دکتر محمدجعفر فره‌وش؛ فوق‌تخصص گوارش و كبد؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
زخم‌های پپتیک یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جهان است به طوری كه در دو دهه اخیر زخم پپتیک 10درصد هزینه‌های درمانی در بیماری‌های گوارش را تشکیل می‌دهد.
در حای حاضر پیشرفت‌های زیادی در پاتوفیزیولوژی بیماری‌های پپتیک ایجاد شده که منجر به بهبود تشخیص، درمان و کاهش مرگ و میر ناشی از زخم و شیوع آن شده است. از دهه 1970 میلادی در جهان این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن کاهش یافته است که به علت درمان ریشه‌کنی H.pylori و پیشرفت در داروهای مهارکننده اسید است.
اثنی‌عشر جایگاه اصلی زخم‌های پپتیکزخم‌های پپتیک نقص‌هایی در مخاط معده و اثنی‌عشر است و زمانی ایجاد می‌شود که ترشح اسید پپتیک از مکانیسم‌های دفاعی بیشتر باشد؛ مکانسیم‌های دفاعی شامل اتصالات محکم بین سلولی، تولید موکوس، جریان خون مخاط، بازسازی سلولی و تولید مجدد اپیتلیالی هستند.
وجود زخم یا خراش بیش از 5/0 سانتی‌متر در حدود 10 درصد افراد در طول عمرشان دیده می‌شود. این زخم‌ها به علت وجود اسید، دردناک می‌باشند.
حدود 80 درصد زخم‌ها در ارتباط با میکروب هلیکوباکترپیلوری Helicobacter pylori هستند که میکروبی به شکل مارپیچی و در محیط اسیدی معده زندگی می‌کند. تنها 40درصد افرادی كه مبتلا به این میکروب هستند علامت دار بوده و به پزشک مراجعه می‌کنند. برخلاف تصور عموم زخم‌های پپتیک بیشتر در اثنی‌عشر اتفاق می‌افتند.
زخم اثنی‌عشر شایع‌تر از زخم معده می‌باشد و به‌طور معمول حدود 10 سال زودتر از زخم معده افراد را درگیر می‌کند.بیماران ممکن است، دچار درد سردل، تهوع، استفراغ، سوءهاضمه، سوزش سر دل، احساس ناراحتی در سینه، بی‌اشتهایی، استفراغ خونی و یا حتی مدفوع تیره گردند.زخم‌های معده و اثنی‌عشر در 20 درصد موارد جنبه ژنتیکی هم دارند.
همچنین افرادی که معده‌شان اسید زیادتری ترشح می‌کند و از طرفی دخانیات هم مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به زخم معده و زخم اثنی‌عشر می‌باشند و متاسفانه این افراد پاسخ مناسبی به درمان هم نمی‌دهند. زخم معده و اثنی‌عشر، بیشتر آقایان را مبتلا می‌کند.
شایع‌ترین علل زخم‌های پپتیک
در میان شایع‌ترین علل زخم‌های پپتیک عفونت H.pylori و مصرف داروهای مسکن ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID) می‌باشد. اگرچه شیوع عفونت H.pylori در حال کاهش می‌باشد. علل دیگر افزایش ترشح اسید سندرم zollingerellison، هیپرپلازیG-cell، ماستوسیتوز و لوسمی‌های بازوفیلیک است.
علایم بیماری‌های زخم پپتیک
در این بیماران درد در ناحیه اپیگاستر اتفاق می‌افتد که شدت آن معمولا پس از 3 ساعت پس از خوردن غذا اتفاق می‌افتد. دردهای اثنی عشر با خوردن غذا بهبود می‌یابند. حال آنکه زخم‌های معده با خوردن غذا تشدید می‌یابند. نفخ و احساس پری شکم، تهوع و استفراغ، کاهش اشتها و وزن از علایم دیگر این بیماران است.
