دكتر محمدرسول هاشمیان؛ جراح و متخصص چشم
آناتومی و فیزیولوژی عدسی چشم
لنز (عدسی): لنز انسان به صورت یك عضو غیرعروقی، شفاف، دوطرفه و محدب به قطر تقریبی 9 میلی‌متر و ضخامت 4 میلی‌متر می‌باشد. این عضو كه از خارج توسط كپسول احاطه شده، به وسیله میلیون ها فیبر كلاژن (زنولا) به جسم مژگانی آویزان می‌باشد. از آنجا كه زیر كپسول قدامی لنز یك لایه سلول‌های اپی تلیالی زایا قرار گرفته، به تدریج در طول عمر سلول‌های جدید ساخته و به سمت عقب و مركز عدسی رانده و متراكم می‌گردد.
لذا به تدریج در اثر افزایش سن هسته عدسی بزرگتر و متراكم‌تر می‌شود، به طوری كه در سن 80-75 سالگی تمام فضای عدسی را هسته اشغال می‌كند. تغذیه عدسی فقط از طریق تراوش و توسط مایع زلالیه (كه به وسیله سلول‌های جسم مژگانی ترشح می‌شود) انجام می‌گیرد.
عدسی انسان بعد از قرنیه بیشترین قدرت انكساری را دارد و بدین جهت، بعد از آنكه در عمل كاتاراكت (آب مروارید) خارج و شسته شد، باید از لنزهای با قدرت مناسب در داخل چشم و یا از لنز تماسی روی قرنیه استفاده شود تا به این ترتیب كمبود قدرت انكساری چشم جبران گردد.
آب مروارید (كاتاراكت)
كاتاراكت به كدورت عدسی اطلاق می‌شود. مهم‌ترین و شایع‌ترین علامت آن كاهش بینایی است. بسته به اینكه كدورت در كدام قسمت عدسی (زیر كپسول قدامی، هسته عدسی، زیركپسول خلفی) باشد، علائم و شكایت بیماران از كاهش بینایی، دید هاله‌ای، دوبینی و یا بینایی كم در روشنایی روز متفاوت می‌باشد.
شایع‌ترین فرم كاتاراكت در اثر افزایش سن و كهولت می‌باشد (Senile cataract)، ولی علل دیگری نیز می‌تواند داشته باشد كه بعدا به آن‌ها اشاره خواهد شد. همچنین دیده شده كه شیوع و پیدایش كاتاراكت در سنین پیری و در مناطقی كه اشعه ماوراء بنفش بیشتری می‌تابد، زیادتر است.
در یك بررسی انجام شده در آمریكا شیوع كاتاراكت در سنین 75-65 سالگی حدود 50 درصد و در سنین بالاتر از 75 سالگی حدود 70 درصد بوده است.
تغییرات پاتولوژیك در لنز مبتلا به كاتاراكت عبارت است از: ادم (ورم) فیبرهای عدسی و نیز تغییرات ساختمانی و مولكولی پروتئین لنز كه باعث اختلال و به هم خوردن نظم فیبرهای لنز و نهایتا كدورت عدسی می‌شود.
از آنجا كه علت پیدایش كاتاراكت كاملا مشخص نبوده و علل زیادی می‌توانند در پیدایش آن موثر باشند، لذا تقسیم‌بندی‌های مختلفی برای آن در نظر گرفته شده است:
1- براساس شدت كدورت (شامل نارس، رسیده متوسط و زیاده‌رس).
2- براساس محل و شكل كدورت.
3- براساس سن ابتلا.
4- كاتاراكت‌های ثانویه و بیماری‌های همراه.
بهترین وسیله جهت تشخیص كاتاراكت، گرفتن Red Reflex توسط افتالموسكوپ مستقیم و نیز معاینه با دستگاه اسلیت لامپ می‌باشد.
تقسیم‌بندی كاتاراكت
1- كاتاراكت سنین كهنسالی (Age – related cataract): این نوع، شایع‌ترین فرم كاتاراكت می‌باشد كه بیماران از كاهش دید، دوبینی و كاهش شدید دید در روز روشن (بخصوص در نوع زیركپسول خلفی) شاكی می‌باشند. گرچه بعضی از بیماران با شروع كاتاراكت دید نزدیكشان نسبتا بهبود می‌یابد، ولی به تدریج دید نزدیك و دور بیمار تار می‌گردد. در این مرحله عمل جراحی آب مروارید توصیه می‌شود.
در برخی مواقع، كاتاراكت همراه با گلوكوم (آب سیاه) می‌باشد كه گاها با عمل جراحی كاتاراكت فشار داخل چشم بیمار كاهش و علائم گلوكوم فروكش می‌كند.
اكثر بیماران راجع به وقت عمل كاتاراكت سوال می‌كنند كه؛ آیا كاتاراكت رسیده یا نارس است. بهترین موقع عمل كاتاراكت وقتی است كه بیمار از عهده كارهای روزانه خود برنیاید و دید بیمار كفاف كارهای روزمره را ندهد.
2- كاتاراكت دوران كودكی؛ كه به دو دسته تقسیم می‌شود:
فرم مادرزادی (Congenital) كه اكثرا هنگام تولد و یا اندكی بعد از تولد دیده می‌شود و بسته به اینكه كاتاراكت یك طرفه، دو طرفه یا مركزی بوده و یا شدت كدورت چقدر باشد، درمان بیماران متفاوت است. این نوع كاتاراكت (بخصوص موارد یكطرفه و كاملا كدر آن، كه جزء اورژانس‌های چشم پزشكی بوده)، باید سریعا تحت عمل جراحی قرار گیرد تا از بروز تنبلی چشم جلوگیری شود. مساله مهم در مورد این نوزادان معاینات مكرر، تجویز لنز مناسب و پیگیری بیمار می‌باشد...
برای خواندن بخش دوم- از آب مروارید چه می‌دانید- اینجا كلیك كنید.
