دکتر مصطفی نوروزی و دکتر رزا زاوشی
مکمل‌های رژیم غذایی فرآورده‌هایی خوراکی، حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی، مواد موثره گیاهی و یا اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و کربوهیدرات‌ها هستند. میزان ویتامین‌ها و املاح موجود در آنها در حد میزان توصیه شده روزانه یا کمتر از آن است. هدف اصلی از تولید مکمل‌ها ارتقاء سلامت افراد ذکر می‌‌شود و سازندگان نیز صرفا مجاز هستند این ادعا را داشته باشند که این محصولات تکمیل کننده رژیم غذایی‌اند و نقشی در پیشگیری و درمان بیماری ندارند.
در سال‌های اخیر گرایش افراد در گروه‌های مختلف سنی به مصرف مکمل‌ها افزایش یافته است. این افزایش مصرف بین ورزشکاران بسیار مشهود است که به منظور ارتقاء عملکرد ورزشی و افزایش توده عضلانی می‌‌باشد.
یافته‌ها
مطالعات نشان می‌دهند 44درصد زنان و 35درصد مردان در سراسر جهان یکی از انواع مکمل‌های رژیم غذایی را مصرف می‌‌کنند. همچنین در کودکان 1 تا 5 ساله، خانم‌های باردار و میانسالان نیز مصرف مکمل‌ها بالا است. مکمل یاری در بیماری‌های مختلف مانند دیابت، سرطان، کم‌خونی‌ها، همچنین در دوران‌های مختلف زندگی (کودکی، بارداری وسالمندی) مورد بررسی قرار گرفته و اثرات متفاوتی مشاهده شده است.
در مطالعه‌ای که بر روی خانم‌های باردار در کشور لهستان انجام شده، دیده شده که این افراد از رژیم غذایی سالمی برخوردار نبودند و میوه و سبزیجات کافی دریافت نمی‌کردند. بنابراین شروع مکمل ویتامینی و مواد معدنی برای آنها و آموزش تغذیه مناسب قبل و حین بارداری ضروری دانسته شده است.
در مطالعه‌ای دیگر که اثر مکمل آهن بر چربی‌های سرم بیماران مبتلا به کم‌خونی فقر آهن را بررسی می‌‌کرد مشاهده شد در مدت درمان با مکمل آهن(سه ماه)، سطوح تری‌گلیسیرید و کلسترول سرم این بیماران افزایش یافت. بنابراین توصیه می‌‌شود درمان کم‌خونی تحت نظر کارشناس تغذیه صورت گیرد و از مصرف بیش از نیاز مکمل آهن پرهیز گردد.
همچنین اثر کاهندگی مکمل اسیدفولیک روی غلظت پلاسمایی هموسیستئین که یکی از عوامل خطر بیماری‌های قلبی _عروقی است، دیده شده و تاثیر مکمل منیزیوم درپیشگیری از حملات میگرنی مشخص گردیده است. در مطالعه‌ای مشاهده شد که استفاده از مکمل ویتامین D در ماه‌های اول زندگی می‌‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع یک شود که زمان شروع مکمل، دوز مصرفی و طول مدت تغذیه با شیر مادر را نیز در این امر موثر دانسته‌اند.
مطالعه‌ای دیگر دریافت مکمل ویتامین D با دوز بالا، در دوران کودکی را با بروز بیماری‌های آلرژیک مرتبط دانسته است. همچنین تاثیر مثبت مکمل ویتامین C بر پرفشاری خون و مصرف ترکیب ویتامین‌های B1 وB6 در کاستن از گرفتگی عضلات پا حین بارداری، مشاهده شده است.
به‌طور کلی اثرات مثبت و منفی در مصرف مکمل‌ها می‌‌تواند وجود داشته باشد. اگر هر کدام از آنها به طور خودسرانه و بدون تجویز کارشناس تغذیه مصرف شوند، می‌‌توانند عوارض نامطلوبی داشته باشند. به عنوان مثال مکمل کلسیم که از پرمصرف‌ترین مکمل‌ها است برای افرادی‌که از منابع غنی کلسیم مثل لبنیات استفاده نمی‌‌کنند یا مشکل هضم و جذب دارند، توصیه می‌‌شود ولی درصورت مصرف در افراد سالم بدون نیاز به کلسیم اضافی، می‌‌تواند جذب آهن و روی را کاهش دهد، اختلالات گوارشی و رسوب کلسیم در کلیه و سنگ کلیوی ایجاد نماید.
همینطور گزارش‌هایی از مسمومیت با ویتامین D در بزرگسالانی که این مکمل را خودسرانه دریافت می‌‌کردند، وجود دارد که می‌‌تواند باعث افزایش کلسیم خون و بر هم خوردن تعادل کلسیم، فسفر سرم و در نتیجه رسوب کلسیم در بافت‌های نرم بدن مثل کلیه شود و یا مصرف مکمل روی بدون وجود کمبود آن، جذب آهن و مس را مختل می‌‌کند و علائمی مانند تب و تهوع ایجاد می‌‌شود.
حتی افراط در دریافت مکمل ویتامین‌های محلول در آب مثل ویتامین C، که به نظر بی‌ضرر می‌‌رسد نیز صحیح نیست و عوارضی مثل اسهال و سنگ کلیه ممکن است به دنبال داشته باشد.
نتیجه‌گیری
این نکته روشن است که افرادی‌که از رژیم غذایی سالمی تبعیت نمی‌‌کنند، نمی‌‌توانند با استفاده از مکمل‌ها، سلامت خود را حفظ کنند و برعکس اگر رژیم غذایی فرد بر پایه تنوع، تعادل و تناسب باشد، تمامی مواد مغذی مورد نیاز بدن تامین گشته و لزومی به مصرف مکمل‌های رژیم غذایی نیست.
بنابراین ساده‌ترین و بهترین راه در تامین مواد مغذی، اصلاح رژیم غذایی است. در بیماری‌هایی مانند دیابت، پوکی استخوان، سرطان‌ها و یا اختلال در جذب مواد غذایی، همچنین برای کودکان تا 2 سالگی، خانم‌های باردار و سالمندان و بیمارانی که داروهایی مصرف می‌‌کنند که سوخت‌وساز برخی از مواد مغذی را در بدن دچار اشکال می‌‌کند، تجویز مکمل‌های رژیم غذایی، اجتناب‌ناپذیر است.
در غیر از این موارد باید به اثر تداخلی زیادی مصرف بعضی از مواد معدنی و ویتامین‌ها بر روی جذب دیگر مواد مغذی، توجه نمود.
