درماتیت آتوپیک ممکن است فرد را سال‌ها درگیر کند. به علاوه در افراد مبتلا به این بیماری احتمال ایجاد آب مروارید (کاتاراکت) و لک قرنیه بیشتر از افراد عادی است به همین دلایل این افراد باید مرتباً تحت نظر چشم پزشک باشند.
چه بیماری‌هایی با آلرژی چشمی اشتباه می‌شوند؟
بسیاری از بیماری‌های چشمی می‌توانند با آلرژی اشتباه شوند. شایعترین این بیماری‌ها عبارتند از:
خشکی چشم
معمولاً باعث ایجاد سوزش چشم‌ها و احساس وجود شن ریزه در چشم می‌شود. در این بیماری خارش چشم کمتر از بیماری‌های آلرژیک است.
بعلاوه خشکی چشم معمولاً افراد مسن را مبتلا می‌کند در حالیکه آلرژی در افراد جوانتر اتفاق می‌افتد.
یک نکته مهم آن است که داروهای آنتی‌هیستامین که برای کنترل علائم آلرژی مصرف می‌شوند می‌توانند خشکی چشم را بدتر کنند.
انسداد مجرای اشکی
در این بیماری نیز به علت بسته‌شدن مجرای اشکی چشم‌ها دچار اشکریزش می‌شود اما بر خلاف بیماری‌های آلرژیک در این حالت معمولاً خارش وجود ندارد. این بیماری نیز در افراد مسن‌تر شایع‌تر است.
ورم ملتحمه عفونی
ورم ملتحمه عفونی ناشی از بیماری‌ها و ویروس‌ها می‌تواند علائمی‌شبیه آلرژی چشمی ایجاد کند.
تشخیص ورم ملتحمه عفونی از آلرژی چشمی مهم است چون ورم ملتحمه عفونی بخصوص نوع ویروسی آن، شدیداً واگیردار است و می‌تواند اطرافیان را مبتلا کند.
بطور کلی در مواردی که علائم آلرژی شدیدتر از معمول است یا علائم به اقدامات معمول برطرف نمی‌شود لازم است حتماً معاینه چشم پزشکی انجام شود چون برخی از بیماری‌های جدی چشمی می‌تواند در ابتدا تظاهراتی مشابه آلرژی داشته باشد.
التهاب ملتحمه و قرنیه بهاره
کراتوکنژنکتیویت (التهاب ملتحمه و قرنیه) بهاره بیماری ناشایعی است که اغلب در مناطق روستایی گرمسیر و در نوجوانان، بخصوص پسرها اتفاق می‌افتد و قبل از ۲۰ سالگی به تدریج بهبود می‌یابد.
بیماری معمولاً از اواسط بهار که هوا رو به گرمی‌می‌رود شروع می‌شود و پس از ۳-۲ ماه کم کم برطرف می‌شود و در سال بعد مجدداً عود می‌کند.
در این بیماری چشم‌ها خارش شدید پیدا می‌کند و پلک‌ها متورم و سنگین می‌شوند (گاهی به همین علت فرد ظاهر خواب آلوده پیدا می‌کند).
ممکن است حساسیت به نور ایجاد گردد. معمولاً ترشحات شیری رنگ چسبناک در گوشه چشم‌ها جمع می‌شود.
حساسیت‌های پلک
حساسیت‌های پلک اغلب نوعی واکنش حساسیتی ویروسی است که در اثر برخورد مستقیم با یک ماده آلرژی‌زای خاص ایجاد می‌شود.
این عارضه معمولاً در اثر تماس با مواد شوینده یا مواد آرایشی اتفاق می‌افتد و به همین دلیل در خانم‌ها شایع‌تر است. (لاک ناخن در صورت مالیدن دست‌ها به چشم می‌تواند این عارضه را ایجاد کند).
علائم این نوع حساسیت معمولاً ۲۴ - ۴۸ ساعت پس از برخورد با ماده آلرژی زا اتفاق می‌افتد.
معمولاً پلک‌ها دچار خارش شدید و قرمزی می‌شود، ممکن است جوش‌های ریز آبکی روی پلک‌ها ایجاد شود گاهی ملتحمه نیز قرمز می‌شود.
در صورتیکه فرد بطور مکرر با ماده آلرژی‌زا در تماس باشد پوست پلک‌ها ضخیم شده حالت چرمی‌پیدا می‌کند و پلک کلفت می‌شود.
