دكتر سیدمحمود اسحق حسینی؛ متخصص داخلی
خلاصه
هلیكوباكترپیلوری از زمانی كه از یك بیوپسی معده جداسازی گردید، همواره مورد توجه شدید باكتریولوژیست‌ها، متخصصین بیماری‌های گوارش و عفونی، سرطان‌شناس‌ها، اپیدمیولوژیست‌ها، پاتولوژیست‌ها و محققین دارویی قرار داشته است. تصور اینكه یك ارگانیسم بتواند عامل ایجاد گاستریت، زخم معده و نیز عامل به وجود آورنده سرطان باشد، در ابتدا مشكل به نظر می‌رسید.
معده انسان تنها محل اقامت مناسب این میكروب است و حتی از دوران نوزادی (بعد از شیرخوارگی) تا سنین كهولت، انسان می‌تواند ناقل این میكروارگانیسم باشد. این باكتری در مدت اقامت طولانی خود در معده می‌تواند عامل به وجود آورنده بیماری‌هایی به صورت التهاب حاد و مزمن معده، زخم معده و اثنی‌عشر یا عواقب خطرناكی همچون خونریزی حاد و مزمن جهاز هاضمه و سرطان معده باشد.
در اكثر مردم این عفونت بدون علائم باقی می‌ماند و لذا ناقلین سبب انتقال آن به سایر افراد سالم فامیل و یا هر اجتماع متراكم همچون خوابگاه‌ها، سربازخانه‌ها و غیره می‌شوند. رابطه علتی آن با سرطان معده در اشخاص مبتلا به عفونت به اثبات رسیده است، لذا در جوامع در حال توسعه اقتصادی این عفونت شایع‌ترین علت مرگ در نتیجه سرطان محسوب می‌شود.
بر پایه نتیجه مطالعات موجود از كشورهای در حال توسعه می‌توان گفت كه شیوع این عفونت در ایران خیلی بالا است و برای تدوین برنامه‌های درمانی و پیشگیری لازم است همه‌گیری‌شناسی در سطح كشوری انجام پذیرد.
هلیكوباكترپیلوری به عنوان شایع‌ترین عامل ایجاد عفونت باكتریایی مزمن و اولین علت بیماری زخم معده (PUD) در دنیا شناخته شده به طوری كه در معده بیش از 50 درصد مردم جهان به صورت تجمع یافته وجود دارد. روش انتقال این باكتری چندان واضح نیست ولی تماس فرد به فرد بیشترین علت ذكر شده است.
این نكته مشخص شده است كه ارتباط مستقیمی میان شیوع بیماری و سطح بهداشت پایین وجود داشته، به طوری كه عواملی همچون آب آلوده با مدفوع، دستگاه‌های گاستروسكوپی و حیوانات خانگی متهم به عامل سرایت این باكتری هستند.
مطالعات نشان می‌دهد كه این باسیل در افراد، صور بالینی متفاوت ایجاد كرده كه البته به درمان نیز جواب متفاوتی می‌دهد.
اپیدمیولوژی
مشخص شده است كه جنسیت، نوع گروه خونی و نوشیدن الكل و یا استعمال دخانیات تاثیری در میزان ابتلا افراد به عفونت هلیكوباكترپیلوری نداشته ولی بین میزان تحصیلات و درآمد افراد با عفونت هلیكوباكتر رابطه معكوس وجود دارد. برخی مطالعات نیز وجود زمینه‌های ژنتیكی را در ابتلا به این عفونت موثر دانسته‌اند.
افرادی نظیر پزشك و پرستار كه با بیماران مبتلا به هلیكوباكترپیلوری سر و كار داشته و یا سربازانی كه در تراكم جمعیت بیشتر و یا مناطق آلوده‌تر زندگی می‌كنند، شانس بالاتری برای ابتلا به این عفونت دارند.
این عفونت بسیاری از اوقات در بچه‌ها و جوانان نیز دیده شده است و از طریق همین افراد، سایر افراد خانواده نیز مبتلا می‌شوند. نشان داده شده است كه هرگاه یك بچه در خانواده‌ای به عفونت هلیكوباكتر دچار شود 80-75 درصد احتمال ابتلا برای مادر و سایر فرزندان آن خانواده وجود دارد.
همچنین افرادی كه والدین آن‌ها سابقه‌ای از سرطان جهاز هاضمه داشته‌اند شانس زیادی برای ابتلا به عفونت هلیكوباكترپیلوری دارند. به نظر می‌رسد در كشورهای در حال توسعه فاكتورهای دخالت كننده در وضعیت زندگی، ارتباطات اجتماعی و فرهنگی مردم و بخصوص مسائل مذهبی و خانوادگی از عمده‌ترین عوامل تاثیرگذار در وضعیت شیوع عفونت ناشی از هلیكوباكترپیلوری باشند.
علائم بیماری
هلیكوباكترپیلوری مجموعه‌ای از بیومولكول‌هایی را تولید و عرضه می‌كند كه زمینه‌ساز التهاب در فرد مبتلا می‌شوند. این بیومولكول‌ها باعث آزادی تركیبات التهاب‌آور از سلول‌های اپیتلیال معده و در نتیجه التهاب دائمی و آسیب بافتی می‌گردند. در شیره معده این افراد مقادیر متنابهی از زیرگروه‌های IgA (علاوه بر مقادیر طبیعی) مشاهده می‌گردد.
وجود آنتی‌بادی‌های ترشحی IgA بر علیه هلیكوباكترپیلوری همچنین در بزاق و شیر پستان قابل تشخیص است. اغلب بیماران مبتلا به عفونت هلیكوباكترپیلوری دارای مقادیر قابل توجه و قابل سنجشی از پاسخ ایمنی سیستمیك كه عمدتا IgG است می‌باشند. IgA سرمی در كمتر از نیمی از مبتلایان وجود داشته در حالی كه IgM سرمی به مقدار خیلی كمتر دیده می‌شود.
علائم كلینیكی در یك عفونت حاد ناشی از هلیكوباكترپیلوری به صورت درد، انقباض ناحیه فوقانی شكم، حالت تهوع، استفراغ، نفخ شكم، ناخوشی عمومی و بدبو شدن نفس بوده كه البته در بعضی موارد، بیماران مبتلا، بدون علائم بالینی واضح بوده‌اند.
دوره كمون این بیماری 7-1 روز بوده و ممكن است با یا بدون علائم سوءهاضمه باشد. این علائم تقریبا در یك هفته اول عفونت وجود داشته و پس از این مدت دیگر وجود نخواهند داشت، خواه اینكه میكروارگانیسم از محیط عمل حذف شده (بیمار درمان شود) و یا آنكه همچنان وجود داشته باشد...
برای خواندن بخش دوم- مروری بر هلیكوباكترپیلوری- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- مروری بر هلیكوباكترپیلوری- اینجا کلیک کنید.
