دکتر حمید محقق؛ پزشک داخلی
یبوست یک عارضه معده‌ای روده‌ای رایج است. افرادی که این مشکل را دارند، حرکات معده‌ای و گوارشی کندتری دارند.
به طور کلی اگرکمتر از 3 بار در هفته دفع مدفوع دارید و مدفوع‌تان سفت و خشک است احتمالا به یبوست مبتلا شده‌اید.
با وجود اینکه یبوست میتواند آزار دهنده باشد، اما معمولا جدی نیست اغلب افرادی که یبوست دارند، معالجه بیماری خود را پیگیری نمی‌کنند در حالیکه یبوست مزمن ممکن است منجر به عوارضی علائم زمینه‌ساز اختلالات جدی شود.
نشانه‌های یبوست
کاهش حرکات گوارشی و اجابت مزاج لزوما بدین معنا نیست که به یبوست مبتلا شده باشید.
اگر 2 و یا تعداد بیشتری از علائم یا نشانه‌های زیر در مورد شما مصداق داشته باشند احتمالا به یبوست مبتلا هستید:
- دفع کمتر از 3 بار مدفوع در هفته
- داشتن مدفوع سفت
- احساس فشار شدید در طول حرکات روده‌ای
- احساس مسدود شدن مقعد
- احساس تخلیه ناکامل پس از اجابت مزاج
- نیاز به کمک گرفتن از دست‌ها برای اجابت مزاج مانند تخلیه دستی یا دستکاری قسمت پایین شکم
اگر عوارضی به شرح زیر را در خود مشاهده نمودید حتما به پزشک معالج مراجعه کنید
- اجابت مزاج با فاصله بیش از 3 روز (علیرغم اصلاح رژیم غذایی یا افزایش فعالیت بدنی)
- درد زیاد شکم
- وجود خون در مدفوع
- یبوستی که به حالت اسهال تغییر پیدا میکند
- درد مقعد
- مدفوع خیلی نازک شبیه مداد
- کاهش وزن بدون دلیل
عوامل خطر یبوست
اگر موارد زیر برای شما مصداق داشته باشند احتمال ابتلا به یبوست در شما بیشتر می‌‌گردد:
- مسن بودن منزوی و تنها شدن بستری شدن در رختخواب رژیم غذایی کم فیبر
- مصرف ناکافی مایعات مصرف برخی داروهای خاص شامل داروهای مسکن، آرام بخش‌‌ها یا برخی داروها که باعث کاهش فشارخون میشود.
- شیمی درمانی زنان بیشتر از مردان و کودکان بیشتر از بزرگسالان دچار یبوست میشوند. اگر باردار هستید ممکن است به خاطر تغییرات هورمونی دوران بارداری، احتمال ابتلا به یبوست در شما بیشتر گردد.
علت یبوست
معمولا محصولات دفعی هضم (مدفوع) به وسیله انقباضات ماهیچه‌ای روده به جلو رانده میشوند. در روده بزرگ (کولون)، اکثر آب و نمک مخلوط دفعی باز جذب میشوند زیرا بدن آنها را برای بسیاری از عملکردهای ضروری‌اش لازم دارد.
وقتی روده بزرگ بیش از حد آب جذب کند یا اگر انقباضات ماهیچه‌ای آن به آرامی صورت گیرند، مدفوع سفت و سخت میشود و از میان روده بزرگ شما بسیار آرام عبور میکند. این امر دلیل اصلی یبوست است.
اگر ماهیچه‌هایی که برای حرکت دادن شکم استفاده میشوند به درستی هماهنگ نشوند ممکن است به یبوست مبتلا شوید.
این مشکل اختلال قسمت تحتانی لگن (anismus) نامیده میشود و باعث میشود شما با اکثر حرکات شکمی و دفع مدفوع‌ها (حتی نوع نرم آن) درد سختی را تحمل کنید.