بهترین درمان این عارضه شناسایی ماده مولد حساسیت و پرهیز از آن است.
در موارد حاد شدید استفاده از یک پماد چشمی استروئیدی ملایم برای مدت چند روز می‌تواند به کنترل علائم کمک کند.
در صورتیکه عفونت میکروبی به ضایعه حساسیتی پلک اضافه شود لازم است عفونت با داروهای آنتی‌بیوتیکی درمان شود.
حساسیت ناشی از لنز تماسی
هر جسم خارجی که بصورت مزمن با ملتحمه و سطح داخلی پلک در تماس باشد می‌تواند باعث بروز حساسیت شود.
در مورد لنز تماسی معمولا خود لنز، رسوبات پروتئینی ایجاد شده بر روی لنز و محلول‌های تمیز کننده لنز (بخصوص مواد نگهدارنده موجود در محلول) می‌تواند موجب ایجاد حساسیت شود.
خوابیدن با لنز تماسی احتمال ایجاد حساسیت را شدیداً افزایش می‌دهد. حساسیت به لنز تماسی معمولاً بصورت قرمزی و خارش چشم و ایجاد ترشحات فراوان و غلیظ بروز می‌کند.
بعلاوه معمولاً در سطح خلفی پشت پلک فوقانی حالت پشته پشته ایجاد می‌شود (این پشته‌ها در حقیقت برجستگی‌های طبیعی ملتحمه هستند که پاپیلا نام دارند و در اثر حساسیت بصورت غیر طبیعی بزرگ و برجسته می‌شوند).
مؤثرترین درمان این نوع حساسیت توقف استفاده از لنز تماسی است.
معمولاً قرمزی و خارش چشم چند روز تا چند هفته پس از توقف استفاده از لنز بهبود می‌یابد اما برطرف شدن برجستگی‌های پشت پلک (پاپیلاها) ممکن است چندین ماه طول بکشد.
در صورتیکه نتوان از عینک یا روش‌های دیگر برای اصلاح دید استفاده کرد و فرد ناچار به استفاده از لنز باشد تغییر نوع لنز، تمیز کردن مکرر لنز و شستشوی کامل رسوبات پروتئینی و سپس آبکشی دقیق با آب مقطر و یا استفاده از لنزهایی که به صورت روزانه تعویض می‌شوند ممکن است به بهبود این عارضه کمک کند.به علاوه ممکن است لازم باشد قطره‌های چشمی پایدار کننده ماست سل‌ها تا چند ماه در این افراد مصرف شود (در موقع استفاده از قطره باید لنز تماسی را از چشم خارج کرد).
چه داروهایی در درمان آلرژی چشمی به کار می‌روند؟
قطره اشک مصنوعی
قطره اشک مصنوعی گرچه اثر مستقیمی‌در درمان آلرژی ندارد، اما استفاده از آن باعث رقیق شدن مواد آلرژی زا تجمع یافته در چشم می‌شود، به علاوه تا حدی از چسبیدن مواد آلرژی زا به سطح ملتحمه جلوگیری می‌کند و عملکرد دفاعی لایه اشک را بهبود می‌بخشد.
استفاده از این قطره‌ها به عنوان درمان کمکی بخصوص در افرادی که علاوه بر آلرژی زمینه خشکی چشم دارند گاه اثرات مفید شگفت‌آوری دارد.
قطره‌های آنتی‌هیستامین و دکونژستانت (ضد احتقان)
به هیچ وجه از قطره‌های آنتی‌هیستامین و دکنونژستانت نظیر قطره نفازولین + آنتازولین بیش از یکی دو هفته بصورت متوالی استفاده نکنید زیرا مصرف طولانی مدت این قطره‌ها خود می‌تواند باعث تحریک و قرمزی چشم شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود.
قطره‌های دکونژستانت قرمزی چشم را کم می‌کنند و در نتیجه ظاهر فرد بهبود پیدا می‌کند اما این قطره‌ها اثری روی خارش ندارند.
این داروها باعث تنگ شدن رگ‌های ملتحمه می‌شوند و در نتیجه قرمزی چشم کم می‌شود، البته در صورت مصرف طولانی مدت خود این قطره‌ها می‌توانند باعث تحریک و قرمزی چشم شوند.