استفراغ خونی یا وجود مدفوع تیره از علایم خونریزی زخمی می‌باشد. براساس زمان درد و مصرف غذا تا حدی می‌توان بین زخم اثنی‌عشر و معده افتراق داد. زخم معده به علت ترشح اسید در زمان خوردن غذا تشدید می‌یابد. علایم زخم‌های اثنی‌عشر قبل غذا و در زمان گرسنگی تشدید یافته و با خوردن غذا بهبود می‌یابد.
با این حال این علایم برای تشخیص چندان قابل اعتماد نیستند. در معاینه در بیماران حساسیت ناحیه بالای شکم، ملنا، یا مثبت شدن خون مخفی در مدفوع یافت شود. در برخی بیماران در اثر انسداد معده، سروصدای شکم بعد از خوردن غذا دیده می‌شود.
عامل اصلی ایجاد زخم‌های پپتیک
میزان عفونت هلیکوباکتر پیلوری در زخم‌های اثنی عشر ممکن است کمتر از میزانی باشد که قبلا تصور می‌شد. در بیمارانی که هلیکوباکتر در آنها منفی است. بایستی از دقت آزمایشات انجام شده اطمینان حاصل کرد. در بیمارانی كه واقعا هلیکوباکتر منفی هستند شایع‌ترین علل زخم اثنی‌عشر مصرف داروهای مسکن (NSAIDs) است.
در کسانی که هلیکوباکتر منفی و مصرف NSAIDs منفی باشد در حال حاضر به عنوان ایدیوپاتیک تلقی می‌شود. زخم‌های اثنی‌عشر ایدیوپاتیک بسیار نادر می‌باشند. در گذشته عامل اصلی ایجاد زخم‌های پپتیک را اختلالات ترشح اسید و آنزیم پپسین از معده می‌دانستند و از این رو هدف اصلی استراتژی درمان کاهش ترشح اسید معده بود. تا چند سال قبل اغلب اولسرها را ایدیوپاتیک (بدون علت شناخته شده) به حساب می‌آوردند.
با این حال در سال 1983 marshallو worren ارتباط بین زخم‌های پپتیک در عفونت هلیکوباکترپیلوری را نشان دادند. کشف H.pylori یکی از هیجان انگیزترین کشفیات در تاریخ بیماری‌های زخم پپتیک به شمار می‌رود درمان و سیر این بیماری‌ها را به طور مشخص تغییر داده است.
امروزه از بین بردن عفونت H.pylori هدف اصلی درمان بوده و منجر به میزان بالای بهبودی و جلوگیری از عود عفونت و عوارض بیماری می‌شود. در مطالعات اولیه در سال‌های گذشته در اکثریت موارد زخم‌های اثنی عشر به این باکتری نسبت داده می‌شد ولی در مطالعات جدیدتر به‌خصوص در مناطق جغرافیایی خاصی در جهان شیوع H.pylori و در حال کاهش می‌باشد. از سال 1980 و اوایل 1990 H.pylori در بیش از 90 درصد بیماران مبتلا به زخم اثنی‌عشر یافت می‌شد.
با این حال تصور می‌شود اپیدمیولوژی زخم اثنی‌عشر در حال تغییر می‌باشد و در سال‌های اخیر نسبت زخم اثنی‌عشر‌هایی که H.pylori آنها منفی است در حال افزایش می‌باشد با این حال شیوع دقیق و علل زخم اثنی‌عشر‌های H.pylori منفی به خوبی شناخته نمی‌شوند.
برخی از متخصصین معتقدند عفونت H.pylori در بیماران مبتلا به زخم اثنی‌عشر کمتر از آنی است که قبلا تصور می‌شد. با این حال تصور می‌شود عفونت H.pylori در حال کاهش می‌باشد. زخم‌های ایدیوپاتیک نسبت به درمان مقاوم تر بوده و عود بیشتری دارند و عوارض بیماری در آن شایع‌تر است و نیازمند دریافت دارو به مدت طولانی می‌باشند و در جوامع صنعتی با افزایش سن، مصرف داروهای مسکن NSAID افزایش یافته است.