تعدادی از عواملی که باعث کاهش تخلیه روده‌ای میشوند عبارتند از:
دریافت مایعات ناکافی یا دهیدراته شدن بدن
دریافت فیبر ناکافی در رژیم غذایی‌تان
نادیده گرفتن حرکات روده‌ای و نیاز به اجابت مزاج یا توجه نکردن به انجام به موقع اجابت مزاج
کمبود فعالیت فیزیکی (به‌خصوص در بزرگسالان)
سندرم روده تحریک‌پذیر
تغییرات در شیوه زندگی یا زندگی عادی مانند بارداری، پیری و مسافرت
بیماری
استفاده مداوم یا معتاد شدن به ملینها
برخی بیماریهای مشخص مانند: دیابت، سکته، بیماریهای تیروئید و پارکینسون
مشکلاتی مرتبط با کولون و رکتوم مانند انسداد روده یا دیورتیکولوز
داروهای مشخص مانند داروهای تسکین دهنده درد، دیورتیک‌ها و آنهایی که در درمان بیماری پارکینسون، فشارخون بالا و افسردگی استفاده میشوند.
اختلالات هورمونی مانند کم کاری غده تیروئید
شکاف مربوط به مقعد و هموروئید که میتواند عوارضی را در ماهیچه اسفنکتر مقعد تولید کند.
از دست دادن نمک‌های بدن در هنگام استفراغ یا اسهال
جراحت‌هایی در هسته نخاعی که می‌توانند بر اعصابی که به روده منتهی میشوند اثر گذارند.
یبوست ممکن است نشانه بسیاری از عوارض بالینی جدی مانند: سرطان کولورکتال، اختلالات هورمونی یا بیماریهای اتو ایمیون باشد.
در بچه‌‌ها یبوست ممکن است نشان دهنده بیماری هیرشیرونگ (Hirschsprung) باشد شرایطی که منجر به از دست دادن بخشی از سلول‌های عصبی مرتبط با کولون میشود.
اگر بچه‌‌ها از دستشویی بترسند یا دوست نداشته باشند که به دستشویی مراجعه کنند دچار یبوست میشوند. کودکان بزرگتر نیز ممکن است به نیاز بدنشان به اجابت مزاج بی‌توجهی کنند یا آن را نادیده بگیرند.
عوارض یبوست
اگر چه یبوست میتواند به شدت آزار دهنده باشد، اما این مسئله زیاد جدی نیست. اگر یبوست مداوم باشد و مخصوصا اگر موجب وارد شدن فشار زیادی بر بدن گردد ممکن است بعضی عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
هموروئید یا ترک (ایجاد شکاف) در مقعدتان و این هنگامی رخ می‌‌دهد که مدفوع سخت موجب انبساط اسفنکتر تحتانی گردد.
به هم فشردگی مدفوعی وقتی که توده‌ای از مدفوع سخت که به‌وسیله حرکات روده‌ای معمولی دفع نمی‌شود و ممکن است نیاز داشته باشیدکه مدفوع به هم چسبیده را به صورت دستی حذف کنید.
افتادگی روده هنگامی اتفاق می‌‌افتد که مقدار کوچکی از بافت روده در بین ناحیه مقعد به‌وجود می‌‌آید و منجر به ترشح موکوس از مقعد میشود.
اگر مداوم از ملینها استفاده کنید ممکن است سندرم روده در شما ایجاد گردد که این موضوع باعث میشود که معده و دستگاه گوارش شما برای درست کار کردن به این ملینها وابسته شود.
ملین‌‌هایی که استفاده میشوند ممکن است منجر به مشکلات دیگری نیز بشوندکه شامل جذب ناکافی ویتامین‌ها و دیگر مواد مغذی است و باعث آسیب رساندن به دستگاه گوارشی شما میشود.
درمان یبوست
روش درمان براساس علت یبوست تعیین میشود. در ابتدا باید رژیم غذایی این افراد اصلاح شود.
در صورتی که جواب مناسب گرفته نشد، از داروهای ملین و به ترتیب از داروهای بی ضرر، کم ضرر وداروهای محرک شروع می‌کنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم.
البته تمام بیماران نیازمند مصرف دارو نیستند. در صورت امکان قطع داروهایی که منجر به یبوست میشود از راه‌های درمان است. درمان کم‌کاری تیروئید و سایر بیماری‌ها باید انجام شود.
برخـی از ملین‌های معـروف عبارتند از هیدروکسید منیزیم، روغن‌های معدنی مانند پارافین، داروهای گیاهی مانند سنا، سی لاکس و اسپرزه، ملین‌های اسموتیک مانند لاکتولوز، بیزاکودیل و روغن کرچک.
توصیههای تغذیه‌ای برای کاهش یبوست
روزانه۱۰-۸ لیوان مایعات مصرف کنید مثلاً هر یک ساعت یک‌بار ۱ لیوان آب بخورید.
آلو یا آب آلوی گرم ملین است: انجیر، انگور، هندوانه، توت‌فرنگی، گلابی، زردآلو، زیتون، هلو، آب سیب، و کیوی هم ملین هستند.
به، سیب و موز نخورید.
رژیم غذایی شما باید پرهیز باشد، برای این منظور نان و غلات سبوسدار و حبوبات و میوه و سبزی مصرف کنید. می‌توانید روزانه ۱ قاشق مرباخوری سبوس برنج همراه با آب بخورید. رژیم پر فیبر در بیمارانی که یبوست آنها به علت اختلالات نورولوژیک است، نمی‌تواند مؤثر باشد.
پس از خوردنِ چیزهایی که یبوست می‌‌آورند، مانندِ ماکارونی، انار و دانه انار، مواد فلفل‌دار و تند، استعمال تریاک یا مشروبات الکلی، کشک، دوغ، دمپختی، کاکائو و قهوه (به‌مقدار زیاد) و... حتما سبزی، شیر و آب فراوان مصرف کنید.
مصرف روزانه حداقل ۵ واحد میوه و سبزی تازه اسفرزه یک ملین حجم دهنده مدفوع است که آب موجود در روده را جذب کرده و سبب افزایش حجم مدفوع و دفع آن میشود. باید همراه با مقادیر زیادی آب یا مایعات خورده شود. به ازای هر قاشق چایخوری ۲۴۰ سی‌سی یا ۱ لیوان مایعات بخورید.
روغن کرچک به دفع کمک میکند ولی استفاده آن در بلند مدت سبب کاهش جذب کلسیم و ویتامین‌های محلول در چربی مثل A,D،E,K میشود.
سنا، دانه کتان، شنبلیله، ریواس برای یبوست توصیه میشود. سنا بیشتر از ۲ بار در هفته توصیه نمی‌شود، زیرا روده‌‌ها به آن وابسته شده و بدون مصرف آن یبوست تشدید شده و در دراز مدت نیاز به مصرف مقادیری بیشتری از آنهاست.
نعناع و چای بابونه سبب کاهش علایم یبوست میشود.
چای زیاد پر رنگ نخورید.
در مدتی که یبوست دارید ماست نخورید و به جای آن شیر بخورید.
مرزه و دارچین استفاده نکنید.
مصرف غذاهایی که با نان سبوسدار خورده میشود.
پیشگیری با تغییر شیوه زندگی
تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی‌تان در بیشتر موارد کمک خواهد کرد که علائم یبوست از بین بروند و یبوست را مدیریت کنید. از یک و یا تعداد بیشتری از توصیههای زیر پیروی نمایید:
ورزش منظم: افزایش فعالیت فیزیکی به فعالیت روده‌ای کمک خواهد کرد. حتماً فعالیت بدنی داشته باشید روزانه حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کنید.
دریافت مایعات کافی: نوشیدن مقدار کافی آب به نرم کردن مدفوع‌تان کمک خواهد کرد.
از استرس و اضطراب خود بکاهید.
برقراری نظم برای دفع داشته باشید و به محض احساس دفع، اجابت مزاج انجام گیرد. برای مواقعی که به دستشویی می‌‌روید زمان کافی اختصاص دهید. و نیازتان را برای دفع نادیده نگیرید.