بعلاوه پس از چند روز مصرف مداوم چشم اصطلاحاً به این قطره‌ها عادت می‌کند و قطره بی اثر می‌شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود.
بنابراین به هیچ وجه نباید این قطره‌ها را بیش از یکی دو هفته بصورت متوالی استفاده کرد. مصرف قطره‌های دکونژستانت در افراد مبتلا به آب سیاه (گلوکوم) ممکن است خطرناک باشد.
بنابراین این افراد هرگز نباید بصورت خودسرانه این قطره‌ها را مصرف کنند. در برخی از فرآورده‌های دارویی مثل قطره نفازولین + آنتازولین ماده آنتی‌هیستامین و دکونژستانت با هم بکار رفته است.
مصرف این قطره‌ها می‌تواند ظرف چند دقیقه قرمزی و خارش چشم را کنترل کند و معمولاً این اثر تا ۴-۳ ساعت قابل توجه است.
بنابراین در درمان علائم حاد آلرژی می‌توان از این قطره‌ها استفاده کرد و مصرف کوتاه مدت آن‌ها معمولاً عارضه مهمی (به جزء سوزش چشم در موقع استفاده از قطره) ندارد، اما همانطور که گفته شد مصرف دراز مدت آن‌ها چندان مفید نیست و ممکن است باعث بروز عوارضی شود.
قطره‌های پایدار کننده ماست سل‌ها
همانطور که گفته شد واسطه اصلی ایجاد آلرژی ماده‌ای به نام «هیستامین» است که از گروهی از سلول‌های ایمنی به نام «ماست سل‌ها» آزاد می‌شود.
داروهای پایدار کننده ماست سل‌ها مانع آزاد شدن هیستامین از ماست سل‌ها می‌شود و در نتیجه از بروز واکنش‌های آلرژیک جلوگیری می‌کند.
این داروها در تمام انواع حساسیت مؤثر است در افراد مبتلا به حساسیت فصلی و کراتوکنژنکتیویت بهاره می‌توان از یکی دو هفته پیش از شروع فصل حساسیت این قطره‌ها را استفاده کرد تا از بروز علائم حساسیت جلوگیری شود.
از آنجا که این داروها نسبتاً بدون عارضه هستند می‌توان مصرف آن‌ها را برای یک دوره طولانی (مثلاً چند ماه) ادامه داد بدون اینکه مشکل خاصی ایجاد شود، البته باید توجه داشت که شروع اثر این داروها نسبتاً کند است و برای آغاز بهبودی با مصرف این داروها معمولاً چند روز زمان لازم است.
از داروهای این گروه می‌توان به کرومولین سدیم اشاره کرد، البته در حال حاضر داروهای قوی‌تر و مؤثرتری نیز از این دسته در دسترس است.
قطره‌های ضد التهاب غیر استروئیدی
این قطره‌ها با اثر ضد التهابی خود باعث کاهش علائم آلرژی بویژه خارش می‌شوند، اما مصرف دراز مدت آن‌ها می‌تواند سوزش و خارش چشم را بدتر کند.
از این دسته دارویی می‌توان به قطره ولتازن (دیکلوفناک) اشاره کرد.
قطره‌های ضد التهاب استروئیدی
این قطره‌ها مثل بتامتازون، پرونیزولون و دگزامتازون در درمان حساسیت‌های چشمی بسیار مؤثرند، اما به علت عوارض جلدی بالقوه مصرف آن‌ها محدود به آلرژی‌های شدیدی است که با درمان‌های معمولی بهبود پیدا نکند.
به علت احتمال بروز عوارض جلدی مثل آب مروارید (کاتاراکت) و گلوکوم (آب سیاه) مصرف این داروها بایدحتماً با تجویز چشم پزشک و برای مدت کوتاه انجام گیرد.
آنتی‌هیستامین‌های خوراکی
مصرف آنتی‌هیستامین خوراکی معمولاً در درمان آلرژی چشمی چندان مؤثر نیست، اما در مورادی که آبریزش از بینی یا حساسیت پوستی (بویژه درماتیت آتوپیک) به همراه حساسیت چشمی وجود دارد مصرف آنتی‌هیستامین خوراکی می‌تواند به کنترل این علائم کمک کند.
بیشتر بخوانید:
